Skąd, z czym i w jaki sposób etnografia/etnologia/antropologia pijawiła się przez 100 laty w odrodzonym państwie polskim?
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud102.2018.01Słowa kluczowe
polska etnografia, historia zainteresowań, XIX wiek, ludoznawstwoAbstrakt
Etnografia/etnologia/antropologia była obecna w państwie polskim, od początku jego przywróconego w roku 1918 istnienia, jako jedna z dyscyplin w ramach nauki narodowej. Stało się to możliwe dzięki pracy kilku pokoleń badaczy, którzy w trudnych warunkach zaborowych nadali, w II połowie XIX wieku, od dawna uprawianym zainteresowaniom poznawczym, kształt dyscypliny naukowej.Bibliografia
Armon, W. (2001). Początki etnologii uniwersyteckiej w Polsce. W: Z. Jasiewicz, T. Karwicka (red.). Przeszłość etnologii polskiej w jej teraźniejszości, s. s. 17-30. Prace Komitetu Nauk Etnologicznych PAN nr 10. Poznań: DALET.
Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz, C. (1923). Materiał naukowy i przedmiot etnologii. Lud t. 22, 26-32.
Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz, C. (1929). O potrzebach etnologii w Polsce. Nauka Polska t. 10, 250-258.
Berwiński, R. (1854). Studia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki, t. 1-2, Poznań.
Bieńkowski, W. (1967) Badania etnograficzne Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie oraz Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Umiejętności. Lud t. 51, 69-81.
Błachowski A. (2011). Ubiór i krajobraz kulturowy polski i Ukrainy Zachodniej w ikonografii J. Głogowskiego i K. W. Kielisińskiego. Toruń: Muzeum Etnograficzne im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej.
Brzozowska-Komorowska, T. (1982). Ryszard Berwiński (1819-1879). W: H. Kapełuś, J. Krzyżanowski (red.). Dzieje folklorystyki polskiej. T. 1 (s. 11-24). Warszawa.
Brzozowski, S. (1987). Warunki rozwoju nauki polskiej w kraju, 1860-1918. W: B. Jaczewski (red.).
Życie naukowe w Polsce w II połowie XIX i w XX wieku. Organizacje i instytucje (s. 13-57). Wrocław: Ossolineum.
Bychowiec, J.W. (1817). Rzut oka na Rossyją pod względami historycznym, statystycznym, politycznym, moralnym, naukowym i gustu. Warszawa.
Bychowiec, J.W. (1819). Prospekt do dzieła pod napisem: Nauka o człowieku uważanym co do sprawności jego w życiu ze społecznymi ludźmi, czyli antropologia pod względem pragmatycznym. Grodno.
Bystroń, J.S. (1923-1924). Ludoznawstwo polskie w ostatnim dziesięcioleciu 1912-21. Slavia. Časopis pro slovanskou filologii r. 2, 548-552.
Bystroń, J.S. (1926-1927). Ludoznawstwo polskie w latach 1922-1925. Slavia. Časopis pro slovanskou filologii r. 5, 614-625.
Bystroń, J.S. (1926). Wstęp do ludoznawstwa polskiego. Lwów: K. S. Jakubowski.
Bystroń, J.S. (1929). Bibliografia etnografii polskiej. T. 1. Kraków.
Czaplicka, M. (1911). Stanowisko etnografii w dobie obecnej. Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany r. 2, nr 13, 193-195; r. 2, nr 14, 209-211.
Czarnowska, M. (1817). Zabytki mitologii słowiańskiej w zwyczajach w zwyczajach wiejskiego ludu na Białej Rusi dochowane. Dziennik Wileński t. 6, nr 34, 396-408.
Czekanowski, J. (1918). W sprawie potrzeb nauk antropologicznych w Polsce. Nauka Polska t. 1, 201-223.
Czekanowski, J. (1922). Antropologia, etnologia i prehistoria. Lud t. 21, 3-16.
Czekanowski, J. (1929). Potrzeby antropologii polskiej. Nauka Polska t. 10, 232-245.
