Wyznanie rosyjskiego jurgeltnika.
Antoni ze Skrzynna Dunin i jego memoriał z 1735 r.
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2024.021Słowa kluczowe
bezkrólewie 1733, wojna o tron polski, książę Ludwig von Hessen-Homburg, Antoni Dunin ze Skrzynna, Regina (Katarzyna) z Trubeckich DuninowaAbstrakt
W artykule przedstawiona została działalność Antoniego ze Skrzynna Dunina w okresie przeislenia politycznego w Rzeczypospolitej w latach 1733-1736. Niezbyt zamożny, choć dobrze spokrewniony i skoligacony szlachcic, osiadły w województwie witebskim, wykorzystał bezkrólewia po śmierci Augusta II i wojnę o tron polski do podjęcia próby podniesienie swojego statusu materialnego i społecznego. Związał się z obozem prorosyjskim, co było w sumie naturalnym wyborem zważywszy na fakt, że jego żoną była córka feldmarszałka i wysokiego urzędnika carskiego księcia Iwana Trubeckiego Katarzyna, w Rzeczypospolitej występująca w źródłach pod imieniem Regina. W spisanym latem 1735 r. memoriale-petycji adresowanej do głównodowodzącego wojskami rosyjskim w Rzeczypospolitej księcia Ludwika von Hessen-Homburg, Antoni Dunin twierdził, że nie ograniczył się do sympatyzowania z Rosją, ale oddał też konkretne usługi ambasadorowi imperatorowej Annie w Warszawie Karolowi Gustawowi von Löwenwolde, rzekomo ratując nawet jego życie, gdyż uprzedził go o planowanym ataku wojsk polskich na siedzibę ambasadorską i Pałac Saski. Związanie się z obozem prorosyjskim sprawiło, że Dunin (jak inni jego krewni) stał się zdeklarowanym zwolennikiem księcia Fryderyka Augusta II Wettina, od 17 stycznia 1734 r. koronowanego władcy Rzeczypospolitej Augusta III.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Архив Военно-исторический музее артиллерии, инженерных войск и войск связи Санкт Петербург, фонд 2, опис Штаб генерал-фельдцейхмейстера, nr 539, 540.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Radziwiłłowskie, dział II, nr 2503, księga 69/2; dział V, nr 2250 (cz. 1), 3376; dział VII, nr 1a, 1b.
Archiwum Państwowe w Toruniu, Katalog II, nr 3353.
Biblioteka Zakładu im. Ossolińskich we Wrocławiu, nr 3578.
Центральный державний історичний архів України, м. Кїив, фонд 254, опис 1, nr 5.
Нацыянальны Гістарычны Архіў Беларусі, Мінск, фонд 1705, опис 1, nr 24.
Российский Государственный Архив Древних Актов, Москва, фонд 389 (Metryka Litewska), опис 1, nr 162, 169, 171, 172.
Sächsische Staatsarchiv, Hauptstaatsarchiv Dresden, 10026 Geheimes Kabinett, loc. 3608/2.
Źródła drukowane
Берхгольц Ф.В., Дневник камер-юнкера Берхгольца, веденный им в России в царствование Петра Великого, с 1721 по 1725 год, ч. 1, Москва 1902.
„Gazety Polskie”, 1734, nr 2, 3, 19, 20; 1735, nr 28-33, 40, 49, 63-73, 80; 1736, nr 11, 89, 95..
„Kuryer Polski”, 1738, nr 80.
Od Augusta Mocnego do Augusta III. Doniesienia z Warszawy Andrzeja Cichockiego z lat 1732-1734, wyd. J. Dygdała, Warszawa 2016.
Uchwała Rady Generalnej Konfederacji, b.m. i d. [druk: 1735 r.?].
Volumina Legum. Prawa, Konstytucye y Przywileie Krolestwa Polskiego, Wielkiego Xięstwa Litewskiego y wszystkich prowincyi należących na walnych seymiech koronnych (...) uchwalone (dalej VL), wyd. Jozefat Ohryzko, t. IV, VI, Petersburg 1860.
Literatura
Бантыш-Каменский Д.Н., 10-й Генералъ-Фельдмаршалъ Князь Иванъ Юрьевичь Трубецкой, w: Биографии российских генералиссимусов и генерал-фельдмаршалов. В 4 частях. Репринтное воспроизведение издания 1840 года, cz. 1-2, Пушкино 1991, http://militera.lib.ru/bio/bantysh-kamensky/12.html [dostęp 26.12.2022].
Ciesielski T., Archiwum Księcia Ludwika Gruno Hessen-Homburga jako źródło do dziejów polskiej wojny sukcesyjnej w latach 1734-1735, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, red. W. Walczak i K. Łopatecki, t. X, Białystok 2017, s. 315-350.
Ciesielski T., Armia Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1717-1775. Komput, budżet i struktury organizacyjne oddziałów, [w:] Studia z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego (XVI-XVIII wieku), red. S. Górzyński, M. Nagielski, Warszawa 2014
Ciesielski T., „Gorący” koniec lata i początek jesieni 1733 roku. Początki rosyjskiej interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej, [w:] Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI-XVIII wieku, red. M. Markiewicz, D. Rolnik, F. Wolański, Katowice 2016, s. 465-489.
Ciesielski T., Materiały sejmikowe w spuściźnie po Ludwiku Gruno, księciu Hessen-Homburg w archiwum Muzeum Artylerii, Wojsk Inżynieryjnych i Łączności w Sankt Petersburgu, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 25, 2018, s. 58-71.
