Srebrną głowę nieść w dłoniach…
Tropy Czechowiczowskie i ścieżki własne we wczesnej poezji Tadeusza Różewicza
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2023.012Słowa kluczowe
poezja, awangarda, wyobraźnia, metafora, estetykaAbstrakt
Treścią artykułu jest rekonstrukcja poetyckich poszukiwań Tadeusza Różewicza, które miały miejsce we wczesnym okresie jego twórczości (tomiki Niepokój i Czerwona rękawiczka). Uwaga koncentruje się na związkach poetyki jego wierszy z twórczością Józefa Czechowicza. Wychodząc od analizy wiersza Matka powieszonych, zestawionego z Żalem Czechowicza, obserwacji poddano pokrewne motywy i obrazy, by prześledzić dwukierunkowe przesunięcia estetyki Różewiczowskiej w stosunku do poetyki autora nuty człowieczej: w stronę brutalizacji i „wartości estetycznych ostrych”, jak też w stronę „oczyszczania” poetyckiego przedpola i starannie wypracowa-
nej ascezy. Obszar badań rozszerza się na inne utwory Różewicza z drugiej połowy lat czterdziestych oraz zróżnicowane praktyki rewaloryzacji poszczególnych elementów pierwszego planu (z uwzględnieniem funkcji detalu), jak i poetyckich atrybutów tła (głowa, księżyc, twarz, usta, elementy topografii, kolorystyka, opozycje mroku i światła, postać matki itp.).
Bibliografia
Baczyński, Stanisław 1924. Syty Paraklet i głodny Prometeusz. Kraków: Wydawnictwo „Czartak”.
Błoński, Jan 1950. „Pogłosy i zapowiedzi”. Wieś 25: 5.
Błoński, Jan 1956. Szkic portretu poety współczesnego. W: Jan Błoński. Poeci i inni. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Błoński, Jan 2019. „Poeci i inni. Szkic do portretu poety współczesnego”. Nowy Napis Co Tydzień 11, wyd. online z dn. 22.08.2019. https://nowynapis.eu/tygodnik/nr-1/artykul/poeci-i-inni-szkic-do-portretu-poety-wspolczesnego [02.10. 2022].
Bojda, Wioletta 1999. Kompleks Izaaka (Tadeusz Różewicz: „Ocalony”). W: Aleksander Nawarecki, Dariusz Pawelec (red.). Kanonada. Interpretacje wierszy polskich (1939–1989). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Burkot, Stanisław 1987. Tadeusz Różewicz. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Burkot, Stanisław 2005. „Rozsierdzony Apollo i niepokorny Marsjasz”. Ruch Literacki 4–5: 423–436.
Całbecki, Marcin 2004. Co znaczy „nic więcej”? Józef Czechowicz mówi, że się lęka. W: Jerzy Święch (red.). Józef Czechowicz. Od awangardy do nowoczesności. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Całbecki, Marcin 2012. „Awangarda – niebezpieczeństwo – przygodność. Dialektyka nowoczesności w poezji Józefa Czechowicza”. Pamiętnik Literacki 2: 5–20.
Chrobot, Agata 2018. „Mater dolorosa” – w poezji antycznej i polskiej poezji współczesnej. W: Anna Marchewka (red.). Ideał i antyideał kobiety w literaturze greckiej i rzymskiej. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Czechowicz, Józef 1972. Walka o poezję. W: Józef Czechowicz. Wyobraźnia stwarzająca. Szkice literackie. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Czechowicz, Józef 1985. Wybór poezji. Tadeusz Kłak (oprac.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Czechowicz, Józef 2012. Wiersze i poematy. Józef F. Fert (oprac.). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Dostojewski, Fiodor 1913. Bracia Karamazow. Tłum. Barbara Beaupré. Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych.
Drewnowski, Tadeusz 2002. Walka o oddech. Bio-poetyka. O pisarstwie Tadeusza Różewicza. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Fert, Józef F. 2008. Munia, muza serdeczna Józefa Czechowicza. W: Zofia H. Ciuruś (red.). Książki i historia. Lublin: Wydawnictwo Drukarnia Bestprint.
