Trwanie, transformacja i awans lecznictwa tubylczego w krajach Ameryki andyjskiej
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud106.2022.11Słowa kluczowe
tubylcza medycyna, Ameryka andyjska, instytucjonalizacja leczniczych tradycjiAbstrakt
Tubylcze praktyki lecznicze zyskały znaczne uznanie w krajach andyjskiej Ameryki Południowej, ulegając profesjonalizacji i instytucjonalizacji. Dzięki akceptacji wielokulturowości, wieloetniczności i prawnego uznania różnorodności tradycyjne praktyki szamanistyczne, zielarskie, lecznicze i magiczne awansowały do kategorii tubylczej medycyny, akceptowanej przez społeczeństwo i publiczną służbę zdrowia. W ten sposób tubylcze tradycje lecznicze i koncepcje choroby i zdrowia wkroczyły także do miast, szpitali, przychodni, szkół wyższych i aptek zyskując szerokie uznanie w środowiskach nie-indiańskich. W rezultacie ukształtował się swoisty dualizm medycznych praktyk polegający na komplementarnym współistnieniu sektora medycyny popularnej o korzeniach tubylczych i sektora akademickiej biomedycyny skierowanego do zamożniejszych kręgów społecznych.
Słowa kluczowe: tubylcza medycyna, Ameryka andyjska, instytucjonalizacja leczniczych tradycji.
Bibliografia
Alarcon, A.M., Vidal, A., Neira Rosaz, J. (2003). Salud intercultural: elementos para la construccion de sus bases conceptuales. Revista Médica de Chile, vol. 132, 1061–1065.
Ameigereiras, A. & Jure, E. (eds.) (2006). Diversidad cultural e interculturalidad. Buenos Aires: Prometeo Libro.
Baixeras, D.J.L. (2004). Salud intercultural en Bolivia a inicios del tercer milenio. La Paz.
Bolados, G. (2012). Neoliberalismo multicultural en el Chile postdictadura: la politica indigena en salud y sus efectos en comunidades mapuches y atacamenos. Chungara, vol. 44 (1), 135–144.
Brown, M. (2003). Who Owns Native Culture? Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Cabrero, F. (2014). Teologia india y opcion por los pobres. Un encuentro poco explotado. Realidad. Revista de Sciencias Sociales y Humanidades, vol. 142, 521-534.
Campos, N.R. (2006). Procesos de legalizacion e interculturalidad en las medicinas indigenas de Bolivia. In: F.J. Gerardo (ed.), Salud e interculturalidad en America Latina. Antropologia de la crítica intercultural (p. 373– 388). Quito: Abya Yala.
De Santic-Piros, A. & Verdugo-Sanchez, A. (eds.) (2019). Salud intercultural y Buen Vivir: Respeto a la diversidad y mutuo beneficio en el intercambio de saberes y experiencias. Quito: Abya Yala.
Hasen, N.F. (2012). Interculturalidad en salud. Competencias en practicas de salud con poblacion indigena. Ciencia y enfermeria, vol. 18 (3), 17–24.
Kabat, I. (1987). Etnobotanika. W: Z. Staszczak (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne (s. 84–86). Warszawa–Poznań: PWN.
Kania, M. (2019). Projekt Qhapaq Nan. Wyzwania nowego modelu polityki wobec dziedzictwa kulturowego ludów tubylczych. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Mariman, J.A. (2012). Autodeterminacion. Ideas politicas mapuche en el arbol del siglo XXI. Santiago de Chile: LOM.
Mato, D. (2014). Universidades indigenas en America Latina. Experiencias, logros, problemas, conflictos desafios. Journal of Energy and Environmental Sustainbility, no. 14, 17–45.
Mejia, G.J.A. et al. (2017). Conocimmiento, aceptacion y uso de medicina tradicional peruana y de medicina alternativa/complementaria en usuarios de consulta externa en Lima Metropolitana. Revista Peruana de la Medicina Integrativa, vol. 2 (1), 47–57.
Melchor, A.S. & Reyna, P.V. (1994). Soba del cuy y diagnostico en la medicina tradicional peruana. Lima: Editorial Hozlo.
