W kręgu kosmogonii i metodologii. Obraz Piastów-herosów w refleksji historycznej Stanisława Zakrzewskiego (1873–1936)
DOI:
https://doi.org/10.12775/KlioPL.2022.06Słowa kluczowe
mit, dynastia Piastów, Stanisław Zakrzewski, historiografiaAbstrakt
Tematem artykułu są poglądy Stanisława Zakrzewskiego, wybitnego badacza wczesnośredniowiecznej Polski, na temat historycznej roli Piastów, a przede wszystkim pierwszych dwóch chrześcijańskich przedstawicieli dynastii – Mieszka I (922–945–992) i Bolesława Chrobrego (ok. 967–1025). Autor twierdzi, że Zakrzewski jako wyznawca heroistycznej koncepcji dziejów przedstawił głęboko zmitologizowaną reprezentację przeszłości. Świadczy o tym powiązanie panowania wspomnianych wyżej władców z ideą wielkich ludzi-twórców, którzy realizując plany Opatrzności, podjęli się misji przekształcenia chaosu, który ogarnął Europę, w nowy, trwały porządek. Druga część artykułu dotyczy teoretycznych założeń Zakrzewskiego. Autor pokazuje, że przyjmując heroistyczną koncepcję dziejów, Zakrzewski bagatelizował historyczne znaczenie ustaleń prawno-konstytucyjnych. Poparcie historyka dla zamachu stanu dokonanego przez Józefa Piłsudskiego w 1926 r. można zatem uznać za wymowną ilustrację jego preferencji teoretycznych.
Bibliografia
O. Balzer, Z zagadnień ustrojowych Polski, Lwów 1917
K. Błachowska, Stanisław Zakrzewski (1873–1936), w: Złota księga historiografii lwowskiej, red. J. Maternicki, Rzeszów 2007, s. 379–398
M. Eliade, Myth and Reality, tłum. z franc. W.R. Trask, New York–Evanston 1963
M. Eliade, Sacrum – mit – historia. Wybór esejów, wybór M. Czerwiński, wstęp B. Moliński, tłum. A. Tatarkiewicz, Warszawa 1970
M. Eliade, Traktat o historii religii, tłum. J. Wierusz-Kowalski, wstęp L. Kołakowski, posł. S. Tokarski, wyd. 2, Łódź 1993
A.F. Grabski, Adam Naruszewicz jako historyk, „Wiek Oświecenia” 13, 1998, s. 8–53
A.F. Grabski, Myśl historyczna polskiego oświecenia, Warszawa 1976, s. 17–45
A.F. Grabski, Zygmunt Wojciechowski i historia macierzystych ziem polskich, w: Z. Wojciechowski, Zygmunt Stary (1506–1548), Warszawa 1979, s. 5–69
G. Himmelfarb, The New History and the Old. Critical Essays and Reappraisals, Cambridge (MA)– –London 1987
G.G. Iggers, The German Conception of History. The National Tradition of Historical Thought from Herder to the Present, Middletown (Conn.) 1983
L. Korczak, Stanisław Zakrzewski – człowiek i dzieło, w: Kazimierz Zakrzewski. Historia i polityka, red. M. Dąbrowska, Warszawa–Łódź 2015, s. 21–34
G. Markiewicz, Rozważania wstępne nad pojęciem mitu historycznego, w: Polskie mity polityczne XIX i XX wieku, t. 9, red. W. Wrzesiński, Wrocław 1994, s. 23–29
J. Maternicki, Mitologizacja i demitologizacja historii. Z rozważań nad charakterem i społeczną funkcją historiografii i edukacji historycznej, „Przegląd Humanistyczny” 33, 1989, nr 3, s. 1–17
A. Mękarski, Między mitem a polityczną racjonalnością. Myśl historyczna Pawła Jasienicy i jej recepcja w dobie Polski Ludowej, „Kwartalnik Historyczny” 2013, nr 1, s. 55–99
J. Pisulińska, Stanisław Zakrzewski (1876–1936) i jego uczniowie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2020, nr 1, s. 37–46
J. Pisulińska, Zagadnienie syntezy w refleksji metodologicznej i dziejopisarstwie Stanisława Zakrzewskiego, w: Badacze przeszłości wobec wyzwań XIX i XX wieku, red. K. Błachowska, Z. Romek, M. Wolniewicz, Warszawa 2013, s. 213–228
A. Stępnik, Mity w wiązaniu narracji historycznej, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 34, 2015, nr 3, s. 3–23
K. Śreniowska, Stanisław Zakrzewski. Przyczynek do charakterystyki prądów ideologicznych w historiografii polskiej 1893–1936, Łódź 1956
J. Topolski, O mitach w badaniu przeszłości, w: Metodologiczne problemy badań nad dziejami myśli historycznej. Materiały z konferencji naukowej w Krynicy 1989, red. J. Maternicki, Warszawa 1990, s. 51–65
J. Topolski, Świat bez historii, Warszawa 1972
A. Wierzbicki, Historiografia polska doby romantyzmu, Wrocław 1999
A. Wierzbicki, Jak powstało państwo polskie? Hipoteza podboju w historiografii polskiej XIX i XX wieku, Warszawa 2019
S. Zakrzewski, Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925
S. Zakrzewski, Czasy Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, w: tenże, Zagadnienia historyczne, t. 2, Lwów 1936, s. 141–177
S. Zakrzewski, Epoka piastowska, w: tenże, Zagadnienia historyczne, t. 2, Lwów 1936, s. 53–88
S. Zakrzewski, Geneza narodowości polskiej, „Ateneum Polskie” 1, 1908, s. 1–17
S. Zakrzewski, Historya polityczna Polski, cz. 1: Wieki średnie, Kraków 1920
S. Zakrzewski, Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Kraków 1921
S. Zakrzewski, Polityka społeczna Piastów, w: tenże, Zagadnienia historyczne, t. 2, Lwów 1936, s. 88–107
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 258
Liczba cytowań: 0
