Wojciech Turski (1756–1824). Reprezentant „oświeconego sarmatyzmu”?
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2023.004Schlagworte
oświecony sarmatyzm, republikanizm, jakobinizm, Jean Jacques RousseauAbstract
Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na wciąż niedocenioną w badaniach nad literaturą osiemnastego wieku postać Wojciecha Turskiego, której przedstawienie okazuje się inspirującą podstawą do rozważań nad polskim sarmatyzmem. W tym celu zostały omówione dzieła Alberta Sarmaty m. in. Mowa Wojciecha Turskiego (1789) oraz Myśli o królach, o przeszłym i przyszłym rządzie (1790), Odpowiedź na dzieło ks. Hugona Kołłątaja referendarza W. X. Lit. (1790), Nawrócenie się polityczne Wojciecha Turskiego (1792). W tekście została również podjęta próba umiejscowienia Wojciecha Turskiego w „Wieku Świateł”, a także zestawienia jego twórczości z innymi autorami politycznymi doby Sejmu Czteroletniego: Michałem Wielhorskim, Sewerynem Rzewuskim oraz Hugonem Kołłątajem. Całość rozważań osadzona została w ramach refleksji nad ideą „oświeconego sarmatyzmu”, dla którego materiałem egzemplifikacyjnym są wymienione teksty Wojciecha Turskiego.
Literaturhinweise
Aleksandrowicz, Zenon 1912. „Dwa zapomniane paszkwile”. Pamiętnik Literacki 11: 604–606.
Bajer, Michał 2018. „Tragedia i dwór: Stan faktyczny oraz polemiczne użycie stereotypu w historii polskich przekładów Corneille’a i Racine’a”. Pamiętnik Teatralny 67 (4): 55–86.
Butterwick-Pawlikowski, Richard 2000. Stanisław August a kultura angielska. Tłum. Marek Ugniewski, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Butterwick-Pawlikowski, Richard 2010. „Dialog republikanizmu z liberalizmem. W związku z książką Anny Grześkowiak-Krwawicz o idei wolności”. Kwartalnik Historyczny 1/117: 63–76.
Butterwick-Pawlikowski, Richard 2016. Challenges for the Commonwealth: the Counsel of Jean-Jacques Rousseau, W: Ramunė Šmigelskytukiene (red.). Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė: Iššūkiai. Laimėjimai. Netektys. VIII amžiaus studijos. T. 3. Lietuvos istorijos institutas. Wilno: Lietuvos istorijos institutas.
Butterwick-Pawlikowski, Richard 2022. Światło i płomień. Odrodzenie i zniszczenie Rzeczypospolitej (1733–1795). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Czyż, Antoni 1997. Polski barok niesarmacki, W: Władza marzeń. Studia o wyobraźni i tekstach. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna (red.) 1992. Za czy przeciw Ustawie rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 1985. „Publicystyka polska lat 1772–1792 o angielskim systemie rządów”. Przegląd Humanistyczny 5/6: 149–165.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2000. O formę rządu czy o rząd dusz? Publicystyka polityczna Sejmu Czteroletniego. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2004. „Veto – wolność – władza w polskiej myśl politycznej wieku XVIII”. Kwartalnik Historyczny 3 (111): 141–159.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2006. Regina libertas. Wolność w polskiej myśli politycznej XVIII wieku. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2015. Czy historyk powinien interesować się językiem?. W: Aleksandra Antoniewicz [&] Rozalia Kosińska [&] Piotr Skowroński (red.). Zmierzch i świt. Stanisław August i Rzeczpospolita 1764–1795. Warszawa: Neriton.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna 2017. Wartości polityczne Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Struktury aksjologiczne i granice cywilizacyjne. Warszawa: Wydawnictwo UW.
Kaleta, Roman 1969. Przyjaciele i zalotnicy. Korespondencja poetycka i wiersze do Krajczyny Potockiej Wojciecha Miera, Stanisława Potockiego i Wojciecha Turskiego. W: Zbigniew Goliński [&] Roman Pollak. Miscellanea z doby Oświecenia. T. 3. Wrocław: Ossolineum.
Konopczyński, Władysław 1966. Polscy pisarze polityczni XVIII wieku (do Sejmu Czteroletniego). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kostkiewiczowa, Teresa 2002. Polski wiek świateł. Obszary swoistości. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kozłowski, Władysław 1899. Misja Kościuszki do Paryża w r. 1793. Lwów: nakładem drukarni Władysława Łozińskiego.
