Tożsamości, pogranicza, diaspory

Badania polsko-ukraińskie w procesie zmian antropologicznych praktyk badawczych

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12775/lud109.2025.01

Słowa kluczowe

mniejszości etniczne i wyznaniowe, etnografia, laboratorium etnograficzne, kultura religijna

Abstrakt

Przedstawiam historię i doświadczenia badań polsko-ukraińskich prowadzonych przez pracowników Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego w Ukrainie oraz mniejszości ukraińskich w Polsce w latach 1996-2016 z perspektywy badaczki i organizatorki badań. Wspominam współpracę z ukraińskimi badaczami i instytucjami, problemy z nią związane, główne tematy projektów grantowych, oraz powiązany z badaniami projekt dydaktyczny: laboratorium etnograficzne, które umożliwiło zaangażowanie w badania wielu grup studenckich i nawiązanie bliskich, nieraz trwałych kontaktów między studentami polskimi i ukraińskimi. Przedstawiam moją interpretację metody etnograficznej zakorzenioną w fenomenologii. Ukazuję zmiany w problematyce badań, wpisane w doświadczenia badawcze i zmieniającą się sytuację polityczną i kulturową. Odwołuję się przy tym do moich antycypujących doświadczeń dotyczących losów mniejszości ukraińskiej w okresie PRL. Przywołuję przykłady inspiracji literaturą historyczną i antropologiczną oraz własne doświadczenia i odkrycia, dotyczące tożsamości na pograniczach i w diasporach, postrzegane przede wszystkim z perspektywy kultury religijnej.

Bibliografia

Baraniuk, T., red. (2020). Bojkowszczyzna. Pogranicze czasów i przestrzeni. Warszawa: Wyd. DiG.

Bartmiński, J., (1986). Kolędowanie na Lubelszczyźnie, Lublin: PTL.

Beauvois, D., (1987) Polacy na Ukrainie 1831-1863. Szlachta polska na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie, przeł. E. i K. Rutkowscy. Paryż: Instytut Literacki.

Beauvois, D., (1996) Walka o ziemię. Szlachta polska na Ukrainie prawobrzeżnej pomiędzy caratem a ludem ukraińskim 1863-1914, przeł. K. Rutkowski. Sejny: „Pogranicze".

Bujskich, J., (2021). Wspólnoty wyznaniowe jako wspólnoty pamięci: grekokatolicy Białego Boru i prawosławni Włodawy. W: Zowczak, M., (red.), Katolickie mniejszości wyznaniowe w Polsce i Ukrainie. Studia porównawcze. s. 341-375, Warszawa: Wyd. DiG.

Buysʹkykh, YU., (2024) Na zakhid vid Buhu. Shchodennyky z pohranychchya. Chernivtsi: Vydavnytstvo Knyhy-KHKHI-ХХІ.

Dzwonkowski, R., SAC, Pałyga, J., SAC, (1993), Za wschodnią granicą (1917-1993). O Polakach i Kościele w dawnym ZSRR z Romanem Dzwonkowskim SAC rozmawia Jan Pałyga SAC. Warszawa: „Wspólnota Polska” & „Apostolicum”.

Freud, Z., (1992). Przyszłość pewnego złudzenia. W: Kultura jako źródło cierpień, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa: Wyd. KR 1992, s. 7-53.

Gębarowicz, M., (1986). Mater Misericordia -- Pokrow -- Pokrowa w sztuce i legendzie środkowo-wschodniej Europy. Wrocław: PAN.

Herzfeld, M., (2004). Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie. Tłum. M. Piechaczek. Kraków: Wyd. UJ.

Janocha, M., (2001). Ukraińskie i białoruskie ikony świąteczne w dawnej Rzeczypospolitej. Problem kanonu. Warszawa: Neriton.

Kołodziejska, I., (2023). Podolskie zielniki. Praktykowanie wiedzy o roślinach na Podolu Wschodnim (Ukraina). Prace Etnologiczne nr 27. Kraków: PTL.

Kotula, F., (1976) Znaki przeszłości. Odchodzące ślady zatrzymać w pamięci. Warszawa: LSW.

