Wojciech Turski (1756–1824). A Representative of the “Enlightened Sarmatism”?
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2023.004Keywords
enlightened Sarmatism, Republicanism, Jacobinism, Jean Jacques RousseauAbstract
The aim of the article is to draw attention to the figure of Wojciech Turski who, although
still underestimated in studies on eighteenth-century literature, turns out to be an inspiring basis for reflections on Polish Sarmatism. To do that, the works of Albert Sarmata are discussed, including
Wojciech Turski’s Mowa (1789), Myśli o królach, o przeszłym i przyszłym rządzie (1790), Odpowiedź na dzieło ks. Hugona Kołłątaja referendarza W. X. Lit. (1790), and Nawrócenie się polityczne Wojciecha
Turskiego (1792). The article attempts to place Wojciech Turski in the “Age of Enlightenment”, and also to compare his works with other political authors of the second half of the 18th century, like Michał Wielhorski, Seweryn Rzewuski and Hugon Kołłątaj. All those considerations are set within the framework of “enlightened Sarmatism”, as exemplified by Wojciech Turski’s works discussed here.
References
Aleksandrowicz, Zenon 1912. „Dwa zapomniane paszkwile”. Pamiętnik Literacki 11: 604–606.
Bajer, Michał 2018. „Tragedia i dwór: Stan faktyczny oraz polemiczne użycie stereotypu w historii polskich przekładów Corneille’a i Racine’a”. Pamiętnik Teatralny 67 (4): 55–86.
Butterwick-Pawlikowski, Richard 2000. Stanisław August a kultura angielska. Tłum. Marek Ugniewski, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Butterwick-Pawlikowski, Richard 2010. „Dialog republikanizmu z liberalizmem. W związku z książką Anny Grześkowiak-Krwawicz o idei wolności”. Kwartalnik Historyczny 1/117: 63–76.
Butterwick-Pawlikowski, Richard 2016. Challenges for the Commonwealth: the Counsel of Jean-Jacques Rousseau, W: Ramunė Šmigelskytukiene (red.). Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė: Iššūkiai. Laimėjimai. Netektys. VIII amžiaus studijos. T. 3. Lietuvos istorijos institutas. Wilno: Lietuvos istorijos institutas.
Butterwick-Pawlikowski, Richard 2022. Światło i płomień. Odrodzenie i zniszczenie Rzeczypospolitej (1733–1795). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Czyż, Antoni 1997. Polski barok niesarmacki, W: Władza marzeń. Studia o wyobraźni i tekstach. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna (red.) 1992. Za czy przeciw Ustawie rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 1985. „Publicystyka polska lat 1772–1792 o angielskim systemie rządów”. Przegląd Humanistyczny 5/6: 149–165.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2000. O formę rządu czy o rząd dusz? Publicystyka polityczna Sejmu Czteroletniego. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2004. „Veto – wolność – władza w polskiej myśl politycznej wieku XVIII”. Kwartalnik Historyczny 3 (111): 141–159.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2006. Regina libertas. Wolność w polskiej myśli politycznej XVIII wieku. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2015. Czy historyk powinien interesować się językiem?. W: Aleksandra Antoniewicz [&] Rozalia Kosińska [&] Piotr Skowroński (red.). Zmierzch i świt. Stanisław August i Rzeczpospolita 1764–1795. Warszawa: Neriton.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2017. Wartości polityczne Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Struktury aksjologiczne i granice cywilizacyjne. Warszawa: Wydawnictwo UW.
Kaleta, Roman 1969. Przyjaciele i zalotnicy. Korespondencja poetycka i wiersze do Krajczyny Potockiej Wojciecha Miera, Stanisława Potockiego i Wojciecha Turskiego. W: Zbigniew Goliński [&] Roman Pollak. Miscellanea z doby Oświecenia. T. 3. Wrocław: Ossolineum.
Konopczyński, Władysław 1966. Polscy pisarze polityczni XVIII wieku (do Sejmu Czteroletniego). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kostkiewiczowa, Teresa 2002. Polski wiek świateł. Obszary swoistości. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kozłowski, Władysław 1899. Misja Kościuszki do Paryża w r. 1793. Lwów: nakładem drukarni Władysława Łozińskiego.
