„Ludzie wiedzy”, czyli o głupocie informacyjnego nadmiaru (na podstawie „Śmierci w starych dekoracjach” Tadeusza Różewicza i „Bouvarda i Pécucheta” Gustave’a Flauberta)

Abstract

Proponowany tekst ma charakter komparatystyczny i jest częścią szerszego zamierzenia badawczego, którego celem jest, po pierwsze, identyfikacja i charakterystyka pomieszczonych w Śmierci w starych dekoracjach aluzji literackich – odniesień do literatury europejskiej i polskiej XIX i XX wieku – po drugie zaś, ukazanie związku tego tekstu z tendencjami kulturowymi właściwymi dla dojrzałej i późnej fazy modernizmu europejskiego, czyli drugiego i trzeciego progu modernizmu według terminologii Hansa Roberta Jaussa (1998: 30), szczególnie zaś namysł nad silnie eksponowanym w obu wymienionych w tytule utworach fenomenem nadmiaru wiedzy, którego konsekwencją stała się swoiście nowoczesna przypadłość, którą współczesny badacz, Matthijs van Boxsel, traktował jako jeden z nowoczesnych wariantów głupoty (Van Boxsel 2004: 256). Ten nieco paradoksalny, ponieważ nie wynikający z niedostatku, lecz z nadmiaru informacji rodzaj głupoty, ma swoje źródła w znamiennych dla wieku XIX przemianach cywilizacyjnych i kulturowych, jakimi były: reprodukcja dóbr kultury, dynamiczny rozwój prasy codziennej (jedynego wówczas masowego medium), pośpiech życia, a tym samym pośpiech lektury i pośpiech percepcji (zwracał na to uwagę m.in. Paul Valéry [1971: 185–186]), a także rozprzestrzenienie wiedzy, będącej w istocie zbiorem powierzchownych, pospiesznie spreparowanych informacji-komunałów. Proponowany artykuł stara się ukazać zarówno podobieństwa w zakresie literackich kreacji bohaterów obu utworów (ich świadomości, postaw, dylematów i aspiracji), ale też scharakteryzować kulturowe środowiska, w jakich funkcjonują, tym samym potwierdzić tezę o swoistej jednorodności i historycznej ciągłości „głupoty informacyjnego nadmiaru”, która – bez względu na czas i cywilizacyjne realia epoki – posiada te same źródła i tę samą naturę – staje się „fałszywą ofertą” dla ofiar o podobnych mentalnych predyspozycjach.