„Kriegsbericht und Memorial” – pierwsze dzieło wojskowe Albrechta Hohenzollerna

Karol Łopatecki

doi:10.12775/FT.2018.002

Autor(i)

Karol Łopatecki Uniwersytet w Białymstoku. Wydział Historyczno-Socjologiczny http://orcid.org/0000-0002-7921-9421

DOI:

https://doi.org/10.12775/FT.2018.002

Ključne riječi

Albrecht Hohenzollern, traktaty wojskowe, piśmiennictw renesansowe, sztuka wojenna XVI w., aukcje i licytacje

Sažetak

Teza/Cel: Celem komunikatu jest ustalenie autorstwa rękopisu Kriegsbericht und Memorial, który został wystawiony na aukcję w 2014 r. przez firmę Sotheby’s oraz przedstawienie losów manuskryptu. Metoda badawcza: Analiza formalna rękopisu uzupełniona przez przegląd literatury. Wyniki/Wnioski: W wyniku analizy można postawić wysoce uprawdopodobnioną hipotezę, że autorem Kriegsbericht und Memorial jest Albrecht Hohenzollern i stanowił on wstępną podstawę pod stworzenie podarowanej w 1555 r. Zygmuntowi Augustowi pracy Kriegsordnung. Dzieło to po śmierci pierwszego księcia pruskiego znalazło się w osobistej bibliotece żony Albrechta Fryderyka Hohenzollerna – Marii Eleonory Jülich-Kleve-Berg. Pozycję tę odnotowują również rejestry biblioteczne władców prusko-brandenburskich z Królewca, które sporządzono w latach 1700 i 1720. Prawdopodobnie znalazł się on w posiadaniu Wilhelma Christiana Karla księcia Solms-Braunfels. Rękopis był znany historykom w 1 poł. XIX w. W 1845 r. Ernst Oswald Mentzel odnotował, że manuskrypt był w posiadaniu Hermanna von Gansauge.

Author Biography

Karol Łopatecki, Uniwersytet w Białymstoku. Wydział Historyczno-Socjologiczny

Dr hab. Karol Łopatecki pracuje na stanowisku adiunkta w Instytucie Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku. Jego zainteresowania dotyczą historii prawa, dziejów organizacji wojskowej ze szczególnym uwzględnieniem teorii zdolności finansowych państwa i rewolucji wojskowej („state capacity” and „military revolution”). Prowadzi również badania nad kartografią, a także historią regionalną Podlasia i rodu Branickich. Autor trzynastu monografii naukowych i edycji źródłowych, m.in. Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku) (Białystok 2013) oraz „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku (Białystok 2012). Współautor dwutomowej publikacji Maps and plans of the Polish Commonwealth of the 17th c. in archives in Stockholm = Mapy i plany Rzeczypospolitej XVII w. znajdujące się w archiwach w Sztokholmie, t. 1–2 (Warszawa 2011). Kieruje grantem Narodowego Centrum Nauki Sonata pt. „Rewolucja militarna jako czynnik modernizacyjny skarbowości i organizacji państwa polsko-litewskiego na tle europejskim”.

References

Biskup, Marian. 1975. „Geneza i znaczenie hołdu pruskiego 1525 roku”, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 19: 407–424.

Burliga, Bogdan. 2011. „Ordunki” versus „arkebuzy dymiące”: tradycja i nowoczesność w Księgach o rycerskich rzeczach (Kriegsordnung) księcia Albrechta von Hohenzollerna. In Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura – urzędy – prawo – finanse, ed. K. Łopatecki, 47–62. Zabrze: Infortedition.

Deutsche Forschungsgemeinschaft. n.d. Wasserzeichen-Informationssystem. Accessed Juny 27, 2018. https://www.wasserzeichen-online.de/wzis/struktur.php?po=26210.

Fuiński, Zbigniew. 1988. „Garnitur zbroi.” Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego 9–10: 117–139.

Gansauge, Hermann von. 1833. „Beiträge zur Geschichte der Heeresverfassung im 16ten Jahrhundert.“ Zeitschrift für Kunst Wissenschaft, und Geschichte des Krieges 27: 265–273.

