How ethnography/ethnology/anthropology appeared in the restored Polish state 100 years ago?
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud102.2018.01Keywords
Polish ethnography, 19th century researchers, the origins of Polish anthropologyAbstract
Ethnography/ethnology/ anthropology was present in the Polish state, from the very beginning of its restoration in 1918, as one of the disciplines within the framework of national science. It became possible thanks to the work of several generations of researchers who in the second half of the 19th century, in the difficult times of Poland’s partition, gave to their long-held cognitive interest the shape of a scientific discipline. The article is devoted to discussing persons, events and circumstances that led to this situation.References
Armon, W. (2001). Początki etnologii uniwersyteckiej w Polsce. W: Z. Jasiewicz, T. Karwicka (red.). Przeszłość etnologii polskiej w jej teraźniejszości, s. s. 17-30. Prace Komitetu Nauk Etnologicznych PAN nr 10. Poznań: DALET.
Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz, C. (1923). Materiał naukowy i przedmiot etnologii. Lud t. 22, 26-32.
Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz, C. (1929). O potrzebach etnologii w Polsce. Nauka Polska t. 10, 250-258.
Berwiński, R. (1854). Studia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki, t. 1-2, Poznań.
Bieńkowski, W. (1967) Badania etnograficzne Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie oraz Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Umiejętności. Lud t. 51, 69-81.
Błachowski A. (2011). Ubiór i krajobraz kulturowy polski i Ukrainy Zachodniej w ikonografii J. Głogowskiego i K. W. Kielisińskiego. Toruń: Muzeum Etnograficzne im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej.
Brzozowska-Komorowska, T. (1982). Ryszard Berwiński (1819-1879). W: H. Kapełuś, J. Krzyżanowski (red.). Dzieje folklorystyki polskiej. T. 1 (s. 11-24). Warszawa.
Brzozowski, S. (1987). Warunki rozwoju nauki polskiej w kraju, 1860-1918. W: B. Jaczewski (red.).
Życie naukowe w Polsce w II połowie XIX i w XX wieku. Organizacje i instytucje (s. 13-57). Wrocław: Ossolineum.
Bychowiec, J.W. (1817). Rzut oka na Rossyją pod względami historycznym, statystycznym, politycznym, moralnym, naukowym i gustu. Warszawa.
Bychowiec, J.W. (1819). Prospekt do dzieła pod napisem: Nauka o człowieku uważanym co do sprawności jego w życiu ze społecznymi ludźmi, czyli antropologia pod względem pragmatycznym. Grodno.
Bystroń, J.S. (1923-1924). Ludoznawstwo polskie w ostatnim dziesięcioleciu 1912-21. Slavia. Časopis pro slovanskou filologii r. 2, 548-552.
Bystroń, J.S. (1926-1927). Ludoznawstwo polskie w latach 1922-1925. Slavia. Časopis pro slovanskou filologii r. 5, 614-625.
Bystroń, J.S. (1926). Wstęp do ludoznawstwa polskiego. Lwów: K. S. Jakubowski.
Bystroń, J.S. (1929). Bibliografia etnografii polskiej. T. 1. Kraków.
Czaplicka, M. (1911). Stanowisko etnografii w dobie obecnej. Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany r. 2, nr 13, 193-195; r. 2, nr 14, 209-211.
Czarnowska, M. (1817). Zabytki mitologii słowiańskiej w zwyczajach w zwyczajach wiejskiego ludu na Białej Rusi dochowane. Dziennik Wileński t. 6, nr 34, 396-408.
Czekanowski, J. (1918). W sprawie potrzeb nauk antropologicznych w Polsce. Nauka Polska t. 1, 201-223.
Czekanowski, J. (1922). Antropologia, etnologia i prehistoria. Lud t. 21, 3-16.
Czekanowski, J. (1929). Potrzeby antropologii polskiej. Nauka Polska t. 10, 232-245.
Czekanowski, J. (1946). Półwiecze Towarzystwa Ludoznawczego. Lud t. 36, 33-88.