Kraushar, Aleksander 1899. „Albert Sarmata – Wojciech Turski”. Kwartalnik Historyczny 1(13): 47–68.
Libera, Zdzisław 1971. Życie literackie w Warszawie w czasach Stanisława Augusta. Warszawa: PIW.
Libiszowska, Zofia 1969. „Model angielski w publicystyce polskiego Oświecenia”. Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych 23 (10): 1–10.
Lichański, Jakub Zdzisław 2020. „Sarmatyzm, czyli o pewnym podstawowym problemie w badaniach kultury polskiej”. Meluzyna VII, 1 (12): 45–65.
Lis, Rafał 2012. „Między konstytucją 3 Maja a Targowicą. Poglądy polskich republikantów w latach 1791–1793”. Czasopismo Prawno-Historyczne LXIV, 2: 161–191.
Lis, Rafał 2015. W poszukiwaniu prawdziwej Rzeczypospolitej: główne nurty myśli politycznej Sejmu Czteroletniego. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Łępicki, Stanisław 1929. Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738–1821: poprzedzony zarysem historii wolnomularstwa polskiego i ustroju Wielkiego Wschodu Narodowego Polskiego. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Maciejewski, Janusz 1971. „Geneza i charakter ideologii republikantów 1767–1775”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 17: 45–82.
Maciejewski, Janusz 1973. Oświecenie polskie. Początek formacji, jej stratyfikacja i przebieg procesu historycznoliterackiego. W: Zbigniew Goliński (red.). Problemy literatury polskiej okresu oświecenia. Seria 2. Wrocław: Ossolineum.
Maciejewski, Janusz 1974. „Sarmatyzm jako formacja kulturowa. (Geneza i główne cechy wyodrębniające)”. Teksty 4: 13–42.
Maksimowicz, Krystyna 2000. Wiersze polityczne Sejmu Czteroletniego. Cz. 2: 1790–1792. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Mańkowski, Tadeusz 1946. Genealogia sarmatyzmu. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Łuk”.
Michalski, Jerzy 1977. Rousseau i sarmacki republikanizm. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Michałowska, Maria 1968. „Weteran Poznański – 1825, Krótki zarys historyczny oraz bibliografia zawartości”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 7/66: 181–188.
[Nekrolog o śmierci Turskiego] 1824. Gazeta Warszawska 146: 1–2.
Niedźwiedź, Jakub 2015. „Sarmatyzm, czyli tradycja wynaleziona”. Teksty Drugie 16 (1):46–62.
Nowicka-Jeżowa, Alina 1996. Pytania o barok A.D. 1995. W: Teresa Michałowska [&] Zbigniew Goliński [&] Zbigniew Jarosiński. Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów. Warszawa: Instytut Badań Literackich.
Obremski, Krzysztof 2015. „Ciało sarmackie – ciało polskie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku”. Teksty Drugie 16 (1): 140–160.
Parkitny, Maciej 2018. Nowoczesność oświecenia: studia o literaturze i kulturze polskiej drugiej połowy XVIII wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pelc, Janusz 1990. [hasło] Sarmatyzm. W: Teresa Michałowska [&] Barbara Otwinowska [&] Elżbieta Sarnowska-Temeriusz (red.). Słownik literatury staropolskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pelc, Janusz 2001. Dylematy staropolskiego sarmatyzmu. W: Renarda Ocieczek (red.). Sarmackie theatrum. Materiały z konferencji naukowej. Katowice, 9–11 grudnia 1998 roku. T. 1. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pilat, Roman 1872. O literaturze politycznej sejmu czteroletniego (1788–1792). Kraków: druk. L. Paszkowski.
Rousseau, Jean Jacques 1789. Uwagi Nad Rządem Polskim oraz nad Odmianą, czyli Reformą onego projektowaną. cz. 1, Wojciech Turski (tłum.). Warszawa: nakł. i druk. M. Gröll.
Roztworowski, Emanuel 1976. „Republikanizm polski i anglosaski w XVIII wieku”. Miesięcznik Literacki 11/ 8: 94–103.
Rzewuski, Seweryn 1789. O sukcesyi tronu w Polszcze rzecz krótka. Warszawa: nakł. i druk. M. Gröll.