Czekanowski, J. (1946). Półwiecze Towarzystwa Ludoznawczego. Lud t. 36, 33-88.
Czekanowski, J. (1956). Sto lat antropologii polskiej, 1856-1956. Ośrodek lwowski. Wrocław.
Čepaitienė, A. (2014). Eustachijus Tiškevičius ir etnologinio pobudžio indos. W: Ž. Būčys, R. Griškaitė (red.). Eustachijus Tiškevičius: darbai ir kontekstai. Mokslo straipsnių rinkinys (s. 145-155). Vilnius.
Damrosz, J. (1988). Rozwój pojęć podstawowych w polskiej nauce o kulturze ludowej do roku 1939. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dołęga-Chodakowski, Z. (Czarnocki, A.) (1818). O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem. Ćwiczenia Naukowe t. 1, 1-27.
Drugi… (1927) II Zjazd Słowiańskich Geografów i Etnografów w Polsce. Lud t. 26, 126-130.
Fischer, A. (1922) Znaczenie etnologii dla innych nauk. Lud t. 21, 81-92.
Fischer, A. (1926) Lud polski. Podręcznik etnografii Polski. Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Fischer, A. (1929). Zarys etnograficzny województwa pomorskiego. Toruń: Instytut Bałtycki.
Fischer, A. (b. r.) Etnografia województw południowo-wschodnich, maszynopis, Archiwum Naukowe Polskiego Towarzystwa ludoznawczego, sygn. 125.
Frankowski, E. (1922). Kronika Polskiego Towarzystwa Etnologicznego. Lud t. 21, 70-77.
Frankowski, E. (1923). Ludoznawstwo na wsi. Nauka Polska t. 4, 204-213.
Instrukcja… (1816). Instrukcja do układania zapisów w przedmiocie historii. Dziennik Wileński t. 4, nr 20, 129-144.
Jaczewski, B. (1987) Życie naukowe w Polsce odrodzonej. W: B. Jaczewski (red.). Życie naukowe w Polsce w drugiej połowie XIX i w XX wieku. Organizacje i instytucje (s. 206-234). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jasiewicz, Z. (2009) Karty z dziejów etnologii uniwersyteckiej w Poznaniu. W: J. Bednarski, P. Fabiś (red.). Etnologia Uniwersytecka w Poznaniu, 1919-2009 (s. 13-30). Poznań: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej.
Jasiewicz, Z. (2011a). Początki polskiej etnologii i antropologii kulturowej (od końca XVIII wieku do roku 1918). Poznań: Instytut im. Oskara Kolberga, Komitet Nauk Etnologicznych PAN.
Jasiewicz, Z. (2011b). Status etniczny i narodowy Ukraińców w pracach polskich uczonych i publicystów XIX i początków XX wieku. Jan Baudouin de Courtenay i inni. W: A. Kijas (red.). Ukraińcy – historia i kultura (s. 95-107). Szreniawa.
Jasiński, J. (1818). Antropologia o własnościach człowieka fizycznych i moralnych. Wilno.
Kamocki, J. (1953). Przegląd kwestionariuszy etnograficznych wydanych w języku polskim. Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Karłowicz, J., Jabłonowski, A. (1906). Lud. Rys ludoznawstwa polskiego. Polska. Obrazy i opisy. T. 1, 71-215. Lwów.
Klawe, J. (1922). Metody i kierunki w etnologii ze stanowiska socjologii. Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego t. 3, 1-16.
Kłodnicki, Z. (1997). Dzieje Towarzystwa. W: Z. Kłodnicki (red.). Kronika polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (1895-1995) (s. 15-124). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kolberg, O. (1857, 1961). Pieśni ludu polskiego. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Seria Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, t. 1.
Kolberg, O. (1865). Do Redakcji „Biblioteki Warszawskiej”. List otwarty. Biblioteka Warszawska t. 1, z. 2, 306-308.
Kolberg, O. (1875, 1963). Wielkie Księstwo Poznańskie, z. 1, Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Seria Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, t. 9.
