„Moje dziecie”. Relacja Teofili z Leszczyńskich Wiśniowieckiej (1680-1757) z Franciszką Urszulą w świetle korespondencji
DOI :
https://doi.org/10.12775/KLIO.2024.043Mots-clés
korespondencja, matka, córka, relacje, RadziwiłłowieRésumé
Prywatna korespondencja kobiet często ukazuje wielobarwny świat emocji między nadawcą, a odbiorcą (zwłaszcza między małżonkami, rodzicami a dziećmi). Stanowi ona potencjał do pisania historii życia prywatnego, codziennego czy rodzinnego. W tym kontekście szczególnie interesujący wydaje się być obraz relacji matka – córka i tego w jakim zakresie sfera prywatno-intymna dwóch kobiet, pełniących określone role w rodzinie staropolskiej, miała możliwość zaistnienia na kartach korespondencji.
Celem niniejszego artykułu będzie zatem próba ukazania relacji matka – córka na przykładzie informacji zawartych w listach (zgromadzonych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie) Teofili z Leszczyńskich p.v. Konarzewskiej s.v. Wiśniowieckiej słanych do córki Franciszki Urszuli Radziwiłłowej oraz jej małżonka Michała Kazimierza Radziwiłła zw. „Rybeńko” w pierwszych latach ich wspólnego pożycia.
Références
Źródła archiwalne:
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów:
dz. IV, sygn. 657;
dz. V, sygn. 17514/XII; sygn. 17514a; sygn. 17514/XIV; sygn. 17514/XIII;
dz. VI, sygn. II-80a.
Archiwum Państwowe w Łodzi, Archiwum Bartoszewiczów:
Mieczkowski Domicjan, Życiorys Teofili Leszczyńskiej zamężnej Xięznej Wiśniowieckiej potem zakonnicy Reguły S. Dominika, sygn. 1284
Literatura:
„Gdybym Cię, moje Serce, za męża nie miała, żyć bym nie mogła”. Listy Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła z lat 1744-1759, wstęp i oprac. I. Maciejewska, K. Zawilska, Olsztyn 2016.
Aleksandrowicz Alina, Preromantyczne listowanie jako forma ekspresji uczuć, „Pamiętnik Literacki”, 1993, t. 84, z. 2, s. 66-83.
Antoniewicz Marceli, Protoplaści książąt Radziwiłłów. Dzieje mitu i meandry historiografii, Warszawa 2011.
Bernatowicz Tadeusz, „Akt bardzo rzadko praktykowany”. Uroczystość obłóczyn księżnej Teofili z Leszczyńskich Wiśniowieckiej we Lwowie, w: Polska i Europa w dobie nowożytnej L’Europe moderne: nouveau monde,nouvelle civilisation? Modern Europe — New World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu, Warszawa 2009, s. 325-332.
Betlej Andrzej, Nowe źródła do kaplicy Wiśniowieckich we Lwowie, w: Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, red. A. Betlej, K. Brzeziny-Scheuerer, P. Oszczanowski, Wrocław 2011, s. 307-314.
Chrostowski Waldemar, Błogosławieństwa i ich znaczenie w Starym Testamencie, „Studia Włocławskie”, 2012, t. 14, s. 51-67.
Codzienne kłopoty, wielkie interesy i podwójna elekcja. Korespondencja radziwiłłowskich urzędników z księżną Anną z Sanguszków Radziwiłłową i jej synem Michałem Kazimierzem z 1733/1734 roku, wyd. J. Dygdała, Warszawa 2013.
Czamańska Ilona, Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2007.
Dobrzyniecka Janina, Jabłonowski Józef Aleksander (1711-1777), w: PSB, t. 10, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962-1964, s. 225-228.
Dymnicka-Wołoszyńska H. 1987, Radziwiłł Michał Kazimierz zw. „Rybeńko” (1702-1762), [w:] PSB, t. 30, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź, s. 299-306.
Dymnicka-Wołoszyńska Hanna, Radziwiłł Michał Kazimierz zw. Rybeńko (1702-1762), w: PSB, t. 30, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1987, s. 299-306.
Jakuboszczak Agnieszka, Manyś Bernadetta, Interesa światowe i sprawy rodzinne w korespondencji Teofili z Leszczyńskich Wiśniowieckiej (1680-1757), „Balcanica Posnaniensia”, 2022, t. 29, s. 145-168.