Ciesielski T., Участие генерал-фельдцейхмейстера Людвига Гессен-Гомбургского в военных действиях на территории Польши в 1734-1736 годах, [w:] Война и оружие. Новые исследования и материалы. Труды Пятой Международной научно-практической конференции, ред. С.В. Ефимов, Санкт-Петербург 2014, Ч. IV, s. 333-350.
Чулков Н.П., Гессенѣ-Гомбургская, принцесса Анастасія Ивановна, [w:] Русский биографический словарь (dalej RBS), т. 5, Москва 1916, s. 147-149.
Чулков Н.П., Гессенѣ-Гомбургский, принцѣ Людвигѣ, [w:] Русский биографический словарь (dalej RBS), т. 5, Москва 1916, s. 149-151.
Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1697-1794. Spisy, red. A. Rachuba, oprac. A. Rachuba i P.P. Romaniuk przy współpracy A. Macuka i J. Aniszczenki, Warszawa 2004.
Dukwicz D., Sekretne wydatki ambasady rosyjskiej w Warszawie w latach 1772-1790, [w:] Gospodarka, społeczeństwo, kultura w dziejach nowożytnych, red. A. Karpiński, E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2010, s. 449-465.
Dunin-Borkowski J.S. hr., Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lwów 1895.
Elektorów poczet którzy niegdyś głosowali na elektów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. Roku 1697 i Stanisława Augusta roku 1764, najja¬śniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich itd., ułożył O. Pietruski, Lwów 1845.
Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, oprac. M. Męclewska, Warszawa 2008.
Hubert L., Pamiętniki historyczne, t, 1, Warszawa 1861.
Konopczyński W., Dunin Jakub, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. V, Kraków 1939-1946, s. 474-475.
Курукин И.В., Эпоха "дборских бурь". Очерки политической истории послепетровской России, Рязань 2003.
Курукин И.В., Плотников А.Б., 19 января - 25 февраля 1730 фода: события, люди, документы, Москва 2010.
Lisek A., Spis posłów z Wielkiego Księstwa Litewskiego i ich postawa na sejmie pacyfikacyjnym 1735 roku, „Rocznik Lituanistyczny”, t. 7, 2021, s. 229-269.
Мацук А., Грамадска-палітычнае жыццё Вялыкага Княства Літоўскага ў часы бескаралеўя 1733-1735 гг., Мінск 2020.
Мацук А., Войска як інструмент усталявання ўлады Аўгуста ІІІ у ВКЛ у 1733-1735 г., „Беларускі Гістарычны Агляд”, 2008, t. 15, z. 1-2 (28-29), s. 329-364.
Majewski W., Puszcza Zielona ostatnią ostoją Dzikowian (maj-grudzień 1735 r.), „Zeszyty Naukowego Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, nr 1, 1987, s. 12-27.
Palkij H., Chronologia sejmów z lat 1734-1762, w: Chronologia sejmów Rzeczypospolitej
Obojga Narodów (1569-1793), red. L.A. Wierzbicki, D. Kupisz, Warszawa 2021.
Palkij H., Sejmy 1736 i 1738 roku. U początków nowej sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej, Kraków 2000.
Петрухинцев Н.Н., Царствование Анны Иоанновны: формирование внутриполитуческого курса и судбы армии и флота 1730-1735 г., Санкт-Петербург 2001
Петрухинцев Н.Н., Внутренняя политика Анны Иоанновны (1730-1740), Москва 2014
Трутовский В.К., Сказания о роде князей Трубецких, изд. кн. Е.Э. Трубецка, Москва 1891.
Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. III, Warszawa 1906.
Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba (Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku Spisy, red. A. Gąsiorowski, t. XI), Kórnik 1994.
Urzędnicy inflanccy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski i A. Rachuba (Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku Spisy, red. A. Gąsiorowski, t. IX), Kórnik 1994.
Wołoszyn A., Диариуш путешествия» принца Людвига фон Гессен-Гомбургского 1735-1736 годов как источник для исследования общественной жизни и менталитета военной элиты, [w:] Война и оружие. Новые исследования и материалы. Труды Седмой Международной научно-практической конференции, ред. С.В. Ефимов, Санкт-Петербург 2016, Ч. II, s. 75-92.
Вознесенская И.А., Архив принца Людвига Гессен-Гомбургского, [w:] Война и оружие. Новые исследования и материалы. Международная научно-практическая конференция. 12-14 мая 2010 г., ч. I, ред. С.В. Ефимов, Санкт-Петербург 2010, s. 141-144.
Вознесенская И.А., Архив ландграфа Людвига Гессен-Гомбургского как источник по истории военной элиты 1730-х гг., [w:] Правящие элиты и дворянство России во время и после Петровских реформ (1682–1750), ред. Н. Петрухинцев, Л. Эррен, Москва 2013, s. 213-224.
Вознесенская И.А., Цифирная азбука 1732 г. данная Людвигу Гессен Гомбургскому в Персидский поход, [w:] Война и оружие. Новые исследования и материалы Труды Четвертой Международной научно практической конференции 15-17 мая 2013 года, ч. I, ред. С.В. Ефимов, Санкт-Петербург 2013, s. 380-383.
Netografia
Муховицкая Л., Трубецкие. Аристократы по духу, http://loveread.me/read_book.php?id=47515&p=9 [dostęp 26.12.2022].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Prof. Tomasz Ciesielski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 79
Liczba cytowań: 0