Kolberg, O. (1876, 1871) Obecne stanowisko etnografii. W: O. Kolberg, Studia, rozprawy i artykuły (red. E. Miller, A. Skrukwa). s. 3-25. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Seria Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, t. 63
Kolberg, O. (1965) Korespondencja Oskara Kolberga cz. I (1837-1876). Zebrała M. Turczynowiczowa (red. A. Skrukwa, E. Krzyżaniak). Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Seria Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, t. 64.
Kołłątaj, H. (1810). List H. K. do T. M. z Ołomuńca dnia 15 lipca 1802 r. pisany. Pamiętnik Warszawski r. 7, t. 2, nr 4, 17-42.
Kopernicki, I. (1885). O etnografii i etnologii, ich przedmiot, rozwój i znaczenie naukowe, dla Encyklopedii wychowawczej. Warszawa.
Kosiński, A.J. (1981). Nauka polska w wieku XIX i XX. Studium naukometryczne. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej.
Krzywicki, L. (1893, 1969). Ludy. Zarys antropologii etnicznej, I wyd. 1893. Przedruk w: Krzywicki, L., Dzieła t. 7. Warszawa.
Kubica, G. (2015). Maria Czaplicka: płeć, szamanizm, rasa. Biografia antropologiczna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kutrzebianka, A. (1948). Rozwój etnografii i etnologii w Polsce. Kraków: Polska Akademia Umiejetności.
Lubicz-Czerwiński, I. (1811). Okolica Zadniestrska między Stryjem a Łomnicą, czyli opis Ziemi i dawnych klęsk i odmian tej Okolicy; tudzież jaki jest lud prosty dla religii i dla Pana swego? Zgoła jaki on jest? w całym sposobie życia swego, lub w swych zabobonach albo zwyczajach. Lwów.
Majewski, E. (1904). Nasze sześciolecie 1899-1904. Wisła t. 18, 407-413.
Manugiewicz, J. (1967). Etnografia w warszawskich towarzystwach naukowych i ich zastępnikach. Lud t. 51, 61-70.
Michalski, J. (1958). „Słownik języka polskiego” Samuela Bogumiła Lindego w opinii współczesnych. Historia Nauk Społecznych z. 2, 203-220. Seria Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej t. 6.
Michalski, J. (1977). Warunki rozwoju nauki polskiej w latach 1795-1862. W: B. Suchodolski (red.). Historia nauki polskiej, t. 3 (s. 3-351). Wrocław: Ossolineum.
Moszyński, K. (1929). Stan obecny i potrzeby nauk etnologicznych. Nauka Polska t. 10, 246-249.
Moszyński, K. (1938). Die polnische Ethnologie und Ethnographie seit dem Jahre 1925. Baltoslavica.
Biuletyn Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie t. 3, 136-202.
Nowosielski, A. (Marcinkowski A.) (1857). Lud ukraiński, t. 1-2. Wilno.
Obrzędy… (1819). Obrzędy weselne ludu wiejskiego w guberni mińskiej, w powiecie borysowskim, w parafii hajeńskiej, obserwowane w latach 1800, 1-szym i 2-gim, z niektórymi piosnkami i ich zwyczajna nuta. Tygodnik Wileński r. 4, t. 7, nr 130, 1-18; nr 132, 81-104.
Odezwa… (b.r.) Odezwa w sprawie zbierania materiałów do folkloru wojennego. Kraków: Polskie Archiwum Wojenne.
Olszewski, W. (2001). Patriotyzm i tolerancja. Nurt humanistyczny w polskiej myśli etnologicznej do drugiej wojny światowej wobec procesów etnicznych na Kresach. Toruń.
d’Omalius, J.J. (1852). O plemionach rodzaju ludzkiego, czyli krótki zarys etnografii; O rasach ludzkich, czyli zasady etnografii (przeł. W. P. [ Wacław Przybylski]). Wilno.
Oskar Kolberg… (2014). Oskar Kolberg, 1814 – 1890 (oprac. K. Markiewicz). Radom, Warszawa: Muzeum Wsi Radomskiej.
