Odimiesłowowe wyrażenia metatekstowe z segmentem 'nie' w języku polskim – status językowy i funkcje
DOI:
https://doi.org/10.12775/LinCop.2019.007Słowa kluczowe
leksykalizacja, gramatykalizacja, wyrażenia metatekstowe, imiesłowy przysłówkowe, uogólniona implikatura konwersacyjnaAbstrakt
Przedmiotem analiz w artykule są wyrażenia metatekstowe homograficzne z formami imiesłowów przysłówkowych wybranych czasowników, takie jak np. nie mówiąc o_, nie wspominając o_, nie wytykając_, nie wdając się w_, nie schlebiając_, nie licząc_. Celem badań było ustalenie, jakie zmiany semantyczno-składniowe towarzyszą procesowi leksykalizacji/deleksykalizacji oraz gramatykalizacji tych wyrażeń, a także czy można wskazać klasy czasowników, których formy imiesłowowe są predystynowane do uczestniczenia w tym procesie. Uwzględniona została także rola wnioskowania opartego na uogólnionej implikaturze konwersacyjnej w interpretacji wypowiedzeń z tymi wyrażeniami.
Bibliografia
Antas J., 1991, O mechanizmach negowania. Wybrane semantyczne i pragmatyczne aspekty negacji, Kraków: Universitas.
van der Auwera J., 2002, More thoughts on degrammaticalization, w: I. Wischer, G. Diewald (red.), New Reflections on Grammaticalization [Typological Studies in Language 49], Amsterdam: John Benjamins, s. 19–29.
Bartnicka-Dąbkowska B., 1970, Adiektywizacja imiesłowów w języku polskim, Warszawa: PWN.
Birzer S., 2015, Generally speaking, connectivity and conversation management combined: the functions of Russian voobšče govorja and Polish ogólnie mówiąc, Russian Linguistics 39/1, s. 81–115.
Bogusławski A., 1975, O negacji, w: E. Janus (red.). Słownik i semantyka. Definicje semantyczne, Wrocław etc.: Ossolineum, s. 137–143.
Bogusławski A., 1976, Presupozycja a negacja, w: M. R. Mayenowa (red.), Semantyka tekstu i języka, Wrocław: Ossolineum, s. 35–50.
Bogusławski A., 1977, Problems of the thematic-rhematic structure of sentences, Warszawa: PWN.
Bogusławski A., 1979, Performatives or metatextual comments? On the cognitive and non-cognitive linguistic conventions, Kwartalnik Neofilologiczny XXVI, z. 3, s. 301–326 (przedr. w: A. Bogusławski, 1994, Sprawy słowa, Warszawa: Veda, s. 58–77).
Bogusławski A., 1988, Preliminaria gramatyki operacyjnej, tłum. R. Gozdawa-Gołębiowski, Polonica XIII, s. 163–223. Oryginalne wydanie: A. Bogusławski, 1978, Towards an operational grammar, Studia Semiotyczne VIII, s. 29–90.
Bogusławski A., 1992, Two essays on inflection, Warszawa: Energeia.
Bogusławski A., 1994, O niektórych operacjach asemantycznych w języku polskim, w: P. Jacobsen, J. S. Jensen, R. Klukowska (red.), En Slavist i humanismens tegn. Festskrift till Kristine Heltberg, Kopenhaga: Reitzel, s. 8–15.
Bogusławski A., 1998, O negacji w konstrukcjach z czasownikiem chcieć, w: E. Jędrzejko (red.), Nowe czasy, nowe języki, nowe (i stare) problemy, Katowice: Wydawnictwo UŚ, s. 105–127.
Bogusławski A., 2003, Aspekt i negacja, Warszawa: Instytut Lingwistyki Stosowanej UW.
Bojałkowska K., 2010, Opis składniowy imiesłowów przysłówkowych we współczesnym języku polskim, Toruń: Wyd. Naukowe UMK.
Brinton L., 2012, “The ghosts of old morphology”. Lexicalization or (de)grammaticalization?, w: K. Davidse, T. Mortelmans, L. Brems, T. Breban (red..), Grammaticalization And Language Change: New Reflections, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Brinton L., Traugott E.C., 2005, Lexicalization and Language Change. Cambridge: CUP.
Dobaczewski A., 1998, Cechy składniowe i semantyczne polskich dopowiedzeń potwierdzających, Warszawa: KLF UW.
Dobaczewski A., 2018, Powtórzenie jako zjawisko tekstowe i systemowe. Repetycje, reduplikacje i quasi-tautologie w języku polskim, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Dobaczewski A., Sobotka P., Żurowski S., 2018, Słownik reduplikacji i powtórzeń polskich. Od zleksykalizowanych podwojeń do regularnych układów repetycyjnych, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Dryer M. S., Haspelmath M. (red..), 2011, The world atlas of language structures online, Munich: Max Planck Digital Library; [online] http://wals.info.