Czekanowski, J. (1956). Sto lat antropologii polskiej, 1856-1956. Ośrodek lwowski. Wrocław.
Čepaitienė, A. (2014). Eustachijus Tiškevičius ir etnologinio pobudžio indos. W: Ž. Būčys, R. Griškaitė (red.). Eustachijus Tiškevičius: darbai ir kontekstai. Mokslo straipsnių rinkinys (s. 145-155). Vilnius.
Damrosz, J. (1988). Rozwój pojęć podstawowych w polskiej nauce o kulturze ludowej do roku 1939. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dołęga-Chodakowski, Z. (Czarnocki, A.) (1818). O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem. Ćwiczenia Naukowe t. 1, 1-27.
Drugi… (1927) II Zjazd Słowiańskich Geografów i Etnografów w Polsce. Lud t. 26, 126-130.
Fischer, A. (1922) Znaczenie etnologii dla innych nauk. Lud t. 21, 81-92.
Fischer, A. (1926) Lud polski. Podręcznik etnografii Polski. Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Fischer, A. (1929). Zarys etnograficzny województwa pomorskiego. Toruń: Instytut Bałtycki.
Fischer, A. (b. r.) Etnografia województw południowo-wschodnich, maszynopis, Archiwum Naukowe Polskiego Towarzystwa ludoznawczego, sygn. 125.
Frankowski, E. (1922). Kronika Polskiego Towarzystwa Etnologicznego. Lud t. 21, 70-77.
Frankowski, E. (1923). Ludoznawstwo na wsi. Nauka Polska t. 4, 204-213.
Instrukcja… (1816). Instrukcja do układania zapisów w przedmiocie historii. Dziennik Wileński t. 4, nr 20, 129-144.
Jaczewski, B. (1987) Życie naukowe w Polsce odrodzonej. W: B. Jaczewski (red.). Życie naukowe w Polsce w drugiej połowie XIX i w XX wieku. Organizacje i instytucje (s. 206-234). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jasiewicz, Z. (2009) Karty z dziejów etnologii uniwersyteckiej w Poznaniu. W: J. Bednarski, P. Fabiś (red.). Etnologia Uniwersytecka w Poznaniu, 1919-2009 (s. 13-30). Poznań: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej.
Jasiewicz, Z. (2011a). Początki polskiej etnologii i antropologii kulturowej (od końca XVIII wieku do roku 1918). Poznań: Instytut im. Oskara Kolberga, Komitet Nauk Etnologicznych PAN.
Jasiewicz, Z. (2011b). Status etniczny i narodowy Ukraińców w pracach polskich uczonych i publicystów XIX i początków XX wieku. Jan Baudouin de Courtenay i inni. W: A. Kijas (red.). Ukraińcy – historia i kultura (s. 95-107). Szreniawa.
Jasiński, J. (1818). Antropologia o własnościach człowieka fizycznych i moralnych. Wilno.
Kamocki, J. (1953). Przegląd kwestionariuszy etnograficznych wydanych w języku polskim. Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Karłowicz, J., Jabłonowski, A. (1906). Lud. Rys ludoznawstwa polskiego. Polska. Obrazy i opisy. T. 1, 71-215. Lwów.
Klawe, J. (1922). Metody i kierunki w etnologii ze stanowiska socjologii. Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego t. 3, 1-16.
Kłodnicki, Z. (1997). Dzieje Towarzystwa. W: Z. Kłodnicki (red.). Kronika polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (1895-1995) (s. 15-124). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kolberg, O. (1857, 1961). Pieśni ludu polskiego. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Seria Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, t. 1.
Kolberg, O. (1865). Do Redakcji „Biblioteki Warszawskiej”. List otwarty. Biblioteka Warszawska t. 1, z. 2, 306-308.
Kolberg, O. (1875, 1963). Wielkie Księstwo Poznańskie, z. 1, Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Seria Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, t. 9.
