Nauki młodego szlachcica w Warszawie stanisławowskiej
Wacław, syn Jana Mikołaja i Ludwiki Chodkiewiczów
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2024.003Schlagworte
Wacław Chodkiewicz, edukacja szlachcica, nauczyciele, pensja dla chłopców, Warszawa, druga połowa XVIII wiekuAbstract
Wacław Chodkiewicz (1767-1784) był pierworodnym synem starosty żmudzkiego Jana Mikołaja Chodkiewicza i Ludwiki Marii z Rzewuskich. Rodzice pokładali w nim wielkie nadzieje, dbając o jego staranną edukację, niezbędną szlachcicowi w życiu prywatnym i funkcjonowaniu publicznym. Niniejszy artykuł przybliża więc przebieg i zakres nauk młodego starościca żmudzkiego. Chłopiec uczył się najpierw w domu. Kiedy miał siedem lat został wysłany przez rodziców do Warszawy, gdzie spędził osiem lat, pozostając pod opieką profesora Marcina Nikuty. Bogaty materiał źródłowy, na podstawie którego zrekonstruowano m.in. pobyt młodego Chodkiewicza w stolicy, miejsce jego nauk, przedmioty, których się uczył oraz wyniki jego osiągnięć edukacyjnych jest przechowywany w Archiwum Narodowym w Krakowie. Materiał źródłowy jest ogromny, zważywszy na krótkie, niespełna osiemnastoletnie życie bohatera niniejszego artykułu.
Literaturhinweise
Źródła archiwalne:
Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, sygn. 269, 279, 284, 458, 461, 467, 479, 526, 785.
Biblioteka Narodowa, sygn. Rps BOZ 1311.
Źródła drukowane:
[Nagurczewski Ignacy] Tarnowski Jan Amor, Rozmowa filozofa z politykiem o trojakim w Polszcze młodzi wychowaniu, Warszawa 1756.
„Gazeta Warszawska” 1774, nr 69.
„Wiadomości Warszawskie” 1767, nr 4.
Gołębiowski Łukasz, Opisanie historyczno-statystyczne miasta Warszawy, Warszawa 1827.
Kołłątaj Hugo, Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750-1764), Warszawa 1905.
Ochocki Jan Duklan, Pamiętniki, t. 2, Warszawa 1910.
Prawa, konstytucje i przywileje Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 8: ab anno 1775 ad annum 1780, Warszawa 1782.
Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.), wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk, Wrocław 2017.
Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej, zebrał i wstępem opatrzył J. Lewicki, Kraków 1925.
Volumina legum, t. VII, Petersburg 1860.
Literatura:
Album biograficzny zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, t. 1, Warszawa 1901.
Bieńkowski Tadeusz, Aspekty edukacji staropolskiej: stanowe modele życia i wzory osobowe, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 41, 2002, s. 7-29.
Bratuń Marek, „Ten wykwintny, wykształcony Europejczyk”. Zagraniczne studia i podróże edukacyjne Michała Jerzego Wandalina Mniszcha w latach 1762-1768, Opole 2002.
Cieśla Michał, Nauczanie języków obcych nowożytnych w Szkole Rycerskiej w Warszawie (1766–1794), „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1958, nr 1, s. 41-73.
Epoka wielkiej reformy. Studia i materiały do dziejów oświaty w Polsce XVIII wieku, red. D. Łempicki, Lwów–Warszawa 1923.
Freylichówna Judyta, Ideał wychowawczy szlachty polskiej w XVI i na początku XVII wieku, Warszawa 1938.
Jahołkowski Grzegorz, Marcin Nikuta, w: Wójcicki Kazimierz Władysław, Życiorysy znakomitych ludzi wsławionych w różnych zawodach z rycinami, t. 1, Warszawa 1850, s. 301-307.
Kowalczyk Małgorzata Ewa, „Synu mój najmilszy...”. Życie i edukacja Stanisława Mikołaja z Lubomirskich Tretera w latach 1776–1789, opisane przez ojca w trzystu listach, „Biuletyn Historii Wychowania”, 2011, nr 27, [wyd. 2012], s. 59–70.
Kowalczyk Małgorzata Ewa, „To dziecko jest miłe, odważne i mądre, ale jego rodzice uczynili błąd…”. Zagraniczna edukacja Kazimierza Rzewuskiego w latach 1766-1768, w: Społeczeństwa Europy Środkowo-Wschodniej w epoce wczesnonowożytnej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Krystynowi Matwijowskiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Maroń, F. Wolański i L. Ziątkowski, Wrocław 2016, s. 261–273.
