O dupie Maryni. Rozwiązywanie Gadki Jana Kochanowskiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2016.04Schlagworte
Jan Kochanowski, dawna seksualność, poetyka zagadki, żart skatologiczny, żart obscenicznyAbstract
Artykuł poświęcony został literackiej zagadce Jana Kochanowskiego (Fraszki III 78) z XVI w. o zwierzęciu z jednym okiem, do którego strzela się pozbawionymi grotu strzałami. Jej rozwiązanie do dziś sprawia bowiem badaczom egzegetom problem. Autor polemizuje z dotychczasowymi propozycjami odpowiedzi (broń palna, anus homoseksualisty, anus niewieści, przenośny wychodek), zaczynając swój wywód od szczegółowej analizy leksykalnej epigramatu. Omówiwszy poetykę staropolskiej dwuznacznej zagadki obscenicznej (sugerującej skojarzenia nieprzyzwoite, by podsunąć niewinne rozwiązanie), a także podstawowe różnice postrzegania niewieściego ciała w XVI stuleciu i dziś, autor wykazał, że dawni czytelnicy zagadki Kochanowskiego uznawali, iż jej rozwiązaniem była kobieca wagina. To trywialne rozwiązanie również i dziś wydaje się najbardziej prawdopodobną odpowiedzią.
The paper focuses on the literary riddle written in the 16th century by Jan Kochanowski (Fraszki III 78), concerning an animal with one eye that is shot at with arrows without arrowheads. The answer to the riddle is still debated by exegetic researchers. The author discusses the answers proposed so far (firearm, a homosexual’s anus, a female anus, an outhouse), starting with detailed lexical analysis of the epigram. Having discussed the poetics of the Old Polish ambiguous ribald riddle (suggesting indecent associations, but leading to an innocent answer) and the differences in the perception of the female body in the 16th century and today, the author shows that the audience of the riddle in the times of Kochanowski reached the conclusion that the answer was a female vagina. This trivial solution still seems to be the most probable answer.
Literaturhinweise
Archiwalia
Rkps Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, sygn. 116
Rkps przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, sygn. Ms.Slav. Fol.9
Rkps Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Kórniku, sygn. 495
Rkps Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Nauk i Akademii Umiejętności, sygn. 1274
Rkps Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, sygn. 190
Rkps British Library w Londynie, Yates Thompson, sygn. Ms 13
Rkps Lwowskiej Narodowej Naukowej Biblioteki Ukrainy, Zbiór Baworowskich, sygn. 1332; Zbiór Ossolineum, sygn. 5888/I
Źródła drukowane
Amoris divini et humani antipathia, Paris 1628
[Biernat z Lublina], Żywot Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego i z przypowieściami jego..., Kraków 1578
M. Borzymowski, Morska nawigacyja do Lubeka, oprac. R. Pollak, Gdańsk 1971
R. Columbus, De re anatomica libri XV, Venetiis 1559
Cztery wieki fraszki polskiej, oprac. J. Tuwim, przedm. A. Brückner, wyd. 2, Warszawa 1957
J. Daniecki, Zabawy, Kraków 1606
Gadki toruńskie czyli zagadki weselne z przełomu XVII i XVIII w., oprac. S. Salmonowicz, Toruń 1980
A. Gdacjusz, Dyszkurs o grzechach szóstego przykazania Bożego..., Brzeg 1682 Ł. Górnicki, Dworzanin polski, Kraków 1566
J. Kochanowski, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1955
J. Kochanowski, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, wyd. 11, Warszawa 1980
J. Kochanowski, Dzieła wszystkie. Wydanie pomnikowe, t. 2, Warszawa 1884
J. Kochanowski, Fraszki, Kraków 1612
J. Kochanowski, Fraszki, Kraków 1617
J. Kochanowski, Fraszki, Kraków 1629
J. Kochanowski, Fraszki, oprac. S. Łempicki, Lwów 1928
J. Kochanowski, Fraszki, oprac. J. Pelc, wyd. 2 zm., Wrocław 1991
A. Korczyński, Fraszki, oprac. R. Pollak, Wrocław 1950
A. Korczyński, Wizerunk złocistej przyjaźnią zdrady, wyd. R. Grześkowiak, Warszawa 2000
J. G. Krünitz, Oekonomische Encyklopädie, t. 100: Nachjahr – Nahme, Berlin 1805
H. Morsztyn, Wiersze padewskie, oprac. R. Grześkowiak, Warszawa 2014
J. A. Morsztyn, Utwory zebrane, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1971
Z. Morsztyn, Emblemata, oprac. J. i P. Pelcowie, Warszawa 2001
S. Niemojewski, Diariusz drogi spisanej i różnych przypadków pociesznych i żałosnych prowadząc córkę Jerzego Mniszka, Marynę, Dymitrowi Iwanowiczowi w roku 1606, wyd. R. Krzywy, Warszawa 2006
Polska fraszka mieszczańska. Minucje sowiźrzalskie. Utwory wyłączone z pierwszego wydania zbiorowego, oprac. K. Badecki, Kraków 1948
W. Potocki, Ogród fraszek, wyd. A. Brückner, t. 1–2, Lwów 1907
U. Radziwiłłowa, Komedyje i tragedyje..., Żółkiew 1754
M. Rej, Figliki, oprac. M. Bokszczanin, wstęp J. Krzyżanowski, Warszawa 1974
