Polityka prawa – próba oceny strategii rządzenia Sądem Najwyższym w PRL
DOI:
https://doi.org/10.12775/HiP.2023.005Słowa kluczowe
sądy, polityka prawa, autonomia sędziowska, efektywność, strategie, sieciAbstrakt
Celem artykułu jest wykorzystanie dostępnych danych archiwalnych, treści aktów prawnych, informacji o strukturze naczelnych organów władzy i literatury wspomnieniowej do rekonstrukcji strategii podporządkowywania interesom władzy ludowej Sądu Najwyższego i jego sędziów w okresie 1945–1989. W artykule zaproponowano również ocenę efektywności tych strategii opierającą się na raportach centrum politycznego PRL, a także oszacowano za pomocą prostego modelu statystycznego maksymalny zakres kontroli merytorycznej działalności SN. Wyniki pokazują, że ze względu na ogromną złożoność systemu prawa, wielość zagadnień rozpatrywanych przez sądy oraz ograniczone zasoby elity politycznej tylko niektóre sposoby rządzenia prawem mogły być i były skuteczne. W szczególności analiza kognitywnych możliwości kontroli Sądu Najwyższego prowadzi do wniosku, że jedynie ekstremalnie skoncentrowane, skoordynowane i wyspecjalizowane działania mogą pozwolić na rozpoznanie orzecznictwa SN, a sterowania nim dokonywano przede wszystkim poprzez oddziaływania personalne, selekcję kadrową i obsadę kluczowych stanowisk.
Bibliografia
AAN, KC PZPR, sygn. 237/XIV-156.
AAN, KC PZPR, sygn. LI/35.
AAN, KC PZPR, sygn. V/222.
AAN, MS, sygn. 1.1/121.
AAN, MS, sygn. 1.1/31.
AAN, MS, sygn. 1.1/8.
AAN, MS, sygn. 1.9/1/299.
AAN, MS, sygn. 1.9/1/300.
AAN, MS, sygn. 2.4/1460.
AAN, MS, sygn. 2.8/3/21.
AAN, MS, sygn. 29.2/15/9.
AAN, SN, sygn. 1/145–152.
AAN, SN, sygn. 1/16.
AAN, SN, sygn. 1/174.
AAN, SN, sygn. 1/175.
AAN, SN, sygn. 1/19.
AAN, SN, sygn. 1/199.
AAN, SN, sygn. 1/2.
AAN, SN, sygn. 1/4.
pusp28a – Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. Dz.U. z 1928 r. Nr 12, poz. 93.
rSN47 – Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 maja 1947 r. Regulamin Sądu Najwyższego. Dz.U. z 1947 r. Nr 38, poz. 189.
pusp28b – Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 sierpnia 1950 r. o ogłoszeniu jednolitego tekstu prawa o ustroju sądów powszechnych. Dz.U. z 1950 r. Nr 39, poz. 359 i 360.
uSN62 – Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym. Dz.U. z 1962 r. Nr 11, poz. 54.
rSN62 – Uchwała Rady Państwa z dnia 22 maja 1962 r. w sprawie regulaminu Sądu Najwyższego. M.P. z 1962 r. Nr 45, poz. 210 i 211.
uSN84 – Ustawa z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym. Dz.U. z 1984 r. Nr 45, poz. 241.
rSN84 – Uchwała Rady Państwa z dnia 27 września 1984 r. w sprawie regulaminu Sądu Najwyższego. M.P. z 1984 r. Nr 24, poz. 164 i 165.
Barcikowski, W. (1988). W kręgu prawa i polityki. Warszawa: PIW.
Bereza, A. (2007). Sąd Najwyższy w Polsce Ludowej. W: A. Korobowicz (red.). Sąd Najwyższy Rzeczypospolitej Polskiej. Historia i współczesność. Księga jubileuszowa 90-lecia Sądu Najwyższego 1917–2007 (ss. 191–285). Warszawa: SN & TNOiK.
Bereza, A. (2012). Sąd Najwyższy w latach 1945–1962. Organizacja i działalność. Warszawa: C.H. Beck.
Bereza, A. (2017). Sąd Najwyższy 1917–2017. Prezesi, sędziowie, prokuratorzy Sądu Najwyższego. Warszawa: SN & TNOiK.
Braver, J. (2020). Court-Packing: An American Tradition? BCL Rev, 61, 2747. Pobrane z: https://dashboard.lira.bc.edu/downloads/518e9cc7-68ac-45dd-9226-5ed71d4b6b47.
Brysbaert, M. (2019). How Many Words Do We Read per Minute? A Review and Meta-analysis of Reading Rate. Journal of Memory and Language, 109, 104047. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jml.2019.104047.
Clark, T. S. (2011). The Limits of Judicial Independence. New York: Cambridge University Press.
Conelly, J. (2000). Captive University. The Sovietization of East German, Czech, and Polish Higher Education, 1945–1956. London: The University of North Carolina Press.
Dudek, A. (2011). „Pierwsza władza”. Model nadzoru PZPR nad władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądownictwem. W: K. Rokicki, R. Spałek (red.). Władza w PRL. Ludzie i mechanizmy (ss. 55–62). Warszawa: IPN.
