„Ludzie wiedzy”, czyli o głupocie informacyjnego nadmiaru (na podstawie „Śmierci w starych dekoracjach” Tadeusza Różewicza i „Bouvarda i Pécucheta” Gustave’a Flauberta)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2023.026Słowa kluczowe
Różewicz, Flaubert, nowoczesność, wiedza, głupotaAbstrakt
Proponowany tekst ma charakter komparatystyczny i jest częścią szerszego zamierzenia badawczego, którego celem jest, po pierwsze, identyfikacja i charakterystyka pomieszczonych w Śmierci w starych dekoracjach aluzji literackich – odniesień do literatury europejskiej i polskiej XIX i XX wieku – po drugie zaś, ukazanie związku tego tekstu z tendencjami kulturowymi właściwymi dla dojrzałej i późnej fazy modernizmu europejskiego, czyli drugiego i trzeciego progu modernizmu według terminologii Hansa Roberta Jaussa (1998: 30), szczególnie zaś namysł nad silnie eksponowanym w obu wymienionych w tytule utworach fenomenem nadmiaru wiedzy, którego konsekwencją stała się swoiście nowoczesna przypadłość, którą współczesny badacz, Matthijs van Boxsel, traktował jako jeden z nowoczesnych wariantów głupoty (Van Boxsel 2004: 256). Ten nieco paradoksalny, ponieważ nie wynikający z niedostatku, lecz z nadmiaru informacji rodzaj głupoty, ma swoje źródła w znamiennych dla wieku XIX przemianach cywilizacyjnych i kulturowych, jakimi były: reprodukcja dóbr kultury, dynamiczny rozwój prasy codziennej (jedynego wówczas masowego medium), pośpiech życia, a tym samym pośpiech lektury i pośpiech percepcji (zwracał na to uwagę m.in. Paul Valéry [1971: 185–186]), a także rozprzestrzenienie wiedzy, będącej w istocie zbiorem powierzchownych, pospiesznie spreparowanych informacji-komunałów. Proponowany artykuł stara się ukazać zarówno podobieństwa w zakresie literackich kreacji bohaterów obu utworów (ich świadomości, postaw, dylematów i aspiracji), ale też scharakteryzować kulturowe środowiska, w jakich funkcjonują, tym samym potwierdzić tezę o swoistej jednorodności i historycznej ciągłości „głupoty informacyjnego nadmiaru”, która – bez względu na czas i cywilizacyjne realia epoki – posiada te same źródła i tę samą naturę – staje się „fałszywą ofertą” dla ofiar o podobnych mentalnych predyspozycjach.
Bibliografia
Abramowski, Edward 2000. „Co to jest sztuka? (Z powodu rozprawy L. Tołstoja: »Czto takoje iskusstwo?«)”. W: Maria Podraza Kwiatkowska (oprac.). Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski. Wrocław: Ossolineum.
Amiel, Henri Frédéric 1997. Dziennik intymny. Wyboru dokonała i przeł. z j. francuskiego Joanna Guze, przedmową opatrzyła Maria Janion. Warszawa: Czytelnik.
Benjamin, Walter 2011. „Dzieło sztuki w epoce jego reprodukowalności technicznej”. W: Twórca jako wytwórca. Eseje i rozprawy. Tłum. Robert Reszke. Warszawa: KR.
Boxsel, Matthijs van 2004. Encyklopedia głupoty. Tłum. Alicja Dehue-Oczko. Warszawa: W.A.B.
Browarny, Wojciech 2013. Tadeusz Różewicz i nowoczesna tożsamość. Kraków: Uniwersitas.
Brown, Frederick 2008. Gustaw Flaubert. W Niewoli słowa i kobiet. Tłum. Lech Niedzielski. Warszawa: Twój Styl.
Burkot, Stanisław 1987. Tadeusz Różewicz. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
Cioran, Emil 2016. Zeszyty 1957–1972. Tłum. Ireneusz Kania. Warszawa: Aletheia.
Drewnowski, Tadeusz 1990. Walka o oddech. O pisarstwie Tadeusza Różewicza. Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe.
Dupart, Guillaume L. 1905. Kłamstwo. Studium psycho-socjologiczne. Tłum. Jan Lorentowicz. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Erazm z Rotterdamu 1953. Pochwała głupoty. Przeł. i objaśnił Edwin Jędrkiewicz, wstęp napisał Henryk Barycz. Wrocław: Ossolineum.
Flaubert, Gustave 1957. Listy. Wybór i przekład Wacław Rogowicz. Warszawa: PIW.
Flaubert, Gustave 1985. Szkoła uczuć. Tłum. Aniela Micińska. Warszawa: PIW.