Herbert, Zbigniew 1955. „Uwagi o poezji Józefa Czechowicza”. Poezja 9: 29–35.
Herbert, Zbigniew 2008. Hekabe. W: Zbigniew Herbert. Król Mrówek. Prywatna mitologia, Kraków: Wydawnictwo a5.
Herbich, Anna, 2020. Dziewczyny ocalałe. Kobiety, które przetrwały Holocaust. Kraków: Znak Horyzont.
Ingarden, Roman 1936. „Formy poznawania dzieła literackiego”. Pamiętnik Literacki 1/4: 163–192.
Kłak, Tadeusz 1973. Czechowicz – mity i magia. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kłak, Tadeusz 1999. Konteksty „Niepokoju”. W: Tadeusz Kłak. Spojrzenia. Szkice o poezji Tadeusza Różewicza. Katowice: Biblioteka Śląska.
Kłak, Tadeusz 2010. Drogami Czechowicza. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Kłosiński, Krzysztof 2000. Poezja żalu. Katowice: „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe.
Kołodziejczyk, Ewa 2006. Czechowicz – najwyżej piękno. Kraków: Universitas.
Kunz, Tomasz 2005. Strategie negatywne w poezji Tadeusza Różewicza. Od poetyki tekstu do poetyki lektury. Kraków: Universitas.
Kwiatkowski, Jerzy 1958. „Wizja przeciw równaniu. Nowa walka romantyków z klasykami”. Życie Literackie 3: 1, 6–8.
Kwiatkowski, Jerzy 1969. Antypoezja i apollińskie gniewy. W: Jerzy Kwiatkowski. Remont Pegazów. Szkice i felietony. Warszawa: Czytelnik.
Kwiatkowski, Jerzy 1973. Różewicz inny i ten sam. W: Jerzy Kwiatkowski. Klucze do wyobraźni. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Latawiec, Krystyna 2016. Ludzkie kryjówki w poezji Tadeusza Różewicza. W: Józef Maria Ruszar, Dorota Siwor (red.). Liryka i fenomenologia. Zbigniew Herbert i Tadeusz Różewicz w kręgu myśli Ingardenowskiej. Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera.
Lisecka, Małgorzata 2007. „Napełniły mnie harmonie żywe”. Motywy muzyczne w poezji Tadeusza Różewicza. W: Wojciech Browarny, Joanna Orska, Adam Poprawa (red.). Przekraczanie granic. O twórczości Tadeusza Różewicza. Kraków: Universitas; Wrocław: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego.
Łukasiewicz, Jacek 1993. Rytm, czyli powinność. Szkice o książkach i ludziach po roku 1980. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej.
Łukasiewicz, Jacek 2012. TR. Kraków: Universitas.
Makowski, Adam 2003. Seks, kłamstwa, sielanka i katastrofa. Kilka uwag o recepcji poezji Józefa Czechowicza. W: Paweł Próchniak [&] Jacek Kopciński (red.). Czytanie Czechowicza. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Michalak, Ada [adm] 2019. „O czym myślał Munch, malując Krzyk”. Rzeczpospolita, wyd. online z dn. 22.03.2019. https://www.rp.pl/Sztuka/190329767-O-czym-myslal-Munch-malujac-Krzyk.html [14.02. 2022].
Miłosz, Czesław 1981. Czechowicz, to jest o poezji między wojnami. Lublin: Muzeum Okręgowe – Oddział Józefa Czechowicza.
Peiler, G[.] 1942. Żydzi – wszy – tyfus plamisty. Antysemicki plakat niemieckich władz okupacyjnych. Biblioteka Jagiellońska, 804981 V, T.3/61(4). Dostęp online: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/554394/edition/742310/content [27.09.2022].