Dudek, A., Kochański, A., Persak, K. (2000). Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970. Warszawa: ISP PAN.
Eisler, J. (2014). Siedmiu wspaniałych: poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR. Warszawa: Czerwone i Czarne.
Formański, W. (1996). Meandry legalizacji NSZZ „Solidarność”. Warszawa: Bernardinum.
Ginsburg, T. (2010). Judicial Independence in East Asia: Implications for China. Pobrane z: https://chicagounbound.uchicago.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1172&context=public_law_and_legal_theory.
Janowski, W., Kochański, A. (2000). Informator o strukturze i obsadzie personalnej centralnego aparatu PZPR 1948–1990. Warszawa: ISP PAN.
Jarosz, D., Pasztor, M. (2004). Afera mięsna: fakty i konteksty. Toruń: Centrum Edukacji Europejskiej.
Kaleta, P. (2014). Ludzie władzy Polski niepodległej 1989–2014. Łódź: OLTOM.
Kleniewska, I. (1988). 40 lat wymiaru sprawiedliwości PRL. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Kozłowski, T. (2015). Polityczne sterowanie systemem wymiaru sprawiedliwości PRL po 1956 r. Casus funkcjonowania „zespołów” do spraw procesów politycznych w latach 1964–1982. Dzieje Najnowsze, 47(4), 147–159.
Linzer, D. A., Staton, J. K. (2015). A Global Measure of Judicial Independence, 1948–2012. Journal of Law and Courts, 3(2), 223–256.
Maksimiuk, D. (2015). Z działalności Komisji KC PZPR do spraw Wymiaru Sprawiedliwości, Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego w 1957 r. Przyczynek do badań nad wpływem PZPR na wymiar sprawiedliwości. Miscellanea Historico-Iuridica, 14(2), 57–71.
Ministerstwo Sprawiedliwości. (1969). XXV lat wymiaru sprawiedliwości PRL. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Mołdawa, T. (1991). Ludzie władzy 1944–1991. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Niewiński, K. (2012). Dokumenty archiwalne dotyczące oceny sytuacji społeczno-politycznej w środowiskach prawniczych, stanowiące materiał informacyjny na posiedzenie Biura Politycznego KC PZPR z dnia 28 lutego 1984 roku. Miscellanea Historico-Iuridica, 11(1), 457–474.
Niewiński, K. (2016). PZPR a sądownictwo w latach 1980–1985. Próby powstrzymania solidarnościowej rewolucji. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku.
PZPR. (1983). Zjazdy i Plenarne Posiedzenia KC od I do IX Zjazdu. Członkowie władz naczelnych oraz I sekretarze KW PZPR. Warszawa: Centralne Archiwum KC PZPR.
Resich, Z. (1983). Właściwość i zasady postępowania przed Sądem Najwyższym. W: L. Garlicki, Z. Resich, M. Rybicki, S. Włodyka (red.). Sąd Najwyższy w PRL (ss. 137–153). Wrocław: Ossolineum.
Rudnicki, S. (1981). Jacy są sędziowie? Tygodnik Solidarność, 25, 13.
Rzepliński, A. (1989). Sądownictwo w PRL. Londyn: Polonia.
Schmitt, C. (2000). Teologia polityczna i inne pisma, tłum. M. A. Cichocki. Kraków: Znak.
Siedlecka, E. (2018). Sędziowie mówią. Zamach PiS na wymiar sprawiedliwości. Warszawa: Czerwone i Czarne.
Skrzypiński, W. (1988). Pierwsi Prezesi Sądu Najwyższego. Warszawa: Sąd Najwyższy – Biuro Orzecznictwa.
Strzembosz, A. (2010). Wiek XX we wspomnieniach Strzemboszów: rodowód. Warszawa: ACAD.
Strzembosz, A., Stanowska, M. (2005). Sędziowie warszawscy w okresie próby 1981–1988. Warszawa: IPN.
Szarycz, J. (1988). Sędziowie i sądy w Polsce w latach 1918–1989. Warszawa: Instytut Badania Prawa Sądowego.
Szumiło, M. (2015). Elita PPR i PZPR w latach 1944–1970 – próba zdefiniowania. W: M. Szumiło, M. Żukowski (red.). Elity komunistyczne w Polsce (ss. 34–60). Warszawa: IPN.
Weber, M. (2002). Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, tłum. D. Lachowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zaborski, M. (1998). Szkolenie sędziów nowego typu. Palestra, 1–8.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Jan Majewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu respektuje prawo do prywatności i ochrony danych osobowych autorów.
Dane autorów nie są wykorzystywane w celach handlowych i marketingowych. Redaktorzy i recenzenci są zobowiązani do zachowania w poufności wszelkich informacji związanych ze złożonymi do redakcji tekstami.
Autor, zgłaszając swój tekst wyraża zgodę na wszystkie warunki i zapisy umowy licencyjnej (określającej prawa autorskie) z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 123
Liczba cytowań: 0