Jakuboszczak Agnieszka, Manyś Bernadetta, Obraz małżeństwa Anny z Mycielskich i Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” w listach „drugiej pani na Nieświeżu” z lat 1754-1762, w: Wokół Wielkiego Księstwa Litewskiego i jego tradycji, red. B. Manyś, M. Zwierzykowski, Poznań 2016, s. 185-200.
Jakuboszczak Agnieszka, Matka – córka – siostra. O intymności i prywatności w kobiecych relacjach w świetle korespondencji wielkopolskich rodzin szlacheckich (XVIII wiek), w: Publiczne, prywatne, intymne w kulturze XVIII wieku, red. T. Kostkiewiczowa, Warszawa 2014, s. 147-159.
Jakuboszczak Agnieszka, Rodzina i rodzinność szlachcianek wielkopolskich w XVIII wieku. Perspektywa kobieca, Poznań 2016.
Jakuboszczak Agnieszka, Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718-1791) i jej salon towarzyski, Poznań 2008.
Jarczykowa Mariola, Familijne „pisania” żon i córek Radziwiłłów z XVII wieku, „Napis”, 2017, t. 23, s. 19-38.
Judkowiak Barbara, Arystokratyczna tożsamość książąt nieświeskich w świetle obrazów literackich i teatralnych. W kręgu twórczości Franciszki Urszuli Radziwiłłowej, w: Socialinių tapatumų reprezentacijos Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės kultūroje, t. IV, Vilnius 2010, s. 432-447.
Judkowiak Barbara, Franciszka Urszula Radziwiłłowa – w poszukiwaniu własnego głosu: propozycje interpretacyjne, dokumentacyjne i edytorskie, Poznań 2013.
Judkowiak Barbara, Słowo inscenizowane. O Franciszce Urszuli Radziwiłłowej – poetce, Poznań 1992.
Karkucińska Wanda, Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676-1746). Działalność gospodarcza i mecenat, Warszawa 2000.
Kobiece kręgi korespondencyjne XVII-XIX wieku, red. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Słaby, Warszawa 2016.
Kocela Weronika, Trudna sztuka babienia. Kultura medyczna Polski II połowy XVIII wieku, Warszawa 2020.
Konopczyński Władysław, Branicki Jan Klemens (1689-1771), w: PSB, t. 2, Kraków 1936, s. 404-407.
Korespondencja Elżbiety Lubomirskiej Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej, t. 1: Z serca kochająca żona i uniżona sługa. Listy Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej do męża Adama Mikołaja Sieniawskiego z lat 1688-1726, oprac. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Słaby, Warszawa 2016.
Korespondencja Elżbiety Lubomirskiej Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej, t. 2: Jaśnie Oświecona Mościa Księżno Dobrodziejko. Informatorzy i urzędnicy, wstęp i oprac. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Słaby, Warszawa – Bellerive-sur-Allier 2016.
Kuran Michał, Tryumf Taidy ogłoszony. O diariuszu obłóczyn u dominikanek lwowskich księżnej Teofili Wiśniowieckiej w 1753 roku, „Piśmiennictwo zakonne. tematy i konteksty”, 2014, t. 4, z. 9, s. 268-290.
Liedke Marzena, Rodzina magnacka w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI-XVIII wieku. Studium demograficzno-społeczne, Białystok 2016.
Łachacz Klaudia Elżbieta, „[…] Pokaż całemu światu, że mnie cokolwiek kochasz…”: o sposobach wyrażania uczuć w listach Franciszki Urszuli z Wiśniowieckich Radziwiłłowej do męża Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki”, Warszawa 2017.
Maciejewska Iwona, Dylematy badacza dawnej epistolografii, „Prace Językoznawcze”, 2016, t. 18, z. 2, s. 139-147.
Maciejewska Iwona, Matki córkom. Kobiece pisanie w czasach saskich, „Prace Literaturoznawcze”, 2018, t. VI, s. 9-22.
Maciejewska Iwona, Miłość i erotyzm w piśmiennictwie czasów saskich, Olsztyn 2013.
Maciejewska Iwona, Nie tylko pochwała rodu – o znaczeniu ramy wydawniczej <> Franciszki Urszuli Radziwiłłowej w upamiętnieniu pierwszej polskiej dramatopisarki, „Napis”, 2020, vol. XXVI, s. 249-263.
Malewska Hanna, Listy staropolskie z epoki Wazów, Warszawa 1959.