Skinner, Quentin (red.) 1998. Przewrót wielkiej teorii w naukach humanistycznych. Tłum. Przemysław Łozowski. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Skinner, Quentin 2013. Wolność przed liberalizmem. Tłum. Agata Czarnecka. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Skinner, Quentin 2014. „Znaczenie i rozumienie w historii idei”. Tłum. Filip Biały. Refleksje 9: 129–168.
Sowa, Jan 2011. Fantomowe ciało króla: peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.
Staszewski, Jacek 1989. Kultura polska w kryzysie XVIII wieku. W: Maria Bogucka (red.). Tryumfy i porażki. Studia z dziejów kultury polskiej XVI–XVIII w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Staszewski, Jacek 1992. Sarmatyzm a Oświecenie (uwagi historyka). W: Teresa Kostkiewiczowa (red.). Kultura literacka połowy XVIII wieku w Polsce. Studia i szkice. Wrocław: „Wiedza o Kulturze”.
Staszewski, Jacek 1996. Wiek XVIII w Polsce – próba nowej syntezy. W: Krystyna Stasiewicz [&] Stanisław Achremczyk (red.). Między barokiem a oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Staszewski, Jacek 1997. O apogeach kultury sarmackiej i periodyzacji XVIII stulecia. W: Krystyna Stasiewicz [&] Stanisław Achremczyk (red.). Między barokiem a oświeceniem. Apogeum sarmatyzmu. Kultura polska drugiej połowy XVII wieku. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Staszewski, Jacek 2009. Polska na przestrzeni wieków, 1696–1795. W: Henryk Samsonowicz [&] Andrzej Wyczański [&] Janusz Tazbir (red.). Polska na przestrzeni wieków. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Szyjkowski, Marian 1913. Myśl J. J. Rousseau w Polsce XVIII wieku. Kraków: Akademia Umiejętności.
Tazbir, Janusz 1969. „Sarmatyzm a barok”. Kwartalnik Historyczny 76 (4): 815–830.
Tazbir, Janusz 1974. „Synkretyzm a kultura sarmacka”. Teksty 3 (4): 43–57.
Tazbir, Janusz 1978. Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit, upadek, relikty. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Turski, Wojciech 1790a. Myśli o królach, o sukcesji, o przeszłym i przyszłym rządzie. Warszawa: Drukarnia Nowa Piotra Zawadzkiego.
Turski, Wojciech 1790b. Odpowiedź na dzieło ks. Hugona Kołłątaja referendarza W. X. Lit. Warszawa: Drukarnia Nowa Piotra Zawadzkiego.
Turski, Wojciech [1792]. Woyciecha Turskiego Nawrocenie Się Polityczne. [Warszawa?: wydawca nieznany].
Ulewicz, Tadeusz 1963. „Zagadnienie sarmatyzmu w kulturze i literaturze polskiej. (Problematyka ogólna i zarys historyczny)”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie 59, 5: 29–92.
Ulewicz, Tadeusz 2006. Sarmacja. Studium z problematyki słowiańskiej XV i XVI w. Kraków: Collegium Columbinum.
Walicki, Andrzej 2000. Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.
Waśko, Andrzej 2001. Romantyczny sarmatyzm. Tradycja szlachecka w literaturze polskiej lat 1831–1863. Kraków: Wydawnictwo „Arcana”.
Wybicki, Józef 1881. Pamiętniki Józefa Wybickiego Senatora Wojewody królestwa polskiego. T. 1. Lwów nakł. Księgarni Gubrynowicza i Schmidta.
Wyczański, Andrzej 1991. Polska Rzeczą Pospolitą szlachecką. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zajączkowski, Andrzej 1993. Szlachta polska. Kultura i struktura. Warszawa: Semper.
Zielińska, Zofia 1991. „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787-1790. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zielińska, Zofia 1995. Seweryn Rzewuski – pułapki republikanizmu. W: Anna Grześkowiak-Krwawicz (red.). Bo insza jest rzecz zdradzić, insza dać się złudzić. Problem zdrady w Polsce przełomu XVIII i XIX w. Warszawa: Instytut Badań Literacki Polskiej Akademii Nauk.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Copyright (c) 2023 Krzysztof Prabucki
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Keine Bearbeitungen 4.0 International.
Stats
Number of views and downloads: 446
Number of citations: 0
