“Sarmatian Perspective of Fame”? About the Sarmatian Myth in the Context of the Knightly Ethos of Nobility
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2023.001Keywords
Sarmatism, noble culture, Sarmatian myth, chivalrous ethos, 16th–18th-century Polish literatureAbstract
Starting from the reference to the title of Marian Kaczmarek's book, Sarmatian, the perspective of fame. On the "War of Chocim" by Wacław Potocki, I discuss the functioning of the concepts of Sarmatian / Sarmatian and derivatives in poetry and occasional and religious prose (sermons), heroic epics, chronicles, as well as all literary works (including Maciej Stryjkowski, Jan Kochanowski, Abraham Rożniatowski , Marcin Paszkowski, Samuel Hutor Szymanowski, Piotr Skarga, Jakub Hasjusz, Łukasz Opaliński and Mikołaj Karol Juniewicz and others), having a didactic or parenteral dimension from the mid-16th to the mid-18th century. I am trying to establish how the words referring to the sphere of Sarmatian concepts, derived from the ethnogenetic myth in the context of the chivalrous ethos, functioned in the epoch. The aim of the study is to examine the formation and evolution of the "Sarmatian self-awareness" of the noble community on the basis of literature. The collapse of the Sarmatian ideals can be observed in Something new Opaliński and later in Juniewicz's Clerical Reflections. I would like to remind you that the Sarmatian myth is the founding myth of the community that was established at the time of concluding the union of the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania. The Sarmatians of the seventeenth and eighteenth centuries were the nobility and magnates, not necessarily of Polish nationality, and the Polish-Latin culture of this community was founded on the unified Jesuit and Piarist education. I come to the conclusion that the concept of Sarmatism established by the thinkers of Stanisław's classicism in relation to what emerges from literary works is not needed. They can be replaced with the term "Sarmatian", which is closer to the words of the era such as Sarmatian, Sarmatian and Sarmatian, or the notion of "gentry culture".
References
Baczewski, Sławomir 2007. Między satyrą a katechezą. Twórczość Karola Mikołaja Juniewicza. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Chrościcki, Juliusz Antoni 1974. Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Cynarski, Stanisław 1969. „Sarmatyzm – ideologia i styl życia”. W: Janusz Tazbir (red.). Polska XVII wieku. Państwo, społeczeństwo, kultura. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Czapliński, Władysław 1970. Swojskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dębołęcki, Andrzej 1633. Wróżbit boju moskiewskiego. Toruń: Franciszek Schnellboltz.
Dzwonowski, Jan 1621. Niepospolite ruszenie abo gęsia wojna. Kraków: brak informacji o wydawcy.
Dzwonowski, Jan 1961. „Niepospolite ruszenie abo gęsia wojna”. W: Dramaty staropolskie. Julian Lewański (oprac.). T. 3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Grochowski, Stanisław 1603. August Jagiełło wzbudzony. Kraków: Drukarnia Jakuba Siebeneichera.
Hasjusz, Jakub 1622. Kazanie na pogrzebie […] Mikołaja Bogusława Bratoszyna Zenowicza, kasztelana połockiego […] W ekspedycyjej wołoskiej przeciw Osman sułtanowi tureckiemu cesarzowi za wiarę i ojczyznę odważnie poległego […]. Wilno: Drukarnia Akademicka Societatis Iesu.
Juniewicz, Mikołaj Kazimierz 2009. Refleksyje duchowne. Maciej Pieczyński (wyd.). „Biblioteka Pisarzy Staropolskich”. T. 37. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo.
Kaczmarek, Marian 1982. Sarmacka perspektywa sławy. Nad „Wojną chocimską” Wacława Potockiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Klonowic, Sebastian Fabian 1984. Flis, to jest spuszczanie statków Wisłą…. Adam Karpiński (oprac. Kaczmarek 1982: wstęp i przypisy). Warszawa: PIW.
Kochanowski, Jan 1997. Pieśni. Ludwika Ślękowa (oprac.). Wyd. 4 zmien. BN I 100. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Kochanowski, Jan 2018a. Proporzec. W: Jan Kochanowski. Poematy okolicznościowe. Roman Krzywy (oprac.). „Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej”. T. 37. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Kochanowski, Jan 2018b. Satyr albo Dziki mąż. W: Jan Kochanowski. Poematy okolicznościowe. Roman Krzywy (oprac.). „Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej”. T. 37. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Koehler, Krzysztof 2015/2016. „Rzecz-pospolita to jest Rzym!”. Teologia Polityczna. T. 8: 55–63.
Kołodziejczyk, Dariusz 1994. Podole pod panowaniem. Ejalet Kamieniecki 1672–1699. Warszawa: Oficyna POLCZEK Polskiego Czerwonego Krzyża.
Krawiec, Adam 2021. „»Omnes sunt wandali dicti«. Znaczenie etnonimu »Wandalowie« w polskiej tradycji historiograficznej okresu średniowiecza”. Prace Polonistyczne 76: 47–73.