Kraushar, Aleksander 1899. „Albert Sarmata – Wojciech Turski”. Kwartalnik Historyczny 1(13): 47–68.
Libera, Zdzisław 1971. Życie literackie w Warszawie w czasach Stanisława Augusta. Warszawa: PIW.
Libiszowska, Zofia 1969. „Model angielski w publicystyce polskiego Oświecenia”. Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych 23 (10): 1–10.
Lichański, Jakub Zdzisław 2020. „Sarmatyzm, czyli o pewnym podstawowym problemie w badaniach kultury polskiej”. Meluzyna VII, 1 (12): 45–65.
Lis, Rafał 2012. „Między konstytucją 3 Maja a Targowicą. Poglądy polskich republikantów w latach 1791–1793”. Czasopismo Prawno-Historyczne LXIV, 2: 161–191.
Lis, Rafał 2015. W poszukiwaniu prawdziwej Rzeczypospolitej: główne nurty myśli politycznej Sejmu Czteroletniego. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Łępicki, Stanisław 1929. Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738–1821: poprzedzony zarysem historii wolnomularstwa polskiego i ustroju Wielkiego Wschodu Narodowego Polskiego. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Maciejewski, Janusz 1971. „Geneza i charakter ideologii republikantów 1767–1775”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 17: 45–82.
Maciejewski, Janusz 1973. Oświecenie polskie. Początek formacji, jej stratyfikacja i przebieg procesu historycznoliterackiego. W: Zbigniew Goliński (red.). Problemy literatury polskiej okresu oświecenia. Seria 2. Wrocław: Ossolineum.
Maciejewski, Janusz 1974. „Sarmatyzm jako formacja kulturowa. (Geneza i główne cechy wyodrębniające)”. Teksty 4: 13–42.
Maksimowicz, Krystyna 2000. Wiersze polityczne Sejmu Czteroletniego. Cz. 2: 1790–1792. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Mańkowski, Tadeusz 1946. Genealogia sarmatyzmu. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Łuk”.
Michalski, Jerzy 1977. Rousseau i sarmacki republikanizm. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Michałowska, Maria 1968. „Weteran Poznański – 1825, Krótki zarys historyczny oraz bibliografia zawartości”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 7/66: 181–188.
[Nekrolog o śmierci Turskiego] 1824. Gazeta Warszawska 146: 1–2.
Niedźwiedź, Jakub 2015. „Sarmatyzm, czyli tradycja wynaleziona”. Teksty Drugie 16 (1):46–62.
Nowicka-Jeżowa, Alina 1996. Pytania o barok A.D. 1995. W: Teresa Michałowska [&] Zbigniew Goliński [&] Zbigniew Jarosiński. Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów. Warszawa: Instytut Badań Literackich.
Obremski, Krzysztof 2015. „Ciało sarmackie – ciało polskie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku”. Teksty Drugie 16 (1): 140–160.
Parkitny, Maciej 2018. Nowoczesność oświecenia: studia o literaturze i kulturze polskiej drugiej połowy XVIII wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pelc, Janusz 1990. [hasło] Sarmatyzm. W: Teresa Michałowska [&] Barbara Otwinowska [&] Elżbieta Sarnowska-Temeriusz (red.). Słownik literatury staropolskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pelc, Janusz 2001. Dylematy staropolskiego sarmatyzmu. W: Renarda Ocieczek (red.). Sarmackie theatrum. Materiały z konferencji naukowej. Katowice, 9–11 grudnia 1998 roku. T. 1. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pilat, Roman 1872. O literaturze politycznej sejmu czteroletniego (1788–1792). Kraków: druk. L. Paszkowski.
Rousseau, Jean Jacques 1789. Uwagi Nad Rządem Polskim oraz nad Odmianą, czyli Reformą onego projektowaną. cz. 1, Wojciech Turski (tłum.). Warszawa: nakł. i druk. M. Gröll.
Roztworowski, Emanuel 1976. „Republikanizm polski i anglosaski w XVIII wieku”. Miesięcznik Literacki 11/ 8: 94–103.
Rzewuski, Seweryn 1789. O sukcesyi tronu w Polszcze rzecz krótka. Warszawa: nakł. i druk. M. Gröll.
