Artyleria powstańców styczniowych 1863-1864
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2025.033Keywords
Powstanie Styczniowe, myśl wojskowa, artyleria, artyleria improwizowana, działania nieregularneAbstract
The January Uprising was undoubtedly one of the most important events in Polish military history in the 19th century. The analysis of experiences from the years 1863-1864 was the basis for another attempt to regain Poland’s independence during World War I. For Józef Piłsudski, the reference to the uprising of 1863 was natural, but it was also necessary – there was simply no other military experience since 1831. Hence, it was necessary to follow examples from the battlefields of Żyrzyn, Bodzentyn, Płock or Iłża, and to look for conclusions useful not only in the analysis of guerilla, but also regular warfare, including the practical use of the “queen of the battlefield” – artillery.
The aim of this article is to fill the gap in the historiography of the artillery of the January 1963 insurgents. The paper consists of two parts. The first part concerns the doctrinal basis of the use of artillery by insurgent troops. The author discusses artillery instructions and regulations created for the future insurrection and the views of the most important military theoreticians on the use of this weapon on the future battlefield.
In the second part, the author analyzes practical use of all kinds of artillery during the uprising. A particularly interesting episode in this regard is the use of improvised wooden artillery, which became a substitute for iron cannons, and “rocket” artillery in the form of a specific construction of The Congreve rocket.
References
Bibliografia
Regulaminy i instrukcje wojskowe
Mierosławski L., Instrukcja powstańcza, Paryż 1862.
Mierosławski L., Regulamin artylerii, Paryż 1863.
Mierosławski L., Regulamin artylerii. Działa gwintowane i granatniki ogólne, Paryż 1864.
Zapałowski W., Pamiętniki z roku 1863-1870, Wilno 1913.
Wspomnienia i pamiętniki
Czernik W., Pamiętniki weterana 1864 roku, Wilno 1914.
Samborski H., Wspomnienia z powstania 1863 i pobytu na Syberii, Warszawa 1917.
Stella-Sawicki J., Szkice z powstania 1863 roku, Kraków 1889.
Prace teoretyczno-wojskowe
Chrzanowski W., O wojnie partyzanckiej, Paryż 1835.
Kamieński H.M., Wojna ludowa, Bendlikon 1866.
Mierosławski L., Rozbiór krytyczny kampanii 1831 roku i wywnioskowane z niej prawidła do wojny narodowej, Paryż 1845.
Stolzman K.B., Partyzantka czyli Wojna dla ludów powstających najwłaściwsza, Paryż – Lipsk 1844.
Prasa
Szukiewicz F., Noc styczniowa, „Czas”, 23.01.1913.
Opracowania
Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863-1864; na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913.
Buława A., Teoria i praktyka. Weryfikacja umiejętności dowódczych absolwentów Polskiej Szkoły Wojskowej w Genui i Cuneo (1861-1862) podczas powstania styczniowego (1863-1864), „Saeculum Christianum” 2015, t. XXII, s. 206-221.
Chmiel L., Generał Ludwik Mierosławski: 1814-1878, Warszawa 1975.
Czołowski A., Pamiątki polskie w Petropawłowskiej twierdzy, Warszawa 1920.
Franklin C.E., British Rockets of the Napoleonic and Colonial Wars 1805-1901, Stroud 2005.
Giller A., Ogólna charakterystyka Powstania 1863 r., Lwów 1888.
Halicz E., Polska Szkoła Wojskowa w Genui i Cuneo, Warszawa 1960.
Jadczyk K., Wojsko powstańcze zrywu styczniowego 1863–1864: Wybrane aspekty, „Przegląd historyczno-wojskowy” 2013, nr 14(65), s. 7-28.
Jaworski J., Powstańcza artyleria na Podlasiu i Litwie w 1863 roku, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2013, nr 13 s. 56-69.
Jeleński J., Zacharewicz Z., Powstanie niespełnionych nadziei 1863, Kraków 1984.
Katafiasz T., Wojskowa myśl naukowo-techniczna i wynalazczość Wielkiej Emigracji (do 1878 roku), „Słupskie Studia Historyczne” 2000, nr 8, s. 127-162.
Mierosławski L., Szanjde F., Regulamin piechoty, kawalerii i artylerii wraz z instrukcją dla powstańca i służbą obozową, Paryż 1846.
Nowak A., Teorie wojenne Ludwika Mierosławskiego, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1981”, t. XXIII, s. 251-268.
Nowak T.M., Z dziejów techniki wojennej w dawnej Polsce, Warszawa 1965.
Obst J., Jozefa Karpowicza Imć Pana Rotmistrze powstańca z roku 1863 wspomnienia, Wilno 1928.
Piłsudski J., 22 stycznia 1863, Gdańsk 1989.
Sikorski J., Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Tom II (1648-1864), Warszawa 1966.
Wierciński H., Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, Warszawa 1967.
Zdanowicz A., Od Małogoszcza do Goszczy. W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego, 1863-1903, Lwów 1903.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Michał Przybylak

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 27
Number of citations: 0