Magia ochronna przeciw czarownicom, złemu urokowi oraz inne środki apotropaiczne w świetle znalezisk archeologicznych w Europie
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2020.019Słowa kluczowe
magia, czarownice, apotropaizm, archeologiaAbstrakt
Prezentowany artykuł omawia znaleziska archeologiczne pochodzące z Europy, które interpretuje się jako depozyty mające chronić przed szkodliwym działaniem czarownic lub innych osób i mocy. Autor omawia kolejno kwestię ofiar zakładzinowych i znalezisk zbliżonego rodzaju. Znalazły się w nim przedmioty wykonane z ołowiu, na których umieszczono inskrypcje mieszane składające się z zaklęć i modlitw, a także znaków magicznych. Zwyczaj ten w okresie średniowiecznym był rozpowszechniony w Skandynawii i w rejonie północnych Niemiec. Jego korzenie sięgają starożytności. W miejscowości Kyritz w Brandenburgii odnaleziono naczynie, w którego wnętrzu złożone zostały taśmy ołowiane z podobnymi inskrypcjami. Odkrycia tego typu przedmiotu z XII w. dokonano również przy grodzisku Dřevíče w Czechach w 2014 r. Natomiast w Stralsundzie odkopano figurkę antropomorficzną z wyrytymi na powierzchni podobnymi znakami i zaklęciami. Autor omawia również zabytki znajdujące się w budynkach, m.in. kartki zapisane zaklęciami ochronnymi ukrywane w wywierconych w belkach otworach. Wiele takich znalezisk jest znanych z terenów Niemiec, ale też Francji, Luksemburga czy USA. Kolejna część została poświęcona zjawisku zakopywania tzw. butli czarownic – naczyń zawierających przedmioty żelazne, włosy, paznokcie i ludzką urynę. Ukrywano je z intencją uleczenia choroby i ukarania winnej jej powstania osoby – w tym przypadku wierzono, że była nią czarownica. Liczne butle z taką zawartością pochodzą z terenów Anglii. Kilka odnaleziono również w USA. W ostatniej części znalazły się informacje dotyczące chowania łożysk poporodowych w naczyniach. Naczynia z taką zawartością ukrywano w piwnicach budynków lub pod podłogami pomieszczeń gospodarczych. Niektóre z naczyń miały wymalowane znaki ochronne lub inicjały matek. Wiele z nich odkopano w Niemczech. W ostatnim czasie odkryto je także w Polsce. W Lubaniu natrafiono łącznie na ok. 100 naczyń w 20 różnie lokalizowanych piwnicach budynków. Uważa się, że pierwotnie także w nich deponowano łożyska. Artykuł skupia się na znaleziskach, których związek z dawnymi wierzeniami magicznymi rysuje się wyraźnie.
Bibliografia
Ade D., Schmid B., Wo weder Sonne noch Mond hinscheint. Der Brauch der Nachgeburtsbestattung, w: Religiosität in Mittelalter und Neuzeit, Hrsg. M. Untermann, U. Matthias, Padeborn 2011.
Anders J., Schröpfgefäß und Beschwörungsformeln. Ein Badehaus in der Altstadt von Kyritz, Lkr. Ostprignitz-Ruppin, „Archäologie in Berlin und Brandenburg” 2008.
Ansorge J., Kurze Fundberichte Mittelalter/Neuzeit, Hansestadt Stralsund, Fpl. 320, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 2010 (2011), Bd. 58.
Beitler U., Sartorius K., Mausefalle, Bauopfer oder Nachgeburtstopf? Zur Forschungsgeschichte eines vergessenen Brauches, w: „Wo weder Sonne noch Mond hinscheint“. Archäologische Nachweise von Nachgeburtsbestattungen in der frühen Neuzeit, Hrsg. D. Ade-Rademacher, U. Beitler, B. Otto, K. Sartorius, Stuttgart 1997.
Blažková K. et al., Středověký olověný amulet z hradiště Dřevíč (k. ú. Kozojedy, o. Rakovník), „Archeologické rozhledy” 2017, roč. 69.
Brumlich M., Gut vergraben am Gut. Eine neue Nachgeburtsbestattung aus Geisendorf, Lkr. Oberspreewald-Lausitz, „Archäologie in Berlin und Brandenburg” 2010.
Brumlich M., Sexualhormon im Henkeltopf. Nachgeburtsbestattungen in Dörfern der Niederlausitz, „Archäologie in Berlin und Brandenburg” 2009.
„Damit’s Kind g’sund bleibt“ – Tabu Nachgeburtsbestattung – Kolloquiumsbericht, Hrsg. K. Sartorius, Bönnigheim 2004.
E. D., Rosmanitz H., Tatort Burg – Die Ausgrabungen auf der Burg Wildenstein, „Beiträge zur Archäologie in Ober- und Unterfranken” 2015, Bd. 9.
Gruffydd E., A buckley pot used in witchcraft, „Buckley Society Magazine” 1981, vol. 6.
Hoggard B., The archaeology of Folk Magic, „White Dragon”, Beltaine 1999.
Klusemann K., Das Bauopfer. Eine ethnographisch-prähistorisch-linguistische Studie, Graz–Hamburg 1919.
Manifestation of magic: the archaeology and material culture of folk religion, eds. C. C. Fennell, M. C. Manning, „Historical Archaeology” 2014, vol. 48 (3).
Matthes C., Begraben am Bach bei Zeicha: Eine frühneuzeitliche Gefäßdeponierung in Sachsen als Indikator volksmedizinischer Rituale, w: Glaube ˗ Aberglaube ˗ Tod. Vom Umgang mit dem Tod von der Frühgeschichte bis zur Neuzeit, Hrsg. I. Beilke-Voigt, F. Biermann, „Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift” 2009, Bd. 50 (1–2).
Matthes C., Magische Rituale als Volksmedizin: Der Glaube neben dem Glauben. Zu den frühneuzeitlichen Gefäßdeponierungen in Zeicha, Sachsen, w: Religiosität in Mittelalter und Neuzeit, Hrsg. M. Untermann, U. Matthias, Padeborn 2011.
Merrifield R., The archaeology of ritual and magic, Batsford 1987.
Pitts M., Urine to navel fluff: the first complete witch bottle, „British Archaeology” 2009, vol. 107 (July/August).
Religion, cults & rituals in the medieval rural environment, eds. C. Bis-Worch, C. Theune, „Ruralia”, vol. 11, Leiden 2017.
Rikke S. O., Runic amulets from medieval Denmark, „Futhark: International Journal of Runic Studies” 2010, vol. 1.
Szédeli H. J., Nachgeburtstöpfe oder Tierfallen?, w: Archäologie auf der Überholspur. Ausgrabungen an der A 38, „Archäologie in Sachsen-Anhalt”, Bd. 5, Hrsg. H. Meller, Sonderband 2006.
Tomlin R. S. O., “Sede in tuo loco”: a fourth-century uterine phylactery in Latin from Roman Britain, „Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik” 1997, Bd. 115.
„Verflixt!“ – Geister, Hexen und Dämonen, Hrsg. J. Carstensen, G. Apel, Münster–New York–München–Berlin 2013.
https://muzeumluban.pl/Pochowki_poplodowe (dostęp: 25.06.2018)
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1661
Liczba cytowań: 0