Pamięć rodu Działowskich

Apstrakt

Żyjący do XX w. w ziemi chełmińskiej Działowscy należeli do tych przedstawicieli szlachty i ziemiaństwa, którzy przywiązywali istotne znaczenie do poznawania, budowania i podtrzymywania pamięci o członkach własnej rodziny. Już w I poł. XVIII w. pisarz ziem pruskich Wawrzyniec Działowski na podstawie kwerend w archiwach sądowych i prywatnych z obszaru Prus Królewskich stworzył tzw. czarną księgę Działowskich – zaginiony obecnie rękopis, który zawierał wypisy z akt i pamiętników z XVI-XVIII w. dotyczących tej rodziny oraz rodów z nią skoligaconych. Obok zwykłej ciekawości motywacją pracy Wawrzyńca nad rodzinną genealogią była zapewne chęć wzmocnienia prestiżu i społecznej pozycji rodziny. Stąd też, gdy w wydanym w 1738 r. drugim tomie herbarza Kacpra Niesieckiego pojawiła się bardzo lakoniczna wzmianka o Działowskich, Wawrzyniec, szukając możliwości publicznego przedstawienia znanej sobie przeszłości rodu, interweniował u Józefa Andrzeja Załuskiego a następnie przekazał sumaryczne opracowanie o Działowskich autorowi herbarza, który zamieścił je w suplemencie do czwartego tomu swego dzieła. Z zawartych w nim treści wynika m.in., że już w XVIII w. przedstawiciele tej rodziny rozpowszechniali niezgodną z prawdą legendę o swoim pochodzeniu od średniowiecznego rycerza Mikołaja Działowskiego, znanego z wystąpień po stronie polskiej w czasie wojny trzynastoletniej. Świadectwem troski Działowskich o rodzinną pamięć są także rękopiśmienne zapiski na egzemplarzu wspomnianego tomu przechowywanym w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, a należącym do końca XIX w. do potomków Wawrzyńca. Jego syn, Teodor, na kartach wyklejki odnotowywał w latach 1763-1778 narodzenia, śluby i zgony członków swojej rodziny tworząc rodzaj rodzinnej kroniki linii Działowskich rezydującej w Mgowie i Turznie. Zapiski te, wywodzące się z tradycji rękopiśmiennych ksiąg typu „silva rerum”, były następnie uzupełniane przez brata Teodora, Dionizego, oraz prawnuka Wawrzyńca, Ksawerego, a także niezidentyfikowaną osobę, która doprowadziła kronikę aż do wygaśnięcia linii w 1899 r. Powstało w ten sposób zanalizowane w niniejszym artykule unikatowe źródło informacji o genealogii Działowskich oraz ich trosce o zachowanie rodzinnej pamięci.