Modood, T. (2014). Multikulturalizm. Poznań: Nauka i Innowacje.
Morales, E. (1995). The Guinea Pig: Healing, Food, and Ritual in the Andes. Tucson: University of Arizona Press.
Penkala-Gawęcka, D. (1987). Etnomedycyna. W: Z. Staszczak (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne (s. 100–102). Warszawa–Poznań: PWN.
Penkala-Gawęcka, D. (2006). Medycyna komplementarna w Kazachstanie. Siła tradycji i presja globalizacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Poblete, M. & Goldstein, E. (2019). Politicas de Salud Intercultural en Chile. Asesoria Tecnica Parlamentaria, no. Julio. Valparaiso: Biblioteca del Congreso Nacional de Chile.
Posern-Zieliński, A. (1985). Wyznaniowa dezintegracja indiańskich społeczności chłopskich w peruwiańskich Andach i jej kulturowe skutki. Etnografia Polska, t. 29, z. 2, 135–161.
Posern-Zieliński, A. (2005). Między indygenizmem a indianizmem. Andyjscy Indianie na drodze do etnorozwoju. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Posern-Zieliński, A. (2006). Wpływ migracji na przemiany społeczno-kulturowe ludności tubylczej Ameryki andyjskiej. Przypadek Ekwadoru. W: J.E. Zamojski (red.), Migracje i kultura. Seria: Migracje i Społeczeństwo, t. 11 (s. 76–92). Warszawa: Instytut Historii PAN.
Posern-Zieliński, A. i Kairski, M. (2000). Ameryka Południowa. W: A. Posern-Zieliński (red.), Świat grup etnicznych (s. 255–282). Poznań: Wydawnictwo Kurpisz.
Przytomska, A. (2013–2014). Kukata Yachan. La coca en la cosmovision de los q’eros. Estudios Latinoamericanos, vol. 33/34, 309–327.
Przytomska, A. (2017). Hay que alimentar a la Madre Tierra. Haywakuy: un ritual de sanacion e intercambi en la ontologia. In: V. Torres, V. Anguiano, Recuperando la vida. Etnografias de sanacion en Peru y Mexico (s. 113-138). Lima: Rios Profundos.
Przytomska, A. (2019). Altomesayoq, czyli ten który rozmawia z apus. Ontologia praktyk szamanistycznych u Q’eros z Andów Peruwiańskich. Lud, vol. 103, 139–159.
Reinozo, A. (2008). La Pachamama: Remedios y hierbas. Dialogos. Revista Electronica de Historia, no. Especial, 379–410.
Salaverry, O. (2010). Interculturalidad en salud. Revista Peruana de Medicina Experimental y Salud Publica, vol. 27 (1), 80–93.
Sal y Rosas, F. (1958). El mito del Jani o susto de la medicina indigena del Peru. Revista Psiquiatrica del Peru, vol. 1 (2), 103–112.
Sanchez, G.R. & Sanchez, G.R. (2009). Medicina tradicional andina: planteamientos y aproximaciones. Cusco: Centro Bartolome de Las Casas.
Sanchez, P.J. (1997). Globalizacion, gobernabilidad y cultura. Quito: Abya Yala.
Sieder, R. (ed.) (2002). Multiculturalism in Latin America. Indigenous Rights, Diversity and Democracy. New York: Palgrave.
Vargas, M.P. (2014). Educacion Superior Intercultural en disputa. Trayectorias de la Universidad Intercultural Amawtay Wasi. Polis. Revista Latinoamericana, vol. 13, no. 38, 269–300.
Zarate, C.E. (2001). Culturas medicas en Peru. Situa, vol. 10, no. 19, 1–10.
Źródła internetowe:
Bolivia: Parteras, guías espirituales, naturistas y médicos tradicionales iniciarán registro de pacientes. (2017). Pozyskano z www.minsalud.gob.bo/2765
Bronk, K. (2019). Papież zabrał głos w sprawie figurek Pachamamy. Pozyskano z: www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2019-10
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Aleksander Poser-Zieliński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
- utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
- wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
- rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 61
Liczba cytowań: 0