Feret A. S., 2005, Das Partizip im Deutschen und Polnischen, Frankfurt /M.–New York: Peter Lang.
Greszczuk B., 1993, Składniowe wykładniki negacji i ich funkcje w historii języka polskiego, Rzeszów: Wydawnictwo WSzP w Rzeszowie.
Grice P.H., 1977, Logika a konwersacja, tłum. J. Wajszczuk, Przegląd Humanistyczny 6, s. 85-99.
Grochowski M., 1976, O pojęciu elipsy, Pamiętnik Literacki 67/1, s. 121-136.
Grochowski M., 1978, Czy zjawisko elipsy istnieje? w: M.R. Mayenowa (red.), Tekst. Język. Poetyka. Zbiór studiów, Wrocław: Ossolineum, s. 73-85.
Grochowski M., 1984, Składnia wyrażeń polipredykatywnych, w: Grochowski, M., Karolak, S., Topolińska, Z. (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, Warszawa: PWN.
Grochowski M., 1986, Polskie partykuły. Składnia, semantyka, leksykografia, Wrocław: Ossolineum.
Grochowski M., 1997, Wyrażenia funkcyjne. Studium leksykograficzne, Kraków: Wydawnictwo IJP PAN.
Grochowski M., 2001, Nieciągłe jednostki języka z segmentem nie. Wybrane problemy składni zewnętrznej, wewnętrznej i leksykografii (tezy), w: M. Balowski, W. Chlebda (red.), Frazeografia słowiańska, Opole: Uniwersytet Opolski, s. 82–84.
Grochowski M., 2002, Wielowyrazowe jednostki funkcyjne. Wprowadzenie do problematyki, w: Lewicki M. (red.), Problemy frazeologii europejskiej V, Lublin: Norbertinum, s. 43–50.
Grochowski M., 2007a, O kwalifikacji gramatycznej jednostek o postaci nie, w: J. Kamper-Warejko, J. Kulwicka-Kamińska, K. Nowakowska (red.), Z przeszłości i teraźniejszości języka polskiego. Księga pamiątkowa dedykowana Teresie Friedelównie, Toruń: Wyd. Naukowe UMK, s. 273–279.
Grochowski M., 2007b, Partykuły właściwe o postaci związków frazeologicznych. Wprowadzenie do opisu, w: M. Lewicki (red.), Problemy frazeologii europejskiej VIII, Lublin: Norbertinum, s. 77–87.
Grochowski M., Kisiel A., Żabowska M., 2014, Słownik gniazdowy partykuł polskich, Kraków: PAU.
Gryboś A., 1975, Rozwój funkcji składniowej imiesłowów nieodmiennych w języku polskim: związki z nomen, Wrocław: Ossolineum.
Horn L.R., 1989 (2001), A natural history of negation, Chicago: University of Chicago Press.
Hopper, P. J., Traugott, E.C., 2003, Grammaticalization, 2nd edn. Cambridge: CUP.
Jadacka H., 2005, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa: PWN.
Jespersen O., 1917, Negation in English and other languages, Kopenhaga: Kongelige Danske Videnskabernes Selskab.
Kleszczowa K., 2015, U źródeł polskich partykuł: derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki, Katowice: Wyd. UŚ.
Kleszczowa K., Szczepanek A., 2014, Wyrażenia funkcyjne w perspektywie diachronicznej, synchronicznej i porównawczej, Katowice: Wyd. UŚ.
Kortmann, B., Kӧnig, E., 1992, Categorial reanalysis: The case of deverbal prepositions, Linguistics 30, s. 671–697.
Laskowski R., 1984, Podstawowe pojęcia morfologii, w: Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel R., Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa: PWN, s. 9–60
Laskowski R., 1998, Zagadnienia ogólne morfologii, w: Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel R., Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa: PWN, s. 27–86.
Lehmann, Ch., 2002, New reflections on grammaticalization and lexicalization, w: I. Wischer, G. Diewald (red.), New Reflections on Grammaticalization [Typological Studies in Language 49], Amsterdam: John Benjamins, s. 1–18.
Levinson, C.S., 2000, Presumptive meanings: the theory of generalized and conversational implicature, Cambridge: The MIT Press.
Maćkiewicz J., 1999, Słowo o słowie: potoczna wiedza o języku, Gdańsk: Wydawnictwo UG.
Moroz A., 2007, O wtrąceniach z segmentem nie mówiąc, w: J. Kamper-Warejko, J. Kulwicka-Kamińska, K, Nowakowska (red.), Z przeszłości i teraźniejszości języka polskiego. Księga pamiątkowa dedykowana Teresie Friedelównie, Toruń: Wyd. Naukowe UMK, s. 187–194.