Kolberg, O. (1876, 1871) Obecne stanowisko etnografii. W: O. Kolberg, Studia, rozprawy i artykuły (red. E. Miller, A. Skrukwa). s. 3-25. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Seria Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, t. 63
Kolberg, O. (1965) Korespondencja Oskara Kolberga cz. I (1837-1876). Zebrała M. Turczynowiczowa (red. A. Skrukwa, E. Krzyżaniak). Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Seria Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, t. 64.
Kołłątaj, H. (1810). List H. K. do T. M. z Ołomuńca dnia 15 lipca 1802 r. pisany. Pamiętnik Warszawski r. 7, t. 2, nr 4, 17-42.
Kopernicki, I. (1885). O etnografii i etnologii, ich przedmiot, rozwój i znaczenie naukowe, dla Encyklopedii wychowawczej. Warszawa.
Kosiński, A.J. (1981). Nauka polska w wieku XIX i XX. Studium naukometryczne. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej.
Krzywicki, L. (1893, 1969). Ludy. Zarys antropologii etnicznej, I wyd. 1893. Przedruk w: Krzywicki, L., Dzieła t. 7. Warszawa.
Kubica, G. (2015). Maria Czaplicka: płeć, szamanizm, rasa. Biografia antropologiczna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kutrzebianka, A. (1948). Rozwój etnografii i etnologii w Polsce. Kraków: Polska Akademia Umiejetności.
Lubicz-Czerwiński, I. (1811). Okolica Zadniestrska między Stryjem a Łomnicą, czyli opis Ziemi i dawnych klęsk i odmian tej Okolicy; tudzież jaki jest lud prosty dla religii i dla Pana swego? Zgoła jaki on jest? w całym sposobie życia swego, lub w swych zabobonach albo zwyczajach. Lwów.
Majewski, E. (1904). Nasze sześciolecie 1899-1904. Wisła t. 18, 407-413.
Manugiewicz, J. (1967). Etnografia w warszawskich towarzystwach naukowych i ich zastępnikach. Lud t. 51, 61-70.
Michalski, J. (1958). „Słownik języka polskiego” Samuela Bogumiła Lindego w opinii współczesnych. Historia Nauk Społecznych z. 2, 203-220. Seria Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej t. 6.
Michalski, J. (1977). Warunki rozwoju nauki polskiej w latach 1795-1862. W: B. Suchodolski (red.). Historia nauki polskiej, t. 3 (s. 3-351). Wrocław: Ossolineum.
Moszyński, K. (1929). Stan obecny i potrzeby nauk etnologicznych. Nauka Polska t. 10, 246-249.
Moszyński, K. (1938). Die polnische Ethnologie und Ethnographie seit dem Jahre 1925. Baltoslavica.
Biuletyn Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie t. 3, 136-202.
Nowosielski, A. (Marcinkowski A.) (1857). Lud ukraiński, t. 1-2. Wilno.
Obrzędy… (1819). Obrzędy weselne ludu wiejskiego w guberni mińskiej, w powiecie borysowskim, w parafii hajeńskiej, obserwowane w latach 1800, 1-szym i 2-gim, z niektórymi piosnkami i ich zwyczajna nuta. Tygodnik Wileński r. 4, t. 7, nr 130, 1-18; nr 132, 81-104.
Odezwa… (b.r.) Odezwa w sprawie zbierania materiałów do folkloru wojennego. Kraków: Polskie Archiwum Wojenne.
Olszewski, W. (2001). Patriotyzm i tolerancja. Nurt humanistyczny w polskiej myśli etnologicznej do drugiej wojny światowej wobec procesów etnicznych na Kresach. Toruń.
d’Omalius, J.J. (1852). O plemionach rodzaju ludzkiego, czyli krótki zarys etnografii; O rasach ludzkich, czyli zasady etnografii (przeł. W. P. [ Wacław Przybylski]). Wilno.
Oskar Kolberg… (2014). Oskar Kolberg, 1814 – 1890 (oprac. K. Markiewicz). Radom, Warszawa: Muzeum Wsi Radomskiej.
Paluch, A. (1983). Malinowski. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Paprocka, W. (2001). Instytucje i organizacje polskie na Kresach Wschodnich, 1920-1939. Etnografia Polska t. 45, 9-22.