Rozmowy Salomona z Marchołtem, tł. i oprac. M. Eder, Wrocław 2014
S. Rysiński, Proverbiorum polonicorum ... chiliades duae et centuriae duae / Przypowieści polskich ... dwa tysiąca i dwieście, Lubecae ad Chronum 1621
S.S. Szemiot, Sumariusz wierszów, oprac. M. Korolko, Warszawa 1981
U. Tasso, Gofred abo Jeruzalem wyzwolona, tł. P. Kochanowski, Kraków 1618
Zagadki rozmaite i pytania służące zabawie i nauce. Antologia polskiej zagadki literackiej, oprac. J. M. Kasjan, Toruń 1994
Opracowania
M. Bachtin, Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, tł. A. i A. Goreniowie, wstęp S. Balbus, Kraków 1975
A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa 2000
E. Barylewska-Szymańska, Czystość i higiena w gdańskich domach mieszczańskich drugiej połowy XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 53, 2005, nr 3/4, s. 411–422
K. Bielas, Niesformatowani. Rozmowy, Kraków 2007
J. Birczyńska, Słownik erotyczny „Fraszek” Jana Kochanowskiego, w: Jan Kochanowski i epoka renesansu. W 450 rocznicę urodzin poety (1530–1980), red. T. Michałowska, Warszawa 1984, s. 334–348
A. Brückner, Ezopy polskie, Kraków 1902
A. Brückner, Język Wacława Potockiego. Przyczynek do historii języka polskiego, Kraków 1900
J. Duska, Tajemnicza „Gadka” z ksiąg III „Fraszek” Jana Kochanowskiego. Rozwiązanie zagadki, w: Wiązanie sobótkowe. Studia o Janie Kochanowskim, red. E. Lasocińska, W. Pawlak, Warszawa 2015, s. 348–355
R. Grześkowiak, Amor curiosus. Studia o osobliwych tematach dawnej poezji erotycznej, Warszawa 2013
R. Grześkowiak, Barokowy tekst i jego twórcy. Studia o edycji i atrybucji poezji „wieku rękopisów”, Gdańsk 2003
R. Grześkowiak, „Próżno się kusić, czym nie dano być”. Jak Salomon Rysiński pasował Biernata z Lublina na pierwszego paremiografa Rzeczypospolitej, w: Biernat z Lublina a literatura i kultura wczesnego renesansu w Polsce, red. J. Dąbkowska-Kujko, A. Nowicka-Struska, Lublin 2015, s. 123–153
R. Grześkowiak, Przysłowia „są jakoby szpikiem niejakim bystrego rozumu i głębokiego dowcipu ludzkiego”. Nieznane wydanie „Przypowieści polskich, od Solomona Rysińskiego zebranych, dwa tysiąca i dwieście” z roku 1621, w: Sarmackie theatrum VII. W kręgu rodziny i prywatności, red. M. Jarczykowa, R. Ryba, Katowice 2014, s. 117–123
M. Hanusiewicz, Pięć stopni miłości. O wyobraźni erotycznej w polskiej poezji barokowej, Warszawa 2004
J. M. Kasjan, Polska zagadka ludowa, Wrocław 1983
R. Krzywy, Eros wyzwolony. Obscena Daniela Naborowskiego w kontekście kulturowym i literackim, w: Daniel Naborowski. Krakowianin – Litwin – Europejczyk, red. K. Follprecht, K. Gajdka, Katowice 2008, s. 27–44
R. Krzywy, Rokokowe epitalamiony Stanisława Trembeckiego wobec tradycji gatunku, „Wiek Oświecenia”, 20, 2004, s. 121–142
J. Krzyżanowski, Zagadka i jej problematyka, w: idem, Szkice folklorystyczne, s. 3: Wokół legendy i zagadki. Z zagadnień przysłowioznawstwa, Kraków 1980, s. 16–36
S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1/1–2, Lwów 1807–1808
T. Nastulczyk, P. Oczko, Homoseksualność staropolska. Przyczynek do badań, Kraków 2012
K. Obremski, „Ma Eufrozyna coś osobliwego”. Poetyka toruńskiej zagadki weselnej przełomu XVII i XVIII w., „Barok”, 15, 2008, nr 1, s. 173–188
K. Obremski, O alternatywnych rozwiązaniach toruńskich zagadek weselnych, „Literatura Ludowa”, 2012, nr 2, s. 25–31
K. Obremski, Toruńskie zagadki weselne: porównania – obrazowanie – obyczajność, „Pamiętnik Literacki”, 104, 2013, nr 3, s. 99–118
M. Pankowski, Polska poezja nieokrzesana (próba określenia zjawiska), „Teksty”, 1978, nr 4, s. 30–46
R. Pollak, Notatki na marginesie utworów A. Korczyńskiego, „Pamiętnik Literacki”, 43, 1952, s. 599–603
S. Salmonowicz, Szkice toruńskie z XVII–XVIII wieku, Toruń 1992
Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa 1965
Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, t. 1–5, red. M. Kucała, Kraków 1994–2012
Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 21, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1992
Sowiźrzał krotochwilny i śmieszny. Krytyczna edycja staropolskiego przekładu „Ulenspiegla”, wyd. R. Grześkowiak, E. Kizik, Gdańsk 2005
M. D. Stringer, I. Becker, Colombo and the Clitoris, „European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology”, 151, 2010, nr 2, s. 130–133
I. Szlesiński, Język Samuela Twardowskiego (frazeologia i składnia), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, 16, 1970, s. 87–120
T. Ulewicz, O najstarszych i późniejszych zapożyczeniach językowych w Polsce: glosa historyczno-kulturalna, „Terminus”, 1/2, 2000, s. 19–26
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Stats
Number of views and downloads: 416
Number of citations: 0