Moroz A., 2010, Parenteza ze składnikiem czasownikowym we współczesnym języku polskim, Toruń: Wyd. Naukowe UMK.
Norde, M., 2009, Degrammaticalization, Oxford: OUP.
Ożóg K., 1990, Leksykon metatekstowy współczesnej polszczyzny mówionej. Wybrane zagadnienia, Kraków: UJ.
Ożóg K., 1997, Operatory metatekstowe w polszczyźnie potocznej, w: Ampel T. (red.), Z polszczyzny historycznej i współczesnej, Rzeszów: Wyd. WSP, s. 129–137.
Piekarczyk D., 2013, Metafory metatekstowe, Lublin: Wyd. UMCS.
Pstryga A., 2010, Słowotwórcza kategoria negacji. Prefiksalne negatywa czasownikowe we współczesnym języku polskim i rosyjskim, Gdańsk: Wyd. UG.
Ramat P., 1992, Thoughts on degrammaticalization, Linguistics 30(3), s. 549–560.
Rodak R., 2007, Różne wcielenia negacji. O typach znaczeń negatywnych w procesie interpretacji wypowiedzeń przestawiających, Łask: Oficyna Wydawnicza LEXEM.
Saloni Z., Świdziński M., 1998, Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa: PWN.
Smith S.B., 1978, Meaning and negation, The Hague: Mouton.
Sokołowska T., 1976, Funkcje składniowe imiesłowów nieodmiennych w języku polskim XVII w., Wrocław: Ossolineum.
Stępień M., 2014, Wyrażenia parentetyczne w strukturze wypowiedzi – właściwości semantyczne, składniowe, prozodyczne, Warszawa: BEL Studio.
Stępień M., 2015, To samo czy inne? Właściwości prozodyczne tzw. wyrażeń quasi-imiesłowowych, w: M. Danielewiczowa, J. Bilińska, K. Doboszyńska-Markiewicz, J. Zaucha (red.), Sens i brzmienie, Warszawa: Wyd. UKSW, s. 145–169.
Stępień M., 2017, Walencja czasowników a problem „dziedziczenia” własności walencyjnych
przez quasi-imiesłowy przysłówkowe, Prace Filologiczne LXX, s. 411–432.
Stępień M., 2018a, Jak badać składnię wielosegmentowych wyrażeń metatekstowych? Na przykładzie wyrażeń (że)by nie i że nie, w: A. Dobaczewski, A. Moroz, P. Sobotka (red.), Sens i konwencje w języku. Studia dedykowane Profesorowi Maciejowi Grochowskiemu, Toruń: Wyd. Naukowe UMK, s. 325–344.
Stepień M., 2018b, Właściwości walencyjne polskich jednostek metatekstowych o genezie czasownikowej, Prace Filologiczne LXXII, s. 371–381.
Traugott E.C. , Dasher, R. B., 2002, Regularity in semantic change, (Cambridge Studies in Linguistics 97), Cambridge: CUP.
Wajszczuk J., 1997, System znaczeń w obszarze spójników polskich, Warszawa: KLF UW.
Wajszczuk J., 2005, O metatekście, Warszawa: KLF UW.
Weiss D., 1975, Syntax und Semantik polnischer Partizipialkonstruktionen: im Rahmen einer generativ-transformationellen Sprachbeschreibung, Bern: Peter Lang.
Weiss D., 2005, Nowe przyimki o pochodzeniu imiesłowowym?, w: M. Grochowski (red.), Przysłówki i przyimki. Studia ze składni i semantyki języka polskiego, Toruń: Wyd. Naukowe UMK, s. 177–208.
Wierzbicka A., 1969, Dociekania semantyczne, Wrocław: Ossolineum.
Wierzbicka A., 1971, Metatekst w tekście, w: M. R. Mayenowa (red.), O spójności tekstu, Wrocław: Ossolineum, s. 105–121.
Winiarska J., 2001, Operatory metatekstowe w dialogu telewizyjnym, Kraków: Universitas.
Wróbel H., 1975, Składnia imiesłowów czynnych we współczesnej polszczyźnie, Katowice: UŚ.
Wróbel H., 2001, Gramatyka języka polskiego, Kraków: Spółka wydawnicza „Od Nowa”.
Zaron Z., 2009, Problemy składni funkcjonalnej, Warszawa: BEL Studio.
Żochowska N., 2013, Charakterystyka semantyczna wyrażeń chcąc nie chcąc i mimo woli, Linguistica Copernicana 1(9), s. 143–163.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 348
Liczba cytowań: 0
