Historia polskich nazw roślin występujących w poradniku P. Krescencjusza
DOI:
https://doi.org/10.12775/LinCop.2014.042Słowa kluczowe
historia języka polskiego, polszczyzna XVI wieku, historyczne fitonimy, polskie słownictwo roślinne w poradniku P. KrescencjuszaAbstrakt
Zaprezentowany w artykule materiał pochodzi z 2. wydania (1571) polskiego tłumaczenia poradnika Piotra Krescencjusza. Został on w miarę możliwości zidentyfikowany i skonfrontowany z historycznym zasobem słownictwa botanicznego. Celem analizy jest prześledzenie mechanizmu nominacji opisywanych w poradniku roślin i funkcjonowanie zebranych fitonimów w historycznej polszczyźnie oraz kolejnych stuleciach.
Zauważono, że większość nazw o rodowodzie prasłowiańskim i praindoeuropejskim utrwala się w języku i nie podlega zmianom w historii polszczyzny. Wyrazy o młodszej genezie są natomiast często ilustracją zachodzących zmian fonetycznych, nierzadko podyktowanych uproszczeniem artykulacji. Wyekscerpowane z tekstu przykłady powtórnej nominacji dostarczają dowodów z jednej strony na ciągle żywe wpływy obce (np. sałata), z drugiej wykorzystywanie mechanizmów słowotwórczych. Część nazw zniknęła bezpowrotnie. Są też jednak takie, które przetrwały próbę czasu i pojawiają się w kształtującej się od XVIII wieku nomenklaturze botanicznej (u K. Kluka). Analizowany materiał ukazuje ponadto twórczy wkład tłumacza dzieła. Wykazuje się on dobrą intuicją, niejednokrotnie wybierając z zasobu nazw obecnych w polszczyźnie te warianty, które przetrwały próbę czasu (np. faseol, lubczyk, por).
Bibliografia
BUDZISZEWSKA W., 1965, Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej, Wro-cław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
CHODURSKA H., 2003, Ze studiów nad fitonimami rękopiśmiennych zielników wschodniosłowiańskich XVII–XVIII wieku, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
DUBISZ S., 1977, Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich, Wro-cław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
HANDKE K., [1992] 1997, Łacińska terminologia a polskie słownictwo botaniczne, w: K. Handke, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa: Instytut Slawistyki PAN, s. 165–172.
HANDKE K., [1993] 1997, Polskie nazewnictwo botaniczne oczami językoznawcy, w: K. Handke, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa: Instytut Slawistyki PAN, s. 173–185.
JANKOWIAK L. A., 2005, Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 1: Początki pol-skiej renesansowej terminologii medycznej, Warszawa: Instytut Slawistyki PAN.
JANKOWIAK L. A., 2006, Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 2: Słownik, War-szawa: Instytut Slawistyki PAN.
KAMPER-WAREJKO J., 2009a, Kilka uwag o historii nazw ziół z poradnika P. Krescen-cjusza (1571r.), Studia Językoznawcze 8, Szczecin, s. 71–81.
KAMPER-WAREJKO J., 2009b, Nazwy roślin „z náśienia śię rodzących ná ogrodźiech ku żywnośći ludzkiey” u Krescencjusza a wybrane XVI-wieczne zielniki, Biało-stockie Archiwum Językowe 9, Białystok, s. 115–126.
KAMPER-WAREJKO J., 2009c, XVI-wieczne nazwy polskich roślin jako świadectwo rozwoju języka. Na podstawie „Ksiąg o gospodarstwie” Piotra Krescencjusza, w: D. Bieńkowska, A. Lenartowicz (red.), Tajemnice rozwoju, Łódź: Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, s. 223–234.
KAMPER-WAREJKO J., 2013, Obce nazwy winorośli występujące w poradniku P. Kre-scencjusza (1571), Studia Językoznawcze 12, Szczecin, s. 73–81.
KARŁOWICZ J., 1900–1911, Słownik gwar polskich, Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności.
NITSCH K., 1955, Mazowieckie nazwy przyrodnicze, w tegoż: Wybór pism poloni-stycznych, t. 2, Kraków–Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
PAWŁOWSKI E., 1974a, Polskie nazwy roślin (Próba klasyfikacji semantycznej), Studia Indoeuropejskie, s. 163–169.
