Towards phrasal attachment of European Portuguese proclitics. A corpus-based inquiry into diachronic phonology-syntax interface

Abstrakt

Ku nieafiksalnym związkom proklityka-czasownik w europejskiej odmianie języka portugalskiego. Badanie korpusowe nad zmianą w składni wywołaną czynnikami fonologicznymi

Artykuł przybliża powody, dla których portugalskie (europejskie) zaimki atoniczne w pozycji prewerbalnej, dawniej stanowiące część innych wyrażeń, stały się wyrażeniami prozodycznie wprawdzie niesamodzielnymi, lecz składniowo samodzielnymi. Materiał empiryczny pochodzi z utworzonego przez autorów korpusu, opartego na tekstach z XVII, XVIII i XIX wieku, wydobytych z portugalskiej Narodowej Biblioteki Cyfrowej. Ważną rolę w ewolucji klityk odegrał model linearny zwany ‘interpolacją’, czyli brak styczności między przedczasownikową klityką a formą czasownika. Elementem, który jako jedyny mógł je rozdzielić w analizowanym czasie był wykładnik negacji não ‘nie’. Jego lokalizacja po zaimku eliminowała możliwość zmian alomorficznych, jakim ulegały w zwykłej proklizie zaimki 3 os. dopełnienia bliższego. To te właśnie zaimki były najczęściej oddzielone od formy czasownikowej przez não. Zmiana wyeliminowała bardzo trudne w przetwarzaniu mowy sekwencje sylab powstałych wskutek sąsiedztwa não-zaimek 3 os. (stąd popularność sekwencji o odwrotnym szyku: zaimek-não). Ponadto dowiedzione zostało istnienie tzw. samoistnej (nie wymuszonej) interpolacji. Analiza materiału językowego wskazuje, że była ona możliwa w kontekstach pozostawiających użytkownikom swobodę wyboru lokalizacji zaimka (przed bądź po czasowniku), a w których w obecnym portugalskim europejskim obowiązkowa stała się pozycja poczasownikowa.