Kuran, Michał 2017. „»Co o nich piszemy, za czasem te papiory pójdą na zalepienie okien«. Pochwała rodu i zmarłego w zalewie erudycji podana – kazanie pogrzebowe z 1757 roku o. Mateusza Sztemborskiego ku czci Władysława Krzyckiego, protektora konwentu wschowskiego oo. Bernardynów”. W: Marta Małkus [&] Kamila Szymańska (red.). Życie duchowe na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim. Wschowa-Leszno: Stowarzyszenie Czas A.R.T., Muzeum Okręgowe w Lesznie.
Kuran, Michał 2019. „Obraz rycerstwa-szlachty w literaturze okolicznościowej i parenetycznej początku XVII wieku”. Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. Nowej serii 18: 91–123.
Maciejewski, Janusz 1974. „Sarmatyzm jako formacja kulturowa (Geneza i główne cechy wyodrębniające)”. Teksty 4: 13–42.
Mańkowski, Tadeusz 1946. Genealogia sarmatyzmu. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Łuk.
Niedźwiedź, Jakub 2015. „Sarmatyzm, czyli tradycja wynaleziona”. Teksty Drugie 1: 46–62.
Nowak-Dłużewski, Juliusz 1972. Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Dwaj młodsi Wazowie. Warszawa: PAX.
Opaliński, Łukasz 1959. „Coś nowego”. W: Opaliński Łukasz. Wybór pism. Stanisław Grzeszczuk (oprac.). Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Paprocki, Bartosz 1578. Gniazdo cnoty skąd herby rycerstwa sławnego Królestwa Polskiego […] początek swój mają […]. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk.
Parkitny, Maciej 2018. Nowoczesność oświecenia. Studia o literaturze i kulturze polskiej drugiej połowy XVIII wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pasek, Jan Chryzostom 1987. Pamiętniki. Oprac. Roman Pollak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Paszkowski, Marcin 2017. „Wizerunk wiecznej sławy Sauromatów starych”. W: Marcin Paszkowski. Utwory okolicznościowe. Cz. I. Oprac. Michał Kuran przy udziale Romana Krzywego. „Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej”. T. 36. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Pelc, Janusz 1970. „Kontrreformacja, sarmatyzm a rozwój literatury polskiej”. W: Janusz Pelc (red.). Wiek XVII – kontrreformacja – barok, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Pelc, Janusz 1972. „Sarmatyzm a Barok”. W: Janusz Pelc (red.). Problemy literatury staropolskiej. Seria pierwsza. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Pelc, Janusz 1993. Barok – epoka przeciwieństw. Warszawa: Czytelnik.
Potocki, Wacław 1924. Wojna chocimska. Aleksander Brückner (wyd. i oprac.). Biblioteka Narodowa I 75. Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej.
Roszak, Stanisław 1997. Środowisko intelektualne i artystyczne Warszawy w połowie XVIII wieku. Między kulturą sarmatyzmu i oświecenia. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Skarga, Piotr 1972. Kazania sejmowe. Janusz Tazbir (oprac.), przy udziale Mirosława Korolki. Wyd. 3 zmien. i uzup. BN I 70. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Staszewski, Jacek 1992. „Sarmatyzm a Oświecenie (uwagi historyka)”. W: Teresa Kostkiewiczowa (red.). Kultura literacka połowy XVIII wieku w Polsce. Studia i szkice. Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Stryjkowski, Maciej 1574. Goniec cnoty. Kraków: Maciej Wirzbięta.
Szymanowski, Samuel Hutor 1642. Mars sauromacki. Warszawa: Jan Trelpiński.
Ślękowa, Ludwika 1973. W kręgu Klio i Kalliope. Staropolska epika historyczna. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Tazbir, Janusz 1969. „Sarmatyzm a barok”. Kwartalnik Historyczny 4: 815–829.
Tazbir, Janusz 1972. „Wstęp”. W: Piotr Skarga. Kazania sejmowe. Janusz Tazbir (oprac.), przy udziale Mirosława Korolki. Wyd. 3 zmien. i uzup. BN I 70. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Tazbir, Janusz 2013. Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit, upadek, relikty. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje.
Twardowski, Samuel 2012. Władysław IV, król polski i szwedzki. Roman Krzywy (wyd.). „Biblioteka Pisarzy Staropolskich”. T. 40. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo.
Ulewicz, Tadeusz 1999. Iter romano-italicum polonorum, czyli o związkach umysłowo-kulturalnych Polski z Włochami w wiekach średnich i renesansie. Kraków: Universitas.
Ulewicz, Tadeusz 2006. Sarmacja. Studium z problematyki słowiańskiej XV i XVI w.; Zagadnienie sarmatyzmu w kulturze i literaturze polskiej (Problematyka ogólna i zarys historyczny). Kraków: Collegium Columbinum.
Witkowski, Stanisław 1621. Pobudka ludzi rycerskich przez nawałność pogańską w małej kupie z żałością chrześcijaństwa zniesionych. Zamość: w Drukarni Akademii drukował Simon Nizolus.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Michał Kuran
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by-nd/4.0/88x31.png)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 671
Number of citations: 0