Beethoven alias Wilson – ironia u Akutagawy jako remedium na chaos

Abstract

Okres Taishō (1912–1926), choć trwał ledwie czternaście lat, to jednak stał się areną nieprawdopodobnej wręcz żywotności literackiej. Jest to okres łączący skrajności – z jednej strony Japonia narzucała swoje kolonialne prawa innym narodom Azji, a z drugiej literaci spierali się o rolę fabuły w powieści; cenzura i wzrastająca militaryzacja oraz nacjonalizacja kraju istniały (przynajmniej przez jakiś czas) razem z kinami i dancingami. Podążano za zachodnimi modami, prądami naukowymi, literaturą, ale cały czas oglądano się wstecz na własną tradycję. Podobna dychotomia wydawała na świat artystów – czujących się nie do końca pewnie ani w rodzimej, ani w zachodniej kulturze. Ze splątania czasem nieprzystających wartości i ideałów tworzył się chaos. W takim okresie tworzył Akutagawa Ryūnosuke (1892–1927), który w konsekwentny sposób trzymał tę kotłującą się masę podszytą destrukcyjnym absurdem i nihilizmem za kratami uporządkowanej struktury literackiej nasyconej humorem i ironią jako mechanizmami obronnymi. Kiedy zarówno jego zdrowie, jak i struktura tworzonych utworów zaczęły ulegać dezintegracji – chaos zapanował nad życiem Akutagawy, który wbrew Camusowi nie wybrał rewolucji, ale samobójstwo. Artykuł analizuje elementy humoru oraz ironii obecnych w utworach Akutagawy charakteryzujących się trzema widocznymi stopniami rygoru kompozycji – od najwcześniejszych, uporządkowanych, po dystopijną, luźną narrację, która jednakże do końca próbowała wygrać z chaosem w umyśle pisarza. Humor oraz ironia były elementami strukturalnymi służącymi oswajaniu świata pełnego zagrożeń – zarówno Japonii lat dwudziestych, jak i wewnętrznego, pełnego lęków umysłu pisarza.