Absolutny arcyarchetyp profesora
Wielogatunkowość rabelaisowskich powieści uniwersyteckich Artura Przybysławskiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2024.006Słowa kluczowe
powieść uniwersytecka, humor rabelaisowski, wielogatunkowość, intertekstualność, parodiaAbstrakt
Przedmiotem analizy są dwa utwory składające się na dorobek literacki Artura Przybysławskiego, profesora filozofii, wykładowcy języka tybetańskiego i tłumacza. W debiutanckim Panu Profesorze (2020) autor nakreślił karykaturalną biografię intelektualną fikcyjnego akademika o aluzyjnym nazwisku Zenon Ela, którego następnie uczynił narratorem Pana Profesora dziennika sekretnego (2022), tworząc w ten sposób unikalny przykład dylogii powieściowej. Pierwsze reakcje krytyki zdradzają niepewność, jaki gatunek reprezentują te utwory; recenzenci sięgają po takie określenia, jak (anty)biografia, (anty)dziennik, pamflet czy powieść pikarejska. Autorka artykułu przyjmuje, że w obu przypadkach mamy do czynienia z powieścią uniwersytecką, której struktura gatunkowa zakłada wielogatunkowość i intertekstualność. Gra z różnymi schematami gatunkowymi i różnymi motywami literackimi oraz filozoficznymi przybiera w powieściach uniwersyteckich Przybysławskiego formy gargantuiczne, co pozwala je opisać w kategoriach Bachtinowskich jako „karnawałowe laboratorium” wielogatunkowości i intertekstualności. Fakt, że głównym intertekstem jest Gargantua i Pantagruel F. Rablelais’go, koresponduje z przyjętą w artykule perspektywą interpretacyjną i wybraną metodą analizy.
Bibliografia
Bachtin, Michaił 1975. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu. przeł. Anna i Andrzej Goreniowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bachtin, Michaił 1982. Problemy literatury i estetyki. Przeł. Wincenty Grajewski. Warszawa: Czytelnik.
Cieślikowska, Teresa 1995. „Centon i centonowa twórczość”. W: Teresa Cieślikowska. W kręgu genologii, intertekstualności, teorii sugestii. Warszawa–Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gałkowski, Stanisław 2023. „Profesor jest, nie-profesora nie ma”. Forum Akademickie 4: 77.
Lambertsson Björk, Eva 1993. Campus Clowns and the Canon: David Lodge’s Campus Fiction. Umeå: Printing Office of Umeå University.
Lodge, David 1990. After Bakhtin. Essays on Fiction and Criticism. London & New York: Routledge.
Lodge, David 2009. „Art Must Entertain, or Give Delight”. W: Lidia Vianu (red.). Desperado. Essay-Interviews. Bucharest: Contemporary Literature Press.
Przybysławski, Artur 2020. Pan Profesor. Gdańsk: Wydawnictwo „W podwórku”.
Przybysławski, Artur 2022. Pana Profesora dziennik sekretny. Łódź: Wydawnictwo „officyna”.
Rabelais, François 1923. Gargantua i Pantagruel. T. 1. Przeł. Tadeusz Żeleński (Boy). Warszawa: Bibljoteka Boy’a.
Showalter Elaine 2015. Wydziałowe wieże. Powieść akademicka i jej źródła (cierpień). Red. Ewa Kraskowska [&] Ewa Rajewska. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”.
Skubaczewska-Pniewska, Anna 2011. „«Ja» w dzienniku – «Ja» błazeńskie? Próba karnawałowej interpretacji «Dziennika» Witolda Gombrowicza”. W: Andrzej Stoff [&] Anna Skubaczewska-Pniewska (red.). Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje. Wyd. drugie, poprawione i uzupełnione. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Skubaczewska-Pniewska, Anna 2016a. „«Niepomierna intertekstualność», czyli powieść uniwersytecka między romansem a kryminałem”. W: Agnieszka Izdebska [&] Agnieszka Przybyszewska [&] Danuta Szajnert (red.). Literatura prze-pisana. 2: Od zapomnianych teorii do kryminału. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Skubaczewska-Pniewska, Anna 2016b. „«Zachować żelazny rygor opowieści»”. Siła iluzji w «Stu dniach bez słońca» Wita Szostaka”. W: Agnieszka Iskra-Paczkowska [&] Stanisław Gałkowski [&] Marek Stanisz (red.). Filozofia w literaturze. Literatura w filozofii 2. Światy możliwe. Interpretacje. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Skubaczewska-Pniewska, Anna 2018. „Czy istnieje polska powieść uniwersytecka?” W: Ludmiła Gruszewska-Blaim (red.). Literaturoznawca literatem, czyli rzecz o akademii i kreatywnym pisaniu. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Sobota, Daniel Roland 2015. „Drzewo filozofii. Przyczynki do metafizyki dendrycznej”. Filo-Sofija 3: 11–30.
Tamarczenko, Natan 2018. „Estetyka niefinalności i poetyka powieści: powieść i groteska”. Tłum. Anna Skubaczewska-Pniewska. Litteraria Copernicana 4 (28): 185–189.
Ulicka, Danuta 2021. „Pisanka filozoficzna”. Nowe Książki 9: 37–39.
Uniłowski, Krzysztof 2000. „Sztuka cytatu: od powieści przez antypowieść do metapowieści”. W: Włodzimierz Bolecki [&] Ireneusz Opacki (red.). Genologia dzisiaj. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
Zagórska, Anna 2021. „O bycie, uniwersytecie i o antybohaterze (Artur Przybysławski: «Pan Profesor»)”. artPAPIER 6 (414). Wyd. online z dn. 15.03.2021. http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=413&artykul=8329 [15.10.2023].
Żukowska, Kamila 2022. „Autor mówi «dość»! (Artur Przybysławski: «Pana Profesora dziennik sekretny»)”. artPAPIER 23 (455). Wyd. online z dn. 1.12.20222. http://www.artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=452&artykul=9187 [15.10.2023].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Anna Skubaczewska-Pniewska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 55
Liczba cytowań: 0