Piskurewicz, J. (1987). Warszawskie instytucje społecznego mecenatu nauki w okresie 1869-1906. W: B. Jaczewski (red.). Życie naukowe w Polsce w II połowie XIX i w XX wieku. Organizacje i instytucje (s. 58-105). Wrocław: Ossolineum.
Polskie instytucje… (1919). Polskie instytucje i towarzystwa naukowe powołane do życia w okresie wojennym. Nauka Polska t. 2, 579-593.
Poniatowski, S. (1917-1918). O metodzie historycznej w etnologii i znaczeniu jej wyników dla historii. Przegląd Historyczny t. 21, 303-319.
Poniatowski, S. (1922) Zadania i przedmiot etnologii. Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego t. 2, 1-30.
Posern-Zielinski, A. (1973). Kształtowanie się etnografii polskiej jako samodzielnej dyscypliny naukowej (do 1939r.). W: M. Terlecka (red). Historia etnografii polskiej (s. 29-113). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Posern-Zielinski, A. (1995). Studia etniczne w polskiej etnologii po roku 1945. Ich uwarunkowania, konteksty i nurty. Lud t. 78, 293-316.
Punkta… (1805). Punkta do zebrania postrzeżeń i wiadomości w przedmiotach fizycznych w Wydziale Imperatorskiego Wileńskiego Uniwersytetu. Nowy Pamiętnik Warszawski t. 18, 354.
Skład… (1922). Skład Instytutu Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego w roku 1921/2. Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, okładka.
Sokolewicz, Z. (1987). Etnografia i etnologia. W: B. Suchodolski (red.). Historia nauki polskiej, t. 4, 1863-1918, cz. 3 (s. 861-885). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sokolewicz, Z. (2007) Katedry, uczeni. W: J. Jasionowska i in. (red.). Historia i współczesność warszawskiej etnologii. Zjazd absolwentów (s. 10-33). Warszawa: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW.
Sprawozdanie… (1916). Sprawozdanie z działalności Grona Miłośników Ludoznawstwa Polskiego przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie (1915-1917). Wisła t. 20, 288-289.
Sujkowski, A. (1919). W sprawie badania kultury polskiej. Nauka Polska t. 2, 77-97.
Śniadecki, J. (1804-1814). Teoria jestestw organicznych, t. 1-2. Wilno.
Staszic, S. (1819-1820). Ród ludzki. poema dydaktyczne, Dzieła t. 7-9. Warszawa.
Towarzystwo… (1922). Towarzystwo Ludoznawcze we Lwowie [przedmowa]. Lud t. 21, 1-2.
Udział… (1919). Udział Rządu Polskiego w popieraniu nauki. Nauka Polska t. 2, 599-602.
Wrońska, J. (1992). Definicje etnografii i etnologii w polskich encyklopediach z drugiej połowy XIX i na początku XX wieku. Etnografia Polska t. 36, z. 1, 7-20.
Zadrożyńska, A., Zamojska, D. (2002). Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jedrzejewiczowa. Etnolog, profesor uniwersytetów w Wilnie, Warszawie i Londynie. W: E. Fryś-Pietraszkowa, A. Kowalska-Lewicka, A. Spiss (red.). Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 1 (s. 3-7). Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Zawiliński, R. (1887). O sposobie gromadzenia materiałów etnograficznych. Wisła t. 1, 43-48.
Ziajka, F. (2010). Franciszek Gawełek (1884-1919). Etnograf, asystent Zakładu Antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor Uniwersytetu Lubelskiego. W: A. Spiss, Z. Szromba-Rysowa (red.). Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 3 (s. 85-93). Wrocław-Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Zienkiewiczowa, F. (1929). Projekt i uzasadnienie skorowidzów do wydawnictw etnograficznych Akademii Umiejętności. Lud t. 28, 1-16.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
- The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:
- recording of a Work / subject of a related copyright;
- reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
- marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
- introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
- dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 3.0).
- The authors give the publisher the license free of charge.
- The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 756
Number of citations: 1