Flaubert, Gustave 1993. Słownik komunałów. Przeł. i posłowiem opatrzył Jan. Gondowicz. Warszawa–Kraków: Fundacja „Brulionu”.
Flaubert, Gustave 2012. Bouvard i Pécuchet. Z dodatkiem eseju Antoniego Sygietyńskiego „Gustaw Flaubert (1821–1880)”. Tłum. Wacław Rogowicz. Warszawa: Sic!
Flaubert, Gustave 2019. Listy do Luizy. Wybór, przekład i komentarz Ryszard Engelking. Warszawa: Sic!
Flaubert, Gustave, George Sand 2013. Korespondencja. Wstęp, przekł. i przypisy Ryszard Engelking. Warszawa: Sic!
Gondowicz, Jan 1993. „Flaubert i fenomen głupoty. Posłowie”. W: Gustaw Flaubert. Słownik komunałów. Warszawa–Kraków: Fundacja „Brulionu”.
Jauss, Hans Robert 1998. Proces literacki modernizmu od Rousseau do Adorna. Tłum. Piotr Bukowski. W: Ryszard Nycz (red.). Odkrywanie modernizmu. Kraków: Uniwersitas.
Kostkiewiczowa, Krystyna 1974. „»Śmierć w starych dekoracjach« Tadeusza Różewicza”. W: Kazimierz Bartoszyński, Maria Jasińska-Wojtkowska, Stefan Sawicki. Nowela – opowiadanie – gawęda. Interpretacje małych form narracyjnych. Warszawa: PWN.
Lichtenberg, Georg Christoph 2001. Bruliony i inne pisma. Wybór, przekł. i wstęp Tadeusz Zatorski. Kraków: Aureus.
Lubelska, Magdalena 1997. „Rozrachunek z rozrachunkiem. O Śmierci w starych dekoracjach Tadeusza Różewicza”. W: Jerzy Jarzębski, Ryszard Nycz. Lektury polonistyczne. Literatura współczesna. T.1. Kraków: Universitas.
Parandowski, Jan 1957. „Przedmowa do Bovary”. W: Gustaw Flaubert. Pani Bovary. Tłum. Aniela Micińska. Warszawa: PIW.
Poyet, Thierry 2012. Bouvard et Pécuchet. Le savoir et la sagesse. Paris: Éditions Kimé.
Przesmycki, Zenon 2000. „Walka ze sztuką”. W: Maria Podraza-Kwiatkowska (oprac.). Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski. Wrocław: Ossolineum.
Przybyszewski, Stanisław 1995. Synagoga szatana i inne eseje. Wybór, wstęp i przekład z j. niemieckiego Gabriela Matuszek. Kraków: Oficyna Literacka.
Różewicz, Tadeusz 1977. Przygotowanie do wieczoru autorskiego. Warszawa: PIW.
Różewicz, Tadeusz 2004. „Śmierć w starych dekoracjach”. W: Tadeusz Różewicz. Utwory zebrane. Proza. T 2. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Różewicz, Tadeusz 2021. Wybór prozy. Wstęp i oprac. Wojciech Browarny. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Siemaszko, Piotr 2020. „Katedra kolońska tańczy kozaka”. Literatura polskiego modernizmu jako świadectwo przeobrażeń kultury europejskiej. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Sorel, Georges 2015. Złudzenia postępu. Tłum. Emil Breiter. Kraków: Vis-à-vis/Etiuda.
Sygietyński, Antoni 2012. „Gustaw Flaubert (1821–1880)”. W: Gustaw Flaubert. Bouvard i Pécuchet. Z dodatkiem eseju Antoniego Sygietyńskiego „Gustaw Flaubert (1821–1880)”. Tłum. Wacław Rogowicz. Warszawa: Sic!.
Tarde, Gabriel 1904. Opinia i tłum. Tłum. Kazimiera Skrzyńska. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Valéry, Paul 1971. „Mawiałem czasem do Stefana Mallarmé”. W: Paul Valéry. Estetyka słowa. Szkice. Wybór Aleksandra Frybesowa, wstęp Maciej Żurowski, przekład Donata Eska, Aleksandra Frybesowa. Warszawa: PIW.
Vogler, Henryk 1969. Różewicz. Warszawa: Agencja Autorska i Dom Książki.
Waligóra, Janusz 2006. Proza Tadeusza Różewicza. Kraków: Collegium Columbinum.
Wyka, Kazimierz 1977. Różewicz parokrotnie. Warszawa: PIW.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Piotr Tomasz Siemaszko
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 385
Liczba cytowań: 0