Portret osobisty w kulturze wspólnotowej. Głos etnomuzykologa
DOI:
https://doi.org/10.12775/LSE.2025.64.02Słowa kluczowe
etnomuzykologia, fonografia folkloru, osoba muzyka, indywidualizm w tradycji muzycznej, historia badań folkloruAbstrakt
Artykuł dotyczy historii wyłaniania się osobowości wykonawcy ludowego w badaniach i dokumentacji folkloru muzycznego. Bogactwo, różnorodność, waga transkrypcji, analizy i typologii repertuaru wokalnego lub instrumentalnego były w XIX w. ważniejsze niż fakt indywidualnego przekazu pamięci kulturowej od reprezentanta studiowanej tradycji. W XX w. ustępowanie i przeobrażanie się kultur chłopskich, niegdyś częściowo samowystarczalnych, przekierowały uwagę badaczy także na osoby świadków/nosicieli/depozytariuszy badanego i rejestrowanego folkloru, również jako rodzaj kompensacji ubytków dawnej kultury. Wymogi nowej technologii – dokumentacji fonograficznej – sprzyjały zwrotowi indywidualnemu: utrwalaniu danych biograficznych nagrywanych osób. Nurt biograficzny w etnomuzykologii wiedzie w kierunku podstawowych pojęć dotyczących aktywności człowieka: nazywania (pojęcia i kategorie w świecie dźwięków sensownych), działania (funkcje i sytuacje muzyczne), przekazywania (procesy uczenia się/nauczania) i oceniania (przekonania estetyczne z odniesieniami do etyki i aksjologii).
Bibliografia
Adamowski, J., Michalec A. (2003). Śpiewanejki moje…Najwybitniejsi śpiewacy ludowi Lubelszczyzny i ich repertuar. Cz. 1. Lublin: Wojewódzki Ośrodek Kultury, Zarząd Główny Stowarzyszenia Twórców Ludowych.
Adamowski, J., Michalec A. (2005). Śpiewanejki moje…Najwybitniejsi śpiewacy ludowi Lubelszczyzny i ich repertuar. Cz. 2. Lublin: Wojewódzki Ośrodek Kultury, Zarząd Główny Stowarzyszenia Twórców Ludowych.
Adamowski, J. (2016). Społeczne i kulturowe funkcje Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą, czyli powrót do źródeł. W: J. Adamowski, A. Sar (red.), Muzyka najbliższa ziemi… 50 lat Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą (s. 43–49). Lublin: Wojewódzki Ośrodek Kultury.
Bartmiński, J. (2016). O tekstach pieśni – na estradzie i nie tylko. W: J. Adamowski, A. Sar (red.), Muzyka najbliższa ziemi… 50 lat Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą (s. 33–42). Lublin: Wojewódzki Ośrodek Kultury.
Baliszewska, M. (2016). 50 lat Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu z perspektywy radiowca. W: J. Adamowski, A. Sar (red.), Muzyka najbliższa ziemi… 50 lat Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą (s. 58–60). Lublin: Wojewódzki Ośrodek Kultury.
Bielawski, L. (1973). Działalność Jadwigi i Mariana Sobieskich na polu dokumentacji i badań polskiej muzyki ludowej. W: J. i M. Sobiescy, Polska muzyka ludowa i jej problemy (s. 11–21). Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Bielawski, L. (1981). Musiker und Musiksituationen. In: E. Stockmann (ed.), Studia instrumentorum musicae popularis VII (pp. 17–22). Stockholm: Musikhistoriska museet.
Bielawski, L., Szymańska, J., Grozdew-Kołacińska, W. (red.) (2012, 2016–2022). Polska Pieśń i Muzyka Ludowa – Źródła i Materiały. T. 5. Podlasie. Cz. 1–6. Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
Bieńkowski, A. (2001). Ostatni wiejscy muzykanci. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Blacking, J. (1995). Venda children’s songs. A study in ethnomusicological analysis. Chicago: The University of Chicago Press.
Butryn, K. (2014). Taka muzyka. Wspomnienia o muzykantach i muzyce wiejskiej z okolic Janowa Lubelskiego. Lublin: Episteme.
Chybiński, A. (1961). O polskiej muzyce ludowej. Wybór prac etnograficznych. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Chyżyński, M. (2000). Pieśni znad Tanwi. Skarbczyk kultury niematerialnej Łukowej i okolic. Łukowa: Gminny Ośrodek Kultury.
Chyżyński, M. (2017). Przekazane dziedzictwo. Unikatowe pieśni z Rozkopaczewa. Lublin: Wydawnictwo Muzyczne „Polihymnia”.
Cząstka-Kłapyta, J. (2015). Jak śpiewam, Bóg słyszy lepiej. Dokumentacja śpiewów religijnych. [DVD, broszura]. Kraków: Fundacja „Dobra Wola”.
Cząstka-Kłapyta, J. (2017). Muzyka bez granic. Pogranicze Pienin. DVD, CD, broszura. Kraków: Fundacja „Dobra Wola”.
Czech, A. (2008). Sprzedawcy wiatru: muzykanci i ich muzyka między wsią a miastem. Warszawa: Scholar.
Dahlig, P. (1993). Ludowa praktyka muzyczna w komentarzach i opiniach wykonawców w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Sztuki PAN.
Dahlig, P. (1997). Pierwszy zapis fonograficzny folkloru polskiego (1904). Muzyka, 42(2), 57–70.
Dahlig, P. (1998). Tradycje muzyczne a ich przemiany. Między kulturą ludową, popularną i elitarną Polski międzywojennej. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Dahlig, P. (2008). Etnograficzne i muzyczne wątki w działalności Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk (1800–1832). Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój, 17, 35–48.
Dahlig, P. (2013). Cymbaliści w kulturze polskiej. Warszawa: Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Dahlig, P. (2016). Półwiecze słowa śpiewanego i nuty granej w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą a postępy wiedzy o folklorze i tradycyjnych kulturach muzycznych. W: J. Adamowski, A. Sar (red.), Muzyka najbliższa ziemi… 50 lat Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą (s. 18–32). Lublin: Wojewódzki Ośrodek Kultury.
Dekowski, J.P. (1959). Walosek (Jan Stefańczyk) – staroświecki muzykant rzeczycki (1879–1932). Łódzkie Studia Etnograficzne, 1, 103–111.
Dziurowicz-Kaszuba, M., Dahlig, P. (2020). Sieradzki folklor muzyczny. Łódź: Łódzki Dom Kultury.
Gorczyca, K. (2016). Dajcie stołka cisowego. Muzyka tradycyjna Roztocza Gorajskiego i jej wykonawcy. Goraj–Lublin: Gminny Ośrodek Kultury Goraj.
Gorczyca, K. (2018). Łuhom, łuhom, ponad Buhom. Muzyka tradycyjna Polesia Lubelskiego i jej wykonawcy. Lublin–Włodawa: Towarzystwo dla Natury i Człowieka.
Jackowski, J. (2014). Zachować dawne nagrania. Zarys historii dokumentacji fonograficznej i filmowej polskich tradycji muzycznych i tanecznych (przełom XIX i XX w. – do drugiej wojny światowej). Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
Jackowski, J. (2015). Rozpoczął tedy fonograf zbieranie melodii podhalańskich…. Pierwsze nagrania muzyki tradycyjnej na Podhalu ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego i Instytutu Sztuki PAN odtworzone po ponad stu latach. [Płyta CD z książeczką]. Warszawa–Zakopane: Instytut Sztuki PAN, Muzeum Tatrzańskie.
Jackowski, J., Kopal R., Pucia, M. (2017). Polskie pieśni ludowe na Śląsku Opolskim przez Paula Schmidta w 1913 r. na fonograf zebrane. Pierwsze nagrania muzyki tradycyjnej dokonane na Śląsku Opolskim ze zbiorów Archiwum Fonograficznego w Berlinie. [Płyta CD z książeczką]. Warszawa–Berlin: Instytut Sztuki PAN, Berliner Phonogramm-Archiv.
Kamieński, Ł. (1932). Z badań nad folklorem muzycznym Wielkopolski. Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Nauk, 3(17), 52–55.
Kamieński, Ł. (1936). Pieśni ludu pomorskiego. Toruń: Instytut Bałtycki.
Kolberg, O. (1981). Melodie ludowe w operze J. Stefaniego „Krakowiacy i Górale”. W: E. Miller, D. Pawlak (red.), „Dzieła Wszystkie”. T. 62. Pisma muzyczne. Cz. 2. (s. 546–554). Wrocław–Poznań–Warszawa–Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Kostrzewa-Majoch, A. (2004). Między Poznaniem a Wilnem. Archiwum Fonograficzne Uniwersytetu Stefana Batorego w świetle korespondencji Romana Padlewskiego z Marią Znamierowską-Prüfferową. Muzyka, 49(4), 133–153.
Kotula, F. (1979). Muzykanty. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Lesień-Płachecka, K. (1993). Niektóre aspekty pozamuzyczne w relacjach badaczy terenowych Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego w latach 1950–1954. Muzyka, 38(3–4), 157–168.
Łuczkowski, J. (1984). Opoczyński grajek odpustowy. Łódzkie Studia Etnograficzne, 26, 97–114.
Majchrzak, J. (1983). Polska pieśń ludowa na Dolnym Śląsku. Warszawa–Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Majchrzak, J. (1989). Muzykowanie regionalne i domowe. W: D. Simonides (red.), Folklor Górnego Śląska (s. 683–695). Katowice: Wydawnictwo ,,Śląsk”.
Matławski, B. (2006). Cymbaliści na Pomorzu Zachodnim po 1945 roku. Spadkobiercy Jankiela. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica.
Merriam, A.P. (1964). The Anthropology of Music. Evanston: Northwestern University Press.
Nita, Z., Tryka, L. (1995). Z Kolbergiem po Ziemi Janowskiej. Janów Lubelski: Janowski Ośrodek Kultury.
Ryś, J. (1972). Wesele łąckie. Rzeszów: Muzeum Okręgowe.
Sar, A. (2016). O genezie i historii Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. W: J. Adamowski, A. Sar (red.), Muzyka najbliższa ziemi… 50 lat Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą (s. 9–17). Lublin: Wojewódzki Ośrodek Kultury.
Skierkowski, W. (1928, 1929, 1933, 1934). Puszcza Kurpiowska w pieśni. Cz. 1 (1928), cz. 2, z. 1 (1929), cz. 2, z. 2 (1933), cz. 2, z. 3 (1934). Płock: Towarzystwo Naukowe Płockie.
Skierkowski, W. (1933). Muzykalność ludu kurpiowskiego. Kwartalnik muzyczny, 5(17/18), 44–47.
Sobieska, J. (1949). Chłonność muzyczna naszego ludu. Jeszcze na marginesie Festiwalu Muzyki Ludowej. Polska Sztuka Ludowa, 3(7–8), 226–230.
Sobieska, J. (1955). Sylwetki wybitniejszych wykonawców ludowych. W: M. Kielanowska-Bronowicz (red.), Wielkopolskie śpiewki ludowe (s. 33–44). Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Sobieska, J. (1970). Mistrz i uczniowie [O Tomaszu Śliwie]. Polska Sztuka Ludowa, 4(3–4), 231–234.
Sobieska, J., Sobieski, M. (1973). Polska muzyka ludowa i jej problemy. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Stęszewski, J. (1972). Sachen, Bewusstsein und Benennungen in ethnomusikologischen Untersuchungen. Jahrbuch für Volksliedforschung, 17, 11–26.
Stęszewski, J. (2009). Rzeczy, świadomość, nazwy. O muzyce i muzykologii. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Suppan, W. (1984). Der musizierende Mensch. Mainz: Schott.
Szymonowiczowie, K. i M. (2014). Gajdosze. Żywiec: Fundacja Klamra.
Zakrzewski, B. (1970). Pieśni śląskie ze zbiorów Józefa Lompy. Wrocław: Instytut Śląski w Opolu.
Zarychta-Wójcicka, A. (2017). Kościelna orkiestra w Skrzyńsku fundacji Wiktorii z Szydłowskich Malletskiej 1830–1957. Przysucha: Muzeum Wsi Radomskiej.
Zedel, K. (2016). V Ogólnopolski Konkurs na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych. Katalog twórców. Szydłowiec: Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych.
Archiwalia
(IM UWr) Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego
IM UWr: Pawłowska, K.A. (2022). Wytwórstwo ludowych instrumentów muzycznych w Polsce.
Tradycja a innowacje. Mps pracy doktorskiej, promotor: Zbigniew J. Przerembski.
Strony internetowe
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk: https://www.ispan.pl/polska-piesn-i-muzyka-ludowa-seria-wydawnicza.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Łódzkie Studia Etnograficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 137
Liczba cytowań: 0
