Social Assistance for Older People in the Context of the Principle of Subsidiarity
DOI:
https://doi.org/10.12775/HiP.2025.020Keywords
elderly, deinstitutionalization, social assistance, social policy, subsidiarityAbstract
The article aims to present various forms of support for seniors in the context of the principle of subsidiarity since the political transformation, especially from 2004 to the present. The study was developed using an institutional and legal method based mainly on examining documents such as legal acts and care programs for the elderly and selected statistical data from the Ministry of Family and Social Policy for 2001–2023. The article shows that the social assistance system shaped after 1990 regarding older people is based on the principle of subsidiarity, which involves transferring responsibility (including financial) for supporting older people to local governments. This rule is accompanied by other principles, mainly multi-sectoral support organization (public institutions – social organizations – local community – family) and deinstitutionalization, which contributes to developing various forms of community support for the elderly, in exchange for 24-hour support in nursing homes. The principles of care provision had a significant impact in the period just after Poland acceded to the EU when financial benefits for caregivers and senior activation programs were introduced, and then the period after 2015, when services for dependent people in local communities began to be developed more intensively than before with the joint involvement of the government, local governments, and the third sector.
References
Błędowski, P. (2023). Rozwój i problemy środowiskowych usług opiekuńczych. W: M. Grewiński, J. Lizut (red.). Stulecie ustawy o opiece społecznej. Od ochrony socjalnej do nowoczesnego systemu pomocy społecznej (ss. 290–306). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Błędowski, P., Maciejarz, M. (2013). Rozwój opieki długoterminowej. Stan i rekomendacje. Nowiny Lekarskie, 82(1), 61–69.
Brenk, M., Chaczko, K., Pląsek, R. (2018). 100 lat systemu pomocy społecznej w Polsce. Biuletyn Historii Wychowania, 39, 151–170.
Chaczko, K. (2017). Problematyka funkcjonowania systemu opieki społecznej Drugiej Rzeczypospolitej w publikacjach czasopisma „Opiekun Społeczny” (1936–1939). Praca Socjalna, 4, 149–160.
Chaczko, K. (2023). Ustawa o opiece społecznej z 1923 roku – geneza, charakterystyka, konsekwencje. W: M. Grewiński, J. Lizut (red.). Stulecie ustawy o opiece społecznej. Od ochrony socjalnej do nowoczesnego systemu pomocy społecznej (ss. 28–41). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Europejska karta samorządu lokalnego sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. (1985). Dz.U. 1994.124.607. https://lexlege.pl/europejska-karta-samorzadu-lokalnego/.
Freyhoff, G., Parker C., Coué, M., Greig, N., (2004). Included in Society. Results and Recommendations of the European Research Initiative on Community-Based Residential Alternatives for Disabled People. European Commission. Pobrane z: https://cps.ceu.edu/sites/cps.ceu.edu/files/included-in-society-results-and-recommendations-2004.pdf.
Frysztacki, K., Radwan-Pragłowski, J. (1998). Społeczne dzieje pomocy człowiekowi: od filantropii greckiej do pracy socjalnej. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk.
Głąbicka-Auleytner, K. (2023). Polskie instytucje i rozwiązania socjalne okresu międzywojennego. W: M. Grewiński, J. Lizut (red.). Stulecie ustawy o opiece społecznej. Od ochrony socjalnej do nowoczesnego systemu pomocy społecznej (ss. 94–119). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Golinowska, S. (2010). The Long-term Care System for the Elderly in Poland. Assessing Needs of Care in European Nations. ENERPI Research Report, 83.
Grabusińska, Z. (2013). Domy pomocy społecznej w Polsce. Warszawa: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich.
Grata, P. (2013). Polityka społeczna Drugiej Rzeczypospolitej. Uwarunkowania – instytucje – działania. Rzeszów: Wydawnictwo UR.
Grata, P. (2023). Droga do ustawy o pomocy społecznej z 16 sierpnia 1923 roku. W: M. Grewiński, J. Lizut (red.). Stulecie ustawy o opiece społecznej. Od ochrony socjalnej do nowoczesnego systemu pomocy społecznej (ss. 41–54). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Grewiński, M. (2021). Usługi społeczne we współczesnej polityce społecznej. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Grewiński, M., Lizut, J., Rabiej, P. (red.). (2024). Ogólnopolska diagnoza deinstytucjonalizacji usług społecznych na terenie 16 województw Polski ROPS Toruń / Uczelnia Korczaka. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
GUS. (2020). Informacja o wynikach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 na poziomie województw, powiatów i gmin. Pobrane z: https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/nsp-2021-wyniki-ostateczne/informacja-o-wynikach-narodowego-spisu-powszechnego-ludnosci-i-mieszkan-2021-na-poziomie-wojewodztw-powiatow-i-gmin,1,1.html#.
Jurkowska, A., Owsiak, K. (2010). Realizacja zasady pomocniczości w warunkach polskich – wybrane przykłady. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 84, 107–128.
Kaźmierczak, T. (2023). O drugiej Ustawie o pomocy społecznej i (wybranych) jej nowelizacjach. W: M. Grewiński, J. Lizut (red.). Stulecie ustawy o opiece społecznej. Od ochrony socjalnej do nowoczesnego systemu pomocy społecznej (ss. 178–193). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483.
Leś, E. (2001). Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Majka, J. (1988). Katolicka nauka społeczna. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych.
Mansell, J., Knapp, M., Beadle-Brown, J., Beecham, J. (2007). Deinstitutionalisation and Community Living – Outcomes and Costs: Report of a European Study. Volume 2: main report. University of Kent, Canterbury, UK.
