Poemat dramatyczny w jednym akcie: poetycki strumień w zwięzłej formie. Ibsen – Leszczyński – Auden

Abstrakt

Dla znalezienia odpowiedzi na pytanie, jak poemat dramatyczny realizuje się w jednoaktówce, analizie poddano Grób Hunów Henrika Ibsena (1850), Jolantę Edwarda Leszczyńskiego (1904) i The Dance of Death Wystana Hugh Audena (1933). Dramat Ibsena powstał w momencie kształtowania się nie tylko teatru, ale w ogóle tożsamości norweskiej i języka. Wybrana przez autora forma opowieści o historii wikingów stała w opozycji do klasycznego teatru duńskiego dominującego wówczas na scenach. Służyła więc celom politycznym i społecznym, jako odrębna, wyjątkowa opowieść o norweskiej duszy. Utwór Leszczyńskiego wpisuje się z kolei w modernistyczne poszukiwania nowej formy dramatu i teatru w świecie przełomu, zmiany kulturowej, a nawet cywilizacyjnej. Autor Jolanty, obierając za wzór jednoaktówki Maeterlincka, ukazuje konflikt dwóch dróg poznania – kontemplacyjnego i aktywnego, związanego z filozofią życia. Konflikt ten potęgowany jest przez intensyfikację sytuacji w krótkiej formie oraz żywioł liryczny wpływający na charakter wypowiedzi. Sztuka Audena, stworzona specjalnie dla teatru eksperymentalnego, wprost wskazuje na formę jako wyraz poszukiwania nowych rozwiązań wobec stagnacji klasycznego teatru angielskiego. Jednoaktówka Audena brała również udział w kształtowaniu się nowych wzorców społecznych – w tym przypadku marksistowskich, w opozycji do władzy burżuazji. Zarówno dramat w jednym akcie, jak i poemat dramatyczny pojawiały się w teatrze w momencie poszukiwania nowej formuły dramatu i teatru. Jednoaktówka stawała się miejscem eksperymentu dramatycznego i teatralnego, jak w soczewce skupiając najważniejsze problemy i rozwiązania. Poemat dramatyczny wprowadzał zaś do tej krótkiej formy chaos rodzajowy i gatunkowy, który jedyny był w stanie opisać formującą się dopiero nową rzeczywistość – czy to polityczną, czy społeczną, czy w końcu psychiczną lub duchową.