Modlitwy i inne praktyki religijne w listach i pamiętnikach chłopów Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2025.013Słowa kluczowe
chłopi, religijność, pobożność, egodokumenty, praktykiAbstrakt
Artykuł podejmuje zagadnienie modlitw i innych aktywności chłopów Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX wieku, które miały za cel komunikację z rzeczywistością nadprzyrodzoną. Opisane są zarówno sakramenty, jak i nabożeństwa pozaliturgiczne oraz prywatne modlitwy. Uwagę zwrócono także na praktyki nieortodoksyjne, jak czary i klątwy. Przedstawione są rozważania dotyczące motywacji praktyk religijnych chłopów oraz charakteru ich modlitw. Podstawę do rozważań stanowią listy i pamiętniki badanej grupy. Stanowią one dla omawianego okresu już spory korpus źródeł, lecz niestety nie był on dostatecznie wykorzystany we wcześniejszej literaturze przedmiotu.
Bibliografia
Źródła archiwalne:
Biblioteka Narodowa w Warszawie, Archiwum Korzonów i Prószyńskich, Listy czytelników do redakcji „Gazety Świątecznej” z lat 1895-1910, sygn. Rps BN II.5978.
Biblioteka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Archiwum Instytutu Gospodarstwa Społecznego, Pamiętniki wiejskich działaczy społecznych – niewydane, sygn.. ZS.AR.444.
Źródła drukowane:
„Gazeta Świąteczna” 1881-1914.
Listy emigrantów z Brazylii i Stanów Zjednoczonych 1890—1891, opr. W. Kula, N. Assodobraj-Kula oraz M. Kula, Warszawa 2012.
Pamiętniki chłopów, t. 1, Warszawa 1935.
Pamiętniki chłopów. Serja druga, Warszawa 1936.
Thomas W., Znaniecki F., The Polish peasant in Europe and America. Monograph of an immigrant group, t. 1-2 i 4, Boston 1920.
Wiejscy działacze społeczni. Życiorysy włościan, Warszawa 1937.
Zbiór pieśni nabożnych katolickich do użytku kościelnego i domowego, [opr. Sz. Keller], Pelplin 1886.
Opracowania:
Baranowski W., Echa „Żywotów Świętych” w folklorze południowej części byłego woj. Łódzkiego, „Łódzkie Studia Etnograficzne” XIX/1977.
Baranowski, B., Życie codzienne wsi między Wartą a Pilicą w XIX wieku, Warszawa 1969.
Borkowska U., Badania pojęć i postaw religijno-moralnych w oparciu o źródła historyczne. Propozycja kwestionariusza, „Roczniki Humanistyczne” XXII/1974, 2.
Brożek A., Listy emigrantów jako źródło w tradycji i współczesności polskich nauk społecznych, w: Dziedzictwo Witolda Kuli, red. M. Kula, Warszawa 1990.
Czarnowski S., Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego, w: idem, Kultura, Warszawa 1958.
Górecki A., Próby odnowy życia religijnego w Królestwie Polskim po powstaniu styczniowym. Wybrane aspekty, Toruń 2010.
Jemielity W., Nauczanie niedzielne w XIX wieku w diecezji sejneńskiej, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” XXIV/1977, 6.
Krisań M., Chłopi wobec zmian cywilizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX – początku XX wieku, Warszawa 2008.
Lewalski K., Katolicyzm, w: idem, T. Stegner, Kościoły, wyznania, wspólnoty i związki religijne w Królestwie Polskim (1815–1914), Gdańsk 2022.
Mędrzecki W., Konwenans wiejski i nowe wzorce zachowań kobiet na wsi w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku, w: Kobieta i kultura życia codziennego. Wiek XIX i XX, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1997.
Mędrzecki W., W społecznościach lokalnych i w parafii. Kobiety wżyciu publicznym wsi polskiej na przełomie wieków, w: Kobieta i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1994.
Olszewski D., Książka religijna na terenie Królestwa Polskiego, „Rocznik Świętokrzyski” 16/1989.
Olszewski D., Kultura i życie religijne społeczeństwa polskiego w XIX wieku, Lublin 2014.
Olszewski D., Motywy pasyjne w religijności polskiej XIX i XX wieku, w: Męka Chrystusa wczoraj i dziś, red. H.D. Wojtyska, J. Kopeć, Lublin 1981.
Olszewski D., Pobożność pątnicza w polskiej kulturze religijnej przełomu XIX i XX wieku, „Studia Claromontana” 7/1987.
Perszon J., Pilgrimages in times of trial. The pilgrimage movement and sanctuaries in Polish lands in the second half of the nineteenth century w: Nineteenth-century European pilgrimages: a new golden age, red. A. Pazos, London 2020 (ebook).
Stomma L., Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku oraz wybrane eseje, Łódź 2002.
Stopniak F., Kościół na Lubelszczyźnie i Podlasiu na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1975.
Thomas W., Znaniecki F., The Polish peasant in Europe and America. Monograph of an immigrant group, t. 1-2 i 4, Boston 1920.
Tomicki R., Religijność ludowa, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław 1981.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Łukasz Kożuchowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 133
Liczba cytowań: 0