Skinner, Quentin (red.) 1998. Przewrót wielkiej teorii w naukach humanistycznych. Tłum. Przemysław Łozowski. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Skinner, Quentin 2013. Wolność przed liberalizmem. Tłum. Agata Czarnecka. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Skinner, Quentin 2014. „Znaczenie i rozumienie w historii idei”. Tłum. Filip Biały. Refleksje 9: 129–168.
Sowa, Jan 2011. Fantomowe ciało króla: peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.
Staszewski, Jacek 1989. Kultura polska w kryzysie XVIII wieku. W: Maria Bogucka (red.). Tryumfy i porażki. Studia z dziejów kultury polskiej XVI–XVIII w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Staszewski, Jacek 1992. Sarmatyzm a Oświecenie (uwagi historyka). W: Teresa Kostkiewiczowa (red.). Kultura literacka połowy XVIII wieku w Polsce. Studia i szkice. Wrocław: „Wiedza o Kulturze”.
Staszewski, Jacek 1996. Wiek XVIII w Polsce – próba nowej syntezy. W: Krystyna Stasiewicz [&] Stanisław Achremczyk (red.). Między barokiem a oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Staszewski, Jacek 1997. O apogeach kultury sarmackiej i periodyzacji XVIII stulecia. W: Krystyna Stasiewicz [&] Stanisław Achremczyk (red.). Między barokiem a oświeceniem. Apogeum sarmatyzmu. Kultura polska drugiej połowy XVII wieku. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Staszewski, Jacek 2009. Polska na przestrzeni wieków, 1696–1795. W: Henryk Samsonowicz [&] Andrzej Wyczański [&] Janusz Tazbir (red.). Polska na przestrzeni wieków. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Szyjkowski, Marian 1913. Myśl J. J. Rousseau w Polsce XVIII wieku. Kraków: Akademia Umiejętności.
Tazbir, Janusz 1969. „Sarmatyzm a barok”. Kwartalnik Historyczny 76 (4): 815–830.
Tazbir, Janusz 1974. „Synkretyzm a kultura sarmacka”. Teksty 3 (4): 43–57.
Tazbir, Janusz 1978. Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit, upadek, relikty. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Turski, Wojciech 1790a. Myśli o królach, o sukcesji, o przeszłym i przyszłym rządzie. Warszawa: Drukarnia Nowa Piotra Zawadzkiego.
Turski, Wojciech 1790b. Odpowiedź na dzieło ks. Hugona Kołłątaja referendarza W. X. Lit. Warszawa: Drukarnia Nowa Piotra Zawadzkiego.
Turski, Wojciech [1792]. Woyciecha Turskiego Nawrocenie Się Polityczne. [Warszawa?: wydawca nieznany].
Ulewicz, Tadeusz 1963. „Zagadnienie sarmatyzmu w kulturze i literaturze polskiej. (Problematyka ogólna i zarys historyczny)”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie 59, 5: 29–92.
Ulewicz, Tadeusz 2006. Sarmacja. Studium z problematyki słowiańskiej XV i XVI w. Kraków: Collegium Columbinum.
Walicki, Andrzej 2000. Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.
Waśko, Andrzej 2001. Romantyczny sarmatyzm. Tradycja szlachecka w literaturze polskiej lat 1831–1863. Kraków: Wydawnictwo „Arcana”.
Wybicki, Józef 1881. Pamiętniki Józefa Wybickiego Senatora Wojewody królestwa polskiego. T. 1. Lwów nakł. Księgarni Gubrynowicza i Schmidta.
Wyczański, Andrzej 1991. Polska Rzeczą Pospolitą szlachecką. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zajączkowski, Andrzej 1993. Szlachta polska. Kultura i struktura. Warszawa: Semper.
Zielińska, Zofia 1991. „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787-1790. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zielińska, Zofia 1995. Seweryn Rzewuski – pułapki republikanizmu. W: Anna Grześkowiak-Krwawicz (red.). Bo insza jest rzecz zdradzić, insza dać się złudzić. Problem zdrady w Polsce przełomu XVIII i XIX w. Warszawa: Instytut Badań Literacki Polskiej Akademii Nauk.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Krzysztof Prabucki
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 446
Number of citations: 0