Kowalczyk Małgorzata Ewa, Zagraniczne podróże Polek w epoce oświecenia, Łomianki 2019.
Kucharski Adam, Instrukcje rodzicielskie Wacława Rzewuskiego dla syna Seweryna oraz córek Teresy i Ludwiki z lat 1754 i 1763/64, „Biuletyn Historii Wychowania” 2017, nr 36, s. 105-120.
Kucharski Adam, Theatrum peregrinandi. Poznawcze aspekty staropolskich podróży w epoce późnego baroku, Toruń 2013.
Kurdybacha Łukasz, Staropolski ideał wychowawczy, w: idem, Pisma wybrane, t. I, Warszawa 1976, s. 27-164.
Lisowski Witold, Polskie Korpusy Kadetów 1765-1956: z dziejów wychowania, Warszawa 1982.
Markiewicz Anna, Podróże edukacyjne w czasach Jana III Sobieskiego. Peregrinationes Jablonovianae, Warszawa 2011.
Mączyński Ryszard, Żoliborski Konwikt Pijarów, „Analecta” 1994, 3/1 (5), s. 7-71.
Mrozowska Kamilla, Szkoła Rycerska Stanisława Augusta Poniatowskiego (1765-1794), Wrocław 1961.
Niemira Konrad, Sklep Chaudoirów. Przyczynek do badań nad warszawskim rynkiem wyrobów luksusowych w wieku XVIII, „KHKM” 2022, 70 (1), s. 35-49.
Pelczar Roman, Teatyni w Warszawie w XVIII w., „Nasza Przeszłość” 2007, nr 108, s. 147-182.
Piechnik Ludwik, Jezuickie Collegium Nobilium w Warszawie (1752-1777), „Nasza Przeszłość” 1971, t. 35, s. 115-152.
Podhorodecki Leszek, Dzieje rodu Chodkiewiczów, Warszawa 1997.
Puchowski Kazimierz, Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Gdańsk 2007.
Puchowski Kazimierz, Kolegia szlacheckie teatynów, pijarów i jezuitów a reformy edukacyjne w Rzeczypospolitej Obojga Narodów doby oświecenia, „Nasza Przeszłość” 2012, z. 117, s. 301-313.
Rastawiecki Edward, Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych, t. I, Warszawa 1850.
Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku. Materiały z badań, część pierwsza, red. K. Puchowski, Warszawa 2017.
Urban Wacław, Czarnobyl za Chodkiewiczów, „Przegląd Historyczny” 1990, t. 81, nr 1-2, s. 241-265.
Wołoszyn Adam, Jana Karola Chodkiewicza (1686-1712) starosty wielońskiego, błudeńskiego, bejsagolskiego i dawgieliskiego percepta oraz wydatki na naukę w Warszawie w latach 1700-1705. Przyczynek do historii kształcenia młodzieży magnackiej w Rzeczypospolitej, „Echa Przeszłości” 2021, R. XXII, z. 2, s. 269-303.
Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk, Wrocław 2017.
Żołądź Dorota, Ideały edukacyjne doby staropolskiej, Warszawa-Poznań 1990.
Żołądź-Strzelczyk Dorota, „Pod każdym względem szlachetne ci daję wychowanie”. Studia z dziejów wychowania szlachty w epoce staropolskiej, Wrocław 2017.
Żołądź-Strzelczyk Dorota, Kowalczyk Małgorzata Ewa, Dyspozycje Ludwiki Marii z Rzewuskich Chodkiewiczowej dotyczące dzieci, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2022, 63, nr 3, s. 71-97.
Żołądź-Strzelczyk Dorota, O przedsięwzięciu peregrynacyjej. Edukacyjne wojaże szlachty z Rzeczypospolitej w świetle instrukcji podróżnych, Wilanów 2020.
Żołądź-Strzelczyk Dorota, Pustelnik z Pałacu Ordynackiego – dole i niedole Marcina Nikuty, Wrocław 2022.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Copyright (c) 2024 Dorota Żołądź-Strzelczyk, Małgorzata Ewa Kowalczyk
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Keine Bearbeitungen 4.0 International.
Stats
Number of views and downloads: 287
Number of citations: 0