Paluch, A. (1983). Malinowski. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Paprocka, W. (2001). Instytucje i organizacje polskie na Kresach Wschodnich, 1920-1939. Etnografia Polska t. 45, 9-22.
Piskurewicz, J. (1987). Warszawskie instytucje społecznego mecenatu nauki w okresie 1869-1906. W: B. Jaczewski (red.). Życie naukowe w Polsce w II połowie XIX i w XX wieku. Organizacje i instytucje (s. 58-105). Wrocław: Ossolineum.
Polskie instytucje… (1919). Polskie instytucje i towarzystwa naukowe powołane do życia w okresie wojennym. Nauka Polska t. 2, 579-593.
Poniatowski, S. (1917-1918). O metodzie historycznej w etnologii i znaczeniu jej wyników dla historii. Przegląd Historyczny t. 21, 303-319.
Poniatowski, S. (1922) Zadania i przedmiot etnologii. Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego t. 2, 1-30.
Posern-Zielinski, A. (1973). Kształtowanie się etnografii polskiej jako samodzielnej dyscypliny naukowej (do 1939r.). W: M. Terlecka (red). Historia etnografii polskiej (s. 29-113). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Posern-Zielinski, A. (1995). Studia etniczne w polskiej etnologii po roku 1945. Ich uwarunkowania, konteksty i nurty. Lud t. 78, 293-316.
Punkta… (1805). Punkta do zebrania postrzeżeń i wiadomości w przedmiotach fizycznych w Wydziale Imperatorskiego Wileńskiego Uniwersytetu. Nowy Pamiętnik Warszawski t. 18, 354.
Skład… (1922). Skład Instytutu Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego w roku 1921/2. Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, okładka.
Sokolewicz, Z. (1987). Etnografia i etnologia. W: B. Suchodolski (red.). Historia nauki polskiej, t. 4, 1863-1918, cz. 3 (s. 861-885). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sokolewicz, Z. (2007) Katedry, uczeni. W: J. Jasionowska i in. (red.). Historia i współczesność warszawskiej etnologii. Zjazd absolwentów (s. 10-33). Warszawa: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW.
Sprawozdanie… (1916). Sprawozdanie z działalności Grona Miłośników Ludoznawstwa Polskiego przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie (1915-1917). Wisła t. 20, 288-289.
Sujkowski, A. (1919). W sprawie badania kultury polskiej. Nauka Polska t. 2, 77-97.
Śniadecki, J. (1804-1814). Teoria jestestw organicznych, t. 1-2. Wilno.
Staszic, S. (1819-1820). Ród ludzki. poema dydaktyczne, Dzieła t. 7-9. Warszawa.
Towarzystwo… (1922). Towarzystwo Ludoznawcze we Lwowie [przedmowa]. Lud t. 21, 1-2.
Udział… (1919). Udział Rządu Polskiego w popieraniu nauki. Nauka Polska t. 2, 599-602.
Wrońska, J. (1992). Definicje etnografii i etnologii w polskich encyklopediach z drugiej połowy XIX i na początku XX wieku. Etnografia Polska t. 36, z. 1, 7-20.
Zadrożyńska, A., Zamojska, D. (2002). Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jedrzejewiczowa. Etnolog, profesor uniwersytetów w Wilnie, Warszawie i Londynie. W: E. Fryś-Pietraszkowa, A. Kowalska-Lewicka, A. Spiss (red.). Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 1 (s. 3-7). Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Zawiliński, R. (1887). O sposobie gromadzenia materiałów etnograficznych. Wisła t. 1, 43-48.
Ziajka, F. (2010). Franciszek Gawełek (1884-1919). Etnograf, asystent Zakładu Antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor Uniwersytetu Lubelskiego. W: A. Spiss, Z. Szromba-Rysowa (red.). Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 3 (s. 85-93). Wrocław-Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Zienkiewiczowa, F. (1929). Projekt i uzasadnienie skorowidzów do wydawnictw etnograficznych Akademii Umiejętności. Lud t. 28, 1-16.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
- utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
- wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
- rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 897
Liczba cytowań: 1