Górski, Karol. 1977., Zakon Krzyżacki a powstanie państwa pruskiego, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.

Hohenzollern, Albrecht. 1555. Kriegsordnung. MS Harley 1413. British Library, Great Britain.

Hohenzollern, Albrecht. 1555. Kriegsordnung. Ms. boruss. fol. 1254. Preußischer Kulturbesitz, Staatsbibliothek zu Berlin, Germany.

Hohenzollern Albrecht, 1561. Księgi o rycerskich rzeczach a sprawach wojennych, z pilnością zebrane a porządkiem dobrem spisane, rkps 1813. Biblioteka Książąt Czartoryskich, Poland.

Hohenzollern, Albrecht. 2006. Księgi o rycerskich rzeczach, a sprawach wojennych z pilnością zebrane a porządkiem dobrem spisane, wyd. T. M. Nowak.

In Die Kriegsordnung des Markgrafen zu Brandenburg Ansbach und Herzogs zu Preussen Albrecht des Älteren – Königsberg 1555. 1, ed. H. J. Bömelburg, B. Chiari, M. Thomae, 157–270. Braunschweig: Archiv Verlag.

Jähns Max. 1889. Geschichte der Kriegswissenschaften. Vornehmlich in Deutschland 1, München–Leipzig 1889.

Jähnig, Bernhart. 2004. Katalog der Handchriften der landesherrlichen Bibliothek in Königsberg 1700/1720. In Königsberger Buch- und Bibliotheksgeschichte, ed. A. E. Walter, 251–302. Köln: Böhlau Verlag Köln Weimar.

Kawecka-Gryczowa, Alodia. 1988. Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomnik kultury renesansowej. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakł. Nar. im. Ossolińskich.

Kneitz, Otto. 1982. Albrecht Alcibiades, Markgraf von Kulmbach: 1522–1557. Kulmbach: E. C. Baumann KG.

Leng, Rainer. 2002. Ars belli. Deutsche taktische und kriegstechnische Bilderhandschriften und Traktate im 15. und 16. Jahrhundert. 2. Wiesbaden: Reichert.

Łopatecki, Karol. 2015. „Twórczość wojskowa Albrechta Hohenzollerna. Uwagi nad trzema manuskryptami przypisanymi w latach 2009–2014 Albrechtowi Hohenzollernowi.” Odrodzenie i Reformacja w Polsce 59: 163–188. http://dx.doi.org/10.12775/OiRwP.2015.06.

Łopatecki, Karol. 2017. “Military Works of Albert of Hohenzollern. Comments on the Three Manuscripts Attributed to Albert of Hohenzollern in the Years 2009–2014.” Odrodzenie i Reformacja w Polsce 61 (Special Issue): 245–273. http://dx.doi.org/10.12775/OiRwP.2017.SI.11.

Małłek, Janusz.1976. Prusy Książęce a Prusy Królewskie w latach 1525–1548. Studium z dziejów polskiej polityki księcia Albrechta Hohenzollerna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Meerheimb, „Gansauge, Hermann von”, Allgemeine Deutsche Biographie 8: 363.

Mentzel, Ernst Oswald. 1845. Die Remontirung der Preußischen Armee in ihrer historischen Entwickelung und jetzigen Gestalung, Berlin: A. Duncker.

Nowakowa, Janina. 1985. Księcia Albrechta „Księgi o rycerskich rzeczach a sprawach wojennych” w tłumaczeniu Macieja Strubicza z 1561 r.” Studia i Materiały do Historii Wojskowości 28: 71–87.

Ovegaauw, Eef. 2011. „Die „Kriegsordnung“ des Markgrafen Albrecht von Brandenburg-Ansbach. Eine Neuerwerbung der Staatsbibliothek zu Berlin.“ Bibliotheks Magazin 3: 62–68.

Porter, Pamela. 2009. “A Fresh Look at Harley MS. 1413: ‘A Book … fairly written in the German or Switz language.” The Electronic British Library Journal 8: 1–12.

Rogg, Matthias. 2006. “Porządek wojenny” Albrechta Hohenzollerna księcia Prus. In Die Kriegsordnung des Markgrafen zu Brandenburg Ansbach und Herzogs zