Poza krajoznawczym i etnograficznym kanonem. Przypadek Anieli Chmielińskiej (1869–1936)
DOI :
https://doi.org/10.12775/LSE.2025.64.08Mots-clés
Aniela Chmielińska, Łowicz, Księżacy, krajoznawstwo, etnografia, folklor, sztuka ludowa, muzeum etnograficzneRésumé
Celem artykułu jest przyjrzenie się działalności Anieli Chmielińskiej w Łowiczu w pierwszych czterech dekadach XX w. Jako krajoznawczyni, etnografka i folklorystka, która „wynalazła Księżaków”, A. Chmielińska podejmowała się różnych aktywności zdradzających odmienne podejścia do ludowości i sztuki ludowej. Na przykładzie ekspozycji przygotowanych przez A. Chmielińską autorka rekonstruuje jej praktykę badawczą i krajoznawczą oraz, szerzej, krajobraz instytucjonalny Łowicza i wynikające z niego napięcia na linii centrum-peryferie.
Références
Ahmed, S. (2014). The cultural politics of emotion. Edynburg: Edinburgh University Press.
Aniela Chmielińska (1868–1936) w 85 rocznicę. Prezentacja daru z archiwum rodzinnego (2021). Łowicz: Muzeum w Łowiczu.
Bukowiecki, Ł. (2012). Skansen. Przemiany funkcji sztokholmskiego parku etnograficznego w kontekstach historii społecznej Szwecji nowoczesnej. Przegląd Humanistyczny, 1, 35–50.
Chmielińska, A. (1908). Co nam dała wystawa w Łowiczu. Łowicz: Druk K. Rybackiego.
Chmielińska, A. (1912). Wycieczka z Księstwa Łowickiego do Warszawy. Zorza, 15, 232–233.
Chmielińska, A. (1913a). Księżacy. Ziemia, 5, 252–264.
Chmielińska, A. (1913b). W jakim celu tworzymy muzeum w Łowiczu. Łowicz: Wydawnictwo Sekcji Muzealnej Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
Chmielińska, A (1914a). Oświata i praca społeczna w Galicyi. Warszawa: W. Łazarski.
Chmielińska, A. (1914b). Z powodu artykułu: „O pracy nad ludem” w „Dzienniku Kujawskim” przedrukowanym w Łowiczaninie. Wieśniak, 20, 2–3.
Chmielińska, A. (1925a). Idea zasadnicza wystaw etnograficznych. Ziemia, 9, 158–161.
Chmielińska, A. (1925b). Księżacy. Kraków: „Orbis”.
Chmielińska, A. (1925c). Wieś polska Lisków w ziemi kaliskiej: na podstawie badań rozwoju pracy społecznej w Liskowie. Lisków: Druk. „Gazety Kaliskiej”.
Chmielińska, A. (1928). Nauka jest konieczną potrzebą człowieka. Głos do Kobiet Wiejskich, 10, 50.
Chmielińska, A. (1930). Księżacy i ich strój. Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Macierzy Szkolnej.
Chmielińska, A. (1932). Muzeum Etnograficzne P.T.K. w Łowiczu w 1931 r. Ziemia, 4–5, 149–150.
Chmielińska, A. (1935). Z życia Księżaków. Łowicz: Druk K. Rybackiego.
Chmielińska, A. (2022). Sprawozdanie z powstania i zaniku muzeum przy Oddziale Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Łowiczu. Rok 1906–1914. W: A. Nadolska-Styczyńska (red.), Żywe ogniwa. Wybór tekstów polskich etnografek (1888–1939) (s. 238–246). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Chmielińska, M. (1963). Życie i działalność Anieli Chmielińskiej, twórczyni Muzeum Etnograficznego Ziemi Łowickiej. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie.
Fischer, A. (1930). Słowo wstępne. W: A. Chmielińska, Księżacy i ich strój (s. XIII–XV). Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Macierzy Szkolnej.
Fryś-Pietraszkowa, E. (2024). Aniela Chmielińska. W: K. Ceklarz, A.W. Brzezińska, J. Koźmińska, D. Kasprzyk (red.), Etnoznawcy. Portal wiedzy o dorobku polskiej etnografii, etnoznawcy.pl.
Ingold, T. (2000). The perception of the environment. Essays on livelihood, dwelling and skill, London: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203466025.
Ingold, T. (2011). Being alive. Essays on movement, knowledge and description. London: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203818336.
Jakubaszek, J. (2017). Narzędzia modernizacji, reprezentacje nowoczesności. Wystawy prowincjonalne w Królestwie Polskim. W: M. Litwinowicz-Droździel, I. Kurz, P. Rodak (red.), Ekspozycje nowoczesności. Wystawy a doświadczanie procesów modernizacyjnych w Polsce (1821–1929) (s. 141–185). Warszawa: Instytut Kultury Polskiej UW, Wydawnictwo Neriton.
Janowski, A. (1903). Wycieczki po kraju 4. Na szlaku nowej kolei: Warszawa– Łowicz–Łódź–Kalisz. Warszawa: K. Kowalewski.
Janowski, A. (1923). Wycieczki krajoznawcze: (wskazówki metodyczne). Warszawa: „Ignis” (E. Wende i S–ka) Sp. Akc.
Janowski, A. (1932). Polska jako teren turystyczny. Ziemia, 4–5, 99–100.
J.M. (1936). Wspomnienie o Anieli Chmielińskiej. Ziemia, 7, 202–204.
Klekot, E. (2014). Samofolkloryzacja. Współczesna sztuka ludowa z perspektywy krytyki postkolonialnej. Kultura Współczesna. Teorie, Interpretacje, Praktyka, 1(81), 86–99.
Klekot, E. (2021). Kłopoty ze sztuką ludową. Gust, ideologie, nowoczesność. Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki.
Korduba, P. (2013). Ludowość na sprzedaż. Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego, Cepelia, Instytut Wzornictwa Przemysłowego. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, Narodowe Centrum Kultury.
Kryściak, Z. (2019). Aniela Chmielińska – pierwsza kobieta Członkiem Honorowym Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W: J. Śledzińska, M. Grzelązka, R. Mamenas (red.), Łódzkie. Tożsamość, wspólnota, region. Łódzki Przedkongresowy Sejmik Krajoznawczy (s. 21–39). Łódź: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Łódzki im. Jana Czaraszkiewicza.
Kubica, G., Majbroda, K. (red.) (2014). Obserwatorki z wyobraźnią. Etnograficzne i socjologiczne pisarstwo kobiet. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Litwinowicz-Droździel, M. (2015). Mało przejrzystości, dużo przeszkód. Wiek XIX, wystawy, narzędzia do patrzenia. Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej, 10. Pozyskano z: https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2015/10-polski-wiek-xix/malo-przejrzystosci-duzo-przeszkod.-wiek-xix-wystawy. DOI: https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.946.
Litwinowicz-Droździel, M. (2017). Widoki polskości. Próby stylu, próby reprezentacji. W: M. Litwinowicz-Droździel, I. Kurz, P. Rodak (red.), Ekspozycje nowoczesności. Wystawy a doświadczanie procesów modernizacyjnych w Polsce (1821–1929) (s. 333–359). Warszawa: Instytut Kultury Polskiej UW, Wydawnictwo Neriton.
Mikołajczak, M. (2016). Wstęp: Regionalizm w polskiej refleksji o literaturze. W: Z. Chojnowski, M. Mikołajczak (red.), Regionalizm literacki w Polsce. Zarys historyczny i wybór źródeł (s. 9–83). Kraków: Universitas.
Moszyński, K. (1913). Zbiory łowickie. Ziemia, 15–16, 273–276.
Nabytki 50-lecia. Katalog wystawy w stulecie muzeum 1905–2005 (2005). Łowicz: Muzeum w Łowiczu.
Nadolska-Styczyńska, A. (2022a). Zamiast wstępu… Znane, cenione, pomijane, zapomniane… Rzecz o prekursorkach polskiego muzealnictwa o tematyce etnograficznej (1888–1939). W: A. Nadolska-Styczyńska (red.), Żywe ogniwa. Wybór tekstów polskich etnografek (1888–1939) (s. 7–43). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Nadolska-Styczyńska, A. (red.) (2022b). Żywe ogniwa. Wybór tekstów polskich etnografek (1888–1939). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Patkowski, A. (1938). Wartość społeczna i rola wychowawcza muzeów. Warszawa: Drukarnia Oświatowa.
Sikora, A. (2017). Jak należy oglądać wystawę? Między wytwarzaniem doświadczenia nowoczesności a jego ujarzmianiem. W: M. Litwinowicz-Droździel, I. Kurz, P. Rodak (red.), Ekspozycje nowoczesności. Wystawy a doświadczanie procesów modernizacyjnych w Polsce (1821–1929) (s. 111–139). Warszawa: Instytut Kultury Polskiej UW, Wydawnictwo Neriton.
Statut Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego Touring Klubu (1929). Warszawa: Druk Jan Świętoński i S-ka.
Statut Związku Popierania Turystyki Ziemi Łowickiej (1935). Łowicz.
Szrajberówna, W. (1931). Hafty łowickie. Kurjer Warszawski: wydanie poranne, 153, 7.
Ustawa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (1906). Warszawa.
Warchałowski, W. (1997). Historia zbiorów Władysława Tarczyńskiego i Muzeum Miejskiego w Łowiczu 1907–1939. Łowicz: Muzeum w Łowiczu.
Archiwalia
(MŁ) Muzeum w Łowiczu
MŁ ŁOW.D.94.MNK: Memoriał do Pana Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Profesora Doktora Wojciecha ŚWIĘTOSŁAWSKIEGO w sprawie Muzeum Etnograficznego imienia Anieli Chmielińskiej, złożony przez Zarząd Oddziały Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Łowiczu w dniu 9.X.1938 r.
MŁ ŁOW.D.335/1–4 MŁ; 8/204/15: Z korespondencji Anieli Chmielińskiej do Tadeusza Gumińskiego 13.08.1935.
Téléchargements
Publiée
Comment citer
Numéro
Rubrique
Licence
© Łódzkie Studia Etnograficzne 2025
Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas de Modification 4.0 International.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Stats
Number of views and downloads: 106
Number of citations: 0