PAWŁOWSKI E., 1974b, Z badań nad nazwami roślin polskich: dzięcielina, Prace Filo-logiczne XXV,
Warszawa, s. 317–324.
PAWŁOWSKI E., 1975, Z badań nad nazwami roślin polskich. Przenęt (Prenanthes), Język Polski LV, s. 201–205.
POLAŃSKI K. (red.), 2003, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
ROGOWSKA E., 1998a, Kaszubskie nazwy roślin uprawnych, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
ROGOWSKA E., 1998b, Z kaszubskiego zielnika: Kąkol, Pomerania, nr 7/8, s. 76–77.
ROGOWSKA E., 2003, Aktywność słowotwórcza nazw roślin w polszczyźnie (w świetle słownika gniazd słowotwórczych współczesnego języka polskiego), w: A. Pstyga (red.), Wokół struktury słowa, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 51–61.
ROGOWSKA E., 2005, Gwarowy obraz roślin w świetle aktywności nominacyjnej ich nazw, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
SOBOTKA P., 2006, Od predykacji do nominacji: próba rekonstrukcji żydowskiej wizji Boga na przykładzie Jego biblijnych i talmudycznych określeń, w: H. Karaś (red.), Czynić słowami, Warszawa: Wydział Polonistyki UW, s. 3–13.
SPÓLNIK A., 1988, Nazwy polskich roślin leczniczych w źródłach od XVI do XVIII w., w: W. Boryś (red.), Studia językoznawcze. Streszczenia prac doktorskich XII, Studia konfrontatywne i historia, Wrocław: Wydawnictwo PAN, s. 177–228.
SPÓLNIK A., 1990, Zapożyczenia w polskim
nazewnictwie botanicznym w źródłach do XVIII wieku, w: M. Preyzner (red.), Język – Teoria – Dydaktyka, Kielce, s. 191–
–206.
SPÓLNIK A., 1993, Nazwy roślinnych afrodyzjaków w staropolskich herbarzach, w: B. Kuźnicka (red.), Historia leków naturalnych, t. 4: Z historii i etymologii pol-skich nazw roślin leczniczych, Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, s. 51–59.
SZCZAUS A., 2002, Funkcjonowanie w polszczyźnie XVI wieku tożsamych znacze-niowo przymiotnikowych dubletów słowotwórczych (na przykładzie przymiotni-ków od nazw roślin), w: M. Białoskórska, L. Mariak (red.), Synchroniczne i dia-chroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 8, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, s. 159–171.
WAJDA-ADAMCZYKOWA L., 1989, Polskie nazwy drzew, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
WANIAKOWA J., 2006a, Antroponimia w polskich gwarowych nazwach roślin, w: K. Rymut (red.), Munuscula linguistica in honorem Alexandrae Cieślikowa, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, s. 493–505.
WANIAKOWA J., 2006b, Bunch of Persian plants, w: A. Krasnowolska, K. Maciuszak, B. Mękarska (red.), In the Orient where the Gracious Light... Satura orientalis in honorem Andrzej Pisowicz, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 207–213.
WANIAKOWA J., 2006c, Nazwy niezapominajki (Myosotis) w gwarach polskich jako przykład ekspansji słownictwa literackiego, w: J. Okoniowa (red.), Studia Dialek-tologiczne III, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, s. 71–79.
WANIAKOWA J., 2007a, Dawne polskie ziela w gwarowej szacie, w: R. Laskowski, R. Mazurkiewicz (red.), Amoenitates vel lepores philologiae, Kraków: Instytut Ję-zyka Polskiego PAN, Lexis, s. 332–339.
WANIAKOWA J., 2007b, Pokrzyk wilcza jagoda – polskie nazwy gwarowe rośliny magicznej, w: S. Cygan (red.), W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, s. 215–223.
WRÓBEL H., 1962, Związki staroczesko-staropolskie w terminologii botanicznej, Zeszyty Naukowe WSP w Katowicach, Prace Katedry Języka Polskiego II, s. 105–137.
НЕЩИМЕНКО Γ., 2003, Πроявление тенденции экономии в номинации славянских языков, w: I. Ohnheiser (red.), Komparacja systemów i funkcjonowanie współcze-snych języków słowiańskich. Słowotwórstwo/Nominacja, Opole: Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej i Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, s. 288–306.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 682
Liczba cytowań: 0