Perelman, Chaim 2002. Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Tłum. Mieczysław Chomicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pietrych, Piotr 2014. „Tadeusz Różewicz pisze wiersze w roku 1946, czyli poeta modernistyczny wobec wojny”. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka 24 (44): 255–267.
Pietrych, Piotr 2017. „Niepokój – niemal zapomniany tom poetycki Tadeusza Różewicza z 1947 roku”. Pamiętnik Literacki 2: 143–163.
Różewicz, Stanisław 1992. Przypominali szarą płaskorzeźbę. W: Tadeusz Różewicz (oprac.). Nasz starszy brat. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Różewicz, Tadeusz 1947. Niepokój. Kraków: Wydawnictwo Przełom.
Różewicz, Tadeusz 1948. Czerwona rękawiczka. Kraków: Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”.
Różewicz, Tadeusz 1957. Poezje zebrane. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Różewicz, Tadeusz 1979. Z umarłych rąk Czechowicza. W: Józef Czechowicz. Wiersze wybrane. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Różewicz, Tadeusz 1990a. „Kto jest ten dziwny nieznajomy”. W: Tadeusz Różewicz. Proza 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Różewicz, Tadeusz 1990b. Do źródeł. W: Tadeusz Różewicz. Proza 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Różewicz, Tadeusz 1990c. Dźwięk i obraz w poezji współczesnej. W: Tadeusz Różewicz. Proza 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Różewicz, Tadeusz 2005. Matka powieszonych. W: Tadeusz Różewicz. Poezja 1. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Różewicz, Tadeusz 2021. Wiersze odzyskane. Przemysław Dakowicz (oprac.). Kołobrzeg: Biuro Literackie.
Ruszar, Józef Maria, Dorota Siwor (red.) 2016. Liryka i fenomenologia. Zbigniew Herbert i Tadeusz Różewicz w kręgu myśli Ingardenowskiej. Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera.
Rychlewski, Marcin 2004. Różewicz i Przyboś albo walka Jakuba z aniołem. W: Marcin Rychlewski. Walka na słowa. Polemiki literackie lat 50. i 60. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne.
Siatkowski, Zbigniew 1958. „Wersyfikacja Tadeusza Różewicza wśród współczesnych metod kształtowania wiersza”. Pamiętnik Literacki 49/3: 119–150.
Siatkowski, Zbigniew 2001. Tadeusz Różewicz: „Zaraz skoczę szefie”. W: Jan Prokop [&] Janusz Sławiński (red.). Liryka polska. Interpretacje. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria.
Sienkiewicz, Barbara 2002. „Prawdziwy koniec hypallage?”. Teksty Drugie 3: 212–222.
Skrendo, Andrzej 2002. Tadeusz Różewicz i granice literatury. Kraków: Universitas.
Skrendo, Andrzej 2005. Przyboś i Różewicz. Paralela. W: Andrzej Skrendo. Poezja modernizmu. Interpretacje. Kraków: Universitas.
Skrendo, Andrzej 2012. Przodem Różewicz. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo.
Skrendo, Andrzej 2021. „Skąd wziął się Różewicz?”. Tygodnik Powszechny, wyd. online z dn. 04.10.2021. https://www.tygodnikpowszechny.pl/skad-wzial-sie-rozewicz-169245 [25.11.2021].
Sprusiński, Michał 2001. Józef Czechowicz: „Żal”. W: Jan Prokop, Janusz Sławiński (red.). Liryka polska. Interpretacje. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria.
Stala, Marian 2021. Fragmenty lunarne, Kraków: Universitas.
Stankowska, Agata 2013. „Wizja przeciw równaniu”. Wokół popaździernikowego sporu o wyobraźnię twórczą, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Trznadel, Jacek 1965. Wobec Różewicza. W: Alina Brodzka, Zbigniew Żabicki (red.). Z problemów literatury polskiej XX wieku. T. 3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wyka, Kazimierz 1977. O Józefie Czechowiczu . W: Kazimierz Wyka. Rzecz wyobraźni. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Janusz Waligóra
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 437
Liczba cytowań: 0
