Sługa pański. Uposażenie urzędników i służby dworskiej na dworach magnackich w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2024.054Słowa kluczowe
dwór magnacki, służba dworska, uposażenie służby dworskiej, Rzeczpospolita, XVIII wiekAbstrakt
Dwór magnacki, jako jedna z podstawowych struktur życia publicznego szlachty w XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wywierał silny wpływ na swoje otoczenie poprzez przekazywanie zachowań kulturowych, postaw moralnych i idei politycznych. Właściciele dużych dworów prywatnych, aktywni i zaangażowani politycznie magnaci, stworzyli wokół siebie silne środowisko klienckie, wpływając na postawy szlachty danej prowincji i jej stosunek do władz zwierzchnich, angażując ją w swoje przedsięwzięcia, zapewniając zatrudnienie na dworze oraz w rozległych latyfundiach. Służba na dworze była zaszczytna i pożyteczna, ale też trudna i pełna wyrzeczeń, zależnych od pozycji i charakteru osobistego patronów oraz ich stosunku do podległych im osób. Od urzędników dworskich, urzędników latyfundialnych i pracowników najemnych oczekiwano wierności, posłuszeństwa, dużej sprawności i przedsiębiorczości, stąd rezygnacja ze służby na dworze była częstym zjawiskiem.
Bibliografia
Źródła:
Archiwum Główne Akt Dawnych (dalej cyt. AGAD):
Akta osób i rodzin: sygn. 237
Archiwum Branickich z Białegostoku (dalej cyt. ABB): sygn. 1; 7, 11; 13; 14; 15; 16; 32; 39;
Archiwum Gospodarcze Wilanowskie (dalej cyt. AGWil.), Anteriora: sygn. 114; 180
Archiwum Potockich z Radzynia (dalej cyt. APRadz.): sygn. 481; 578; 579
Archiwum Radziwiłłów (dalej cyt. AR) XXIX: sygn. 30
Archiwum Warszawskie Radziwiłłów (dalej cyt. AWR); sygn. 299,
Archiwum Zamoyskich (dalej cyt. AZ): sygn. sygn. 2762; 2771; 2776
Archiwum Narodowe w Krakowie (dalej cyt. ANKr):
Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów (dalej cyt. AMCh): sygn. 285
Archiwum Sanguszków (dalej cyt. ASang.), sygn. 261; 323; 850; 1636;
Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie (dalej cyt. BCz):
rkps 2599; 6005, t. 1; t. 15, t. 16, t. 17; 6007,
Opracowania:
Dybaś Bogusław (1996), Projekt budowy manufaktury zbrojeniowej w dobrach radziwiłłowskich w okolicach Słucka z 1670 roku, [w:] Europa Orientalis. Polska i jej mieszkańcy od średniowiecza po współczesność. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Alexandrowiczowi w 65 rocznicę urodzin, Toruń, s. 289-292.
Dybaś Bogusław (1998), Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń.
Dybaś Bogusław (2001), Twierdza czy rezydencja? Militarne znaczenie siedzib magnackich w XVII wieku, [w:] Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, pod red. E. Opalińskiego i T. Wiślicza, Warszawa, s. 69-93.
Kulesza-Woroniecka Iwona (2012), Współpracownicy Izabeli Branickiej w latach 1771-1808, „Studia Podlaskie”, t. 20, s. 155-174.
Kulesza-Woroniecka Iwona (2014), Dwór Izabeli z Poniatowskich Branickiej 1771-1808, [w:] Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, red. C. Kuklo, Białystok 2014, s. 87-116.
Kupczewska Marta, Łopatecki Karol (2016), Testament Izabeli z Poniatowskich Branickiej (3 XI 1805 r.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 64, nr 1, s. 103-119.
Kuras Katarzyna (2010), Współpracownicy i klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich, Kraków.
Kuras Katarzyna (2016), Kulinarne fascynacje i francuscy kucharze w kręgu korespondencyjnym Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, [w:] Kobiece kręgi korespondencyjne XVII-XIX wieku, red. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Słaby, Kraków, s. 57-67
Lulewicz Henryk (1989), Walka Radziwiłłów z Chodkiewiczami o dziedzictwo słuckie, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. III, Radziwiłłowie XVI-XVIII wieku: w kręgu polityki i kultury, s. 201-215.
Patron i dwór. Magnateria Rzeczpospolitej w XVI-XVIII wieku, (2006), pod red. E. Dubas-Urwanowicz i J. Urwanowicza, Warszawa.
Popiołek Bożena (2015), Dobrzy chłopi i źli panowie. Kwestia opieki nad poddanymi w korespondencji Elżbiety Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej, [w:] Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, T. 6: Stulecia XVI-XIX : nowa perspektywa historyczna i językowa, red. Piotr Borek, Marceli Olma, Kraków, s. 265-278.
Popiołek Bożena (2020), Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa.
Popiołek Bożena (2021), Benefactresses and Clients. Women's patronage and clientelism in the Saxon era, Warszawa.
Popiołek Bożena (2022), Rytuały codzienności. Świat szlacheckiego dworu w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, Warszawa.
Popiołek Bożena (2024), Z poczucia piękna, z potrzeby posiadania. Kobiecy świat rzeczy w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, Warszawa (w druku).
Popiołek Bożena, Legaten für den Hofdienst in den Testamenten adliger Gönner im polnisch-litauischen Commonwealth in sächsischer Zeit (w druku)
Popiołek Bożena, Nowak Janusz S. (2023), Wszyscy ludzie Elżbiety Sieniawskiej. Urzędnicy, oficjaliści dworscy, rzemieślnicy, kupcy i artyści kasztelanowej krakowskiej, Kraków.
Ronikier Jerzy (1992), Hetman Adam Sieniawski i jego regimentarze. Studium z historii mentalności szlachty polskiej 1706-1725, Kraków.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Bożena Popiołek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 72
Liczba cytowań: 0