Mielczarek, A. (2006). Polska pomoc społeczna – doświadczenia historyczne. Toruń: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej.
Miemiec, W. (1998). Kryteria obiektywizacji subwencji w Polsce. W: S. Dolata (red.). Funkcjonowanie samorządu terytorialnego w Polsce – doświadczenia i perspektywy. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS). Sprawozdanie MPiPS 03 z lat 1990–2023.
Najwyższa Izba Kontroli (NIK). (2010). Informacja o wynikach kontroli kierowania osób do domów pomocy społecznej i finansowania ich pobytu przez organy samorządu terytorialnego. Warszawa. Pobrane z: https://www.nik.gov.pl/plik/id,1590,vp,1777.pdf.
Najwyższa Izba Kontroli (NIK). (2018). Informacja o wynikach kontroli usługi opiekuńcze świadczone osobom starszym w miejscu zamieszkania. Warszawa. Pobrane z: https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/17/043/.
Nitecki, S. (2013). Komentarz do ustawy o pomocy społecznej. Warszawa: Gaskor Sp. z o.o.
Pius XI. (1931). Encyklika Quadragesimo anno. Pobrano z: www.opoka.org.pl.
Program „Centra opiekuńczo-mieszkalne – edycja 2023”. (2023). Warszawa: MRiPS. Pobrano z: Centra opiekuńczo-mieszkalne – edycja 2023 – Opolski Urząd Wojewódzki – Portal Gov.pl (www.gov.pl).
Program „Opieka wytchnieniowa – edycja 2023”. (2023). Warszawa: MRiPS. Pobrano z: Opieka wytchnieniowa – edycja 2023 – Opolski Urząd Wojewódzki – Portal Gov.pl (www.gov.pl).
Program rozwoju rodzinnych domów pomocy – edycja 2023. (2023). Warszawa: MRiPS. Pobrano z: https://www.gov.pl/web/rodzina/program-rozwoju-rodzinnych-domow-pomocy.
Program „Opieka 75+ na rok 2023”. (2023). Warszawa: MRiPS. Pobrano z: Program Opieka 75+ edycja 2023 – Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – Portal Gov.pl (www.gov.pl).
Program „Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej – edycja 2023”. (2023). Warszawa: MRiPS. Pobrano z: Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej – edycja 2023 – Opolski Urząd Wojewódzki – Portal Gov.pl (www.gov.pl).
Ruśkowski, E. (2004). Finanse lokalne w dobie akcesji. Warszawa: Dom Wydawniczy ABC.
Stopka, K. (2009). Zasada subsydiarności w prawie pomocy społecznej. Warszawa: Difin.
Straszewski, C. (2003). Katolicka nauka społeczna. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Swianiewicz, P. (2004). Finanse lokalne teoria i praktyka. Warszawa: Municipium Sa.
Szatur-Jaworska, B. (2010). Ludzie starzy i starość w polityce społecznej. Warszawa: ASPR-JR.
Szpor, A. (2001). Państwo a subsydiarność jako zasada prawa w Unii Europejskiej i w Polsce. Samorząd Terytorialny, 1–2.
Uchwała nr 237 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020. Monitor Polski Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej, poz. 52.
Uchwała nr 34 Rady Ministrów z dnia 17 marca 2015 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Senior-Wigor” na lata 2015–2020. Monitor Polski Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej, poz. 341.
Uchwała nr 191 Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 2020 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Senior+” na lata 2021–2025. Monitor Polski Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej, poz. 10. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20210000010/O/M20210010.pdf.
Ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 r. o opiece społecznej. Dz.U. 1923 Nr 92, poz. 726.
Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej. Dz.U. 1990 Nr 87, poz. 506.
Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. Dz.U. 2003 Nr 228, poz. 2255.
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Dz.U. 2004 Nr 64, poz. 593 oraz Dz.U. 2023, poz. 901, 1693, 1938, 2760.
Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych. Dz.U. 2019, poz. 1818.
Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym. Dz.U. 2023, poz. 1429.
Zbyrad, T. (2014). Od instytucji totalnej ku demokratycznej. Domy pomocy społecznej w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP.
Zbyrad, T. (2023). Instytucje pomocy społecznej i ich reformowanie w okresie po transformacji ustrojowej. W: M. Grewiński, J. Lizut (red.). Stulecie ustawy o opiece społecznej. Od ochrony socjalnej do nowoczesnego systemu pomocy społecznej (ss. 155–178). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Ziębińska, B. (2010). Wsparcie rodzin przez ośrodki pomocy społecznej. Analiza statystyk z lat 2002–2010. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 239.
Ziębińska, B. (2019). Polityczne, społeczno-demograficzne i zdrowotne uwarunkowania opieki nad ludźmi starszymi. Studium porównawcze wybranych państw Europy Północnej i Południowej. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk.
Ziębińska, B. (2020). Deinstytucjonalizacja a zatrudnienie w sektorze opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi: przykład Śląska i Małopolski. Szkoła – Zawód – Praca, 20.
Ziębińska, B. (2022). Beneficjenci środowiskowej pomocy społecznej. W: E. Bojanowska, K. Chaczko, J. Krzyszkowski, E. Zdebska (red.). Pomoc społeczna. Idea – rozwój – instytucje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Renata Ziębińska
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Nicolaus Copernicus University fully respects the right to privacy and protection of personal data of all authors. The authors’ personal data is not used for commercial and/or marketing purposes.Stats
Number of views and downloads: 59
Number of citations: 0