Krasucki, E., Ślepowroński, T. (2022) Trudna tożsamość na krańcach mapy, Szczecin: Wyd. Kadruk. Pozyskano z:

https://his.usz.edu.pl/wp-content/uploads/Trudna_tozsamosc_na_krancu_mapy_Krasucki%C5%9Alepowro%C5%84ski.pdf

Lipiński, W., red. (2012). Dzisiejsze Polesie. Warszawa: Wyd. DiG.

Lipiński, W., red. (2014). Bałkany na Ukrainie. Bułgarzy, Gagauzi i Albańczycy z ukraińskiego Budziaku. Warszawa: Wyd. UW.

Lipiński, W., red. (2015). Lipowanie. Kultura religijna i tożsamość naddunajskich staroobrzędowców. Warszawa: Wyd. UW.

Lubańska, M., red. (2007) Religijność chrześcijan obrządku wschodniego na pograniczu polsko-ukraińskim, Warszawa: Wyd. DiG.

Mędrzecki, W., (2010). Pogranicze polsko-ukraińskie – perspektywa polska. Materiały z XIII posiedzenia Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów do spraw doskonalenia treści podręczników szkolnych historii i geografii. Pozyskano z:

Materiały z XIII posiedzenia Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów do spraw doskonalenia treści podręczników szkolnych historii i geografii - Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego - Portal Gov.pl

Smyrski, Ł., Zowczak, M., red. (2003). Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne. Warszawa: Wyd. DiG.

Zowczak, M., (1991). Kultura religijna polskiej wsi na Litwie. Raport z badań prowadzonych w rejonie wileńskim w lipcu 1990 roku. Przegląd Wschodni, t. 1, z. 3, s. 527-555.

Zowczak, M., (2000). Biblia ludowa. Interpretacja wątków biblijnych w kulturze ludowej. Wrocław: Wyd. FNP.

Zowczak, M., (2003) O długim trwaniu Polaków na Podolu. Imponderabilia tożsamości. W: Smyrski, Ł., Zowczak, M., (red.), Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, s. 9-76. Warszawa: Wyd. DiG.

Zowczak, M., (2009). Fundamentalizm, synkretyzm, ekumenizm: perspektywa lokalna. W: M. Zowczak (red.), W cieniu drzewa wiar. Studia nad kulturą religijną na pograniczach „Slaviae Orthodoxae”, s. 7-30, Warszawa: Wyd. DiG.

Zowczak, M., (2010a). Antropologia pogranicza. Projekt i realizacja badań. W: M. Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, s. 11-30, Warszawa: Wyd. DiG.

Zowczak, M., (2010b). Kategoria pogranicza jako problem antropologiczny. Materiały z XIII posiedzenia Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów do spraw doskonalenia treści podręczników szkolnych historii i geografii. Pozyskano z:

Materiały z XIII posiedzenia Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów do spraw doskonalenia treści podręczników szkolnych historii i geografii - Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego - Portal Gov.pl

Zowczak, M.. (2011). Antropologia, historia, a sprawa ukraińska. O taktyce pogranicza. Lud 2011, t. 95, s. 45-66.

Zowczak, M., red. (2021). Katolickie mniejszości wyznaniowe w Polsce i Ukrainie. Studia porównawcze. Warszawa: Wyd. DiG.

Zowczak, M., (2024). Wewnętrzne pogranicza i fantomowa ciągłość w zachodniopomorskich miasteczkach. W: C. Kuklo i W. Walczak (red.), Człowiek twórcą historii, t. 3: Społeczeństwo wobec wyzwań nowoczesności, s. 167-196, Białystok: Wyd. Uniw. w Białymstoku.

LUD. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego

Pobrania

Opublikowane

2025-11-25

Jak cytować

1.
ZOWCZAK, Hanna Magdalena. Tożsamości, pogranicza, diaspory : Badania polsko-ukraińskie w procesie zmian antropologicznych praktyk badawczych. LUD. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego [online]. 25 listopad 2025, T. 109, s. 10–37. [udostępniono 10.12.2025]. DOI 10.12775/lud109.2025.01.

Numer

Tom 109 (2025)

Dział

FORUM POLSKO-UKRAIŃSKIE

Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Hanna Magdalena Zowczak

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:

  • utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
  • reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
  • wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
  • wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
  • rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).

 

2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.

3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 55
Liczba cytowań: 0