Manyś Bernadetta [w druku], Zmagania o ciążę jako przykład kobiecych trosk i niepokojów w świetle listów Teofili z Leszczyńskich p.v. Konarzewskiej, s.v. Wiśniowieckiej do córki.
Manyś Bernadetta, Anna Katarzyna z Sanguszków Radziwiłłowa i Michał Kazimierz Radziwiłł „Rybeńko”. Relacje matki z synem na podstawie diariusza wojewody wileńskiego, w: Kulturowe wzorce a społeczna praktyka. Studia z dziejów kobiet, red. A. Jakuboszczak, P. Matusik, Poznań 2012, s. 127-140.
Manyś Bernadetta, Grobelna-Mazurek Paulina, Uczucia, emocje i postawy życiowe Anny z Mycielskich Radziwiłłowej w świetle jej listów, „Zapiski Historyczne”, 2019, t. 84, z. 3, s. 57-75.
Matuszewska Przemysława, Listowniki polskie. Stan i perspektywy badań, „Pamiętnik Literacki, 1982, t. 73, z. 3, s. 41-53.
Miozga Ewa, Osiemnastowieczne listowniki. Teoria i praktyka, Katowice 2000.
Mroczek Katarzyna, Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą a odbiorcą, „Pamiętnik Literacki”, 1978, t. 2, s. 127-148.
Partyka Joanna, „Żona wyćwiczona”. Kobieta pisząca w kulturze XVI i XVII wieku, Warszawa 2004.
Penkała-Jastrzębska Anna, Macierzyństwo w świetle korespondencji Karoliny Teresy z Radziwiłłów Jabłonowskiej do matki Anny z Sanguszków Radziwiłłowej, „Horyzonty Wychowania” 2019, vol. 18, No. 45, s. 69-82.
Penkała-Jastrzębska Anna, Pregnancy, childbirth and postpartum in wealthy noble families in the first half of the 18th century in the Polish-lithuanian Commonwealth, „Res Gestae. Czasopismo Historyczne”, 2021, 13, s. 22-41.
Penkała-Jastrzębska Anna, Problematyczne konkury. Nieznane okoliczności starań Michała Kazimierza Radziwiłła (1702-1762) o rękę Marii Zofii Sieniawskiej (1699-1771), „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, 2019,t. 50 (3), s. 85-108.
Popiołek Bożena, „Co między mężem i żoną jest, tego nikt wiedzieć nie powinien”. Intymność w źródłach czasów saskich, w: Publiczne, prywatne, intymne w kulturze XVIII wieku, red. T. Kostkiewiczowa, Warszawa 2014, s. 113-126.
Popiołek Bożena, Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa 2020.
Popiołek Bożena, Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kraków 2003.
Popiołek Bożena, Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kraków 2018.
Popiołek Bożena, Kostusieńka i Józieniek. Listy miłosne Konstancji z Tarłów i Józefa Wandalina Mniszcha, marszałkostwa wielkiego koronnego, jako przykład relacji małżeńskich w epoce saskiej, w: Epistolografia dawnej Rzeczypospolitej, t. III: Perspektywa historyczno-literacka (XV-XIX wiek), red. P. Borek, M. Olma, Kraków 2013, s. 157-196.
Popiołek Bożena, Na marginesie ważnych spraw. Listy kobiece epoki saskiej, w: Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze polskiej, red. W. Jamrożek, D. Żołądź-Strzelczyk, t. 1, Poznań 1998, s. 89-102.
Popiołek Bożena, Warszawskie nowiny w listach Jadwigi Rafałowiczówny do Henryka Denhoffa i Elżbiety Sieniawskiej, w: Epistolografia dawnej Rzeczypospolitej, t. I: XV-XVII wiek, red. P. Borek, M. Olma, Kraków 2011, s. 227-240.
Rafałowiczówna Jadwiga, „A z Warszawy nowiny te...”. Listy do Elżbiety Sieniawskiej z lat 1710–1720, oprac. i wstęp B. Popiołek, Kraków 2000.
Ragauskienė Raimonda, Kobieca korespondencja w Wielkim Księstwie Litewskim w pierwszej połowie XVI wieku. Problemy. Forma. Treść, „Biuletyn Historii Pogranicza”, 2002, t. 3, s. 7-18.
Ragauskienė Raimonda, Ragauskas Aivas, Barboros Radvilaitės laiškai Žygimantui Augustui ir kitiems: studija apie XVI a. Lietuvos Didžiosios kunigaikštystės moterų korespondenciją, Vilnius 2001.
Ragauskienė Raimonda, Śmierci nie udało się pokonać. Historia biologiczna książąt Radziwiłlów na Birżach i Dubinkach (Koniec XV wieku – XVII wieku), Kraków 2020.
Roćko Agata, „Uwagi do zupełnego zabierających się w stan małżeński szczęścia służące…” - osiemnastowieczny poradnik byłego pijara, Aleksandra Pawła Zatorskiego. Próba wyzwolenia czy tradycja?, „Napis”, 2009, t. XV, s.47-59.
Rok Bogdan, Listy Teofili z Radziwiłłów Rozwadowskiej (1738-1807) do bratanka Dominika, w: Wokół Wielkiego Księstwa Litewskiego i jego tradycji, red. B. Manyś, M. Zwierzykowski, Poznań 2016, s. 201-208.
Sajkowski Alojzy, Od Sierotki do Rybeńki. W kręgu radziwiłłowskiego mecenatu, Poznań 1965.
Sajkowski Alojzy, Repertuar teatrów ks. Urszuli Franciszki i Michała Kazimierza Radziwiłłów z l. 1740-1762, w: W. Rzewuski, Tragedie i komedie, oprac. i wstępem poprzedziła J. Majerowa, Warszawa 1962, s. 270-274.
Sajkowski Alojzy, Staropolska miłość. Z dawnych listów i pamiętników, Poznań 1981.
Sajkowski Alojzy, Z dziejów teatru nieświeskiego (1748–1762), „Pamiętnik Teatralny”, 1961, t. 3, s. 399-432.
Siwek Beata, Obraz Franciszki Urszuli Radziwiłłowej w dramacie Siarhieja Kavaloua „Franciszka, abo Navuka kachannia”, w: Паміж Беларуссю і Польшчай. Драматургія Сяргея Кавалёва. Зборнік артыкулаў, red. A. Liopa, A.Borowiec, Mińsk 2009, s. 128-137.
Słaby Agnieszka, Macierzyństwo. Studium z historii mentalności szlachty Rzeczypospolitej czasów saskich, Kraków 2023.
Słaby Agnieszka, Tekla Róża z Radziwiłłów Flemmingowa – między Dreznem a Warszawą, w: Słynne kobiety w Rzeczypospolitej XVIII wieku, red. A. Roćko, M. Gorska, Warszawa 2017, s. 41-58.
Stasiewicz Krystyna, Prywatne listy Płazy, Drużbackiej, Krasickiego i Koblańskiego jako źródło historyczne oraz obraz stosunków między nadawcą i adresatem, w: Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, t. 3: Perspektywa historycznoliteracka, red. P. Borek, M. Olma, Kraków 2013, s. 257−277.
Stroynowski Andrzej, Od „Rybeńki” do „Panie Kochanku”. Zmiana wizerunku magnata w XVIII wieku, [w:] Honestes et turpitudo.Magnateria Rzeczpospolitej w XVI-XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, M. Kupczewska, K. Łopatecki, J. Urwanowicz, Białystok 2019, s. 481-503.
Szczygielski Wacław, Mycielski Maciej (1690-1747), w: PSB, t. 22, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 341-342.
Śląski Stanisław, Fundatorzy klasztoru na św. Górze pod Gostyniem, „Nasza Przeszłość”, 1970, t. 32, s. 183-191.
Wierzbicka-Michalska Karyna, Radziwiłłowa Franciszka Urszula (1705-1753), w: Polski Słownik Biograficzny [dalej PSB], t. 30, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1987, s. 388-390.
Zielińska Zofia, Sapieha Jan Fryderyk (1680-1751), w: PSB, t. 35, Warszawa-Kraków 1994, s. 12-16.
Zuba Krzysztof, Michał Kazimierz Radziwiłł (1702-1762) - portret psychofizyczny, „Medycyna Nowożytna”, 2002, t. 9, nr 1-2, s. 53-83.
Żołądź-Strzelczyk Dorota, Wychowanie dziecka w świetle staropolskiej teorii pedagogicznej, w: Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, red. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa 2002, s. 96-108.
Téléchargements
Publiée
Comment citer
Numéro
Rubrique
Licence
© Bernadetta Manyś 2024
Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas de Modification 4.0 International.
Stats
Number of views and downloads: 41
Number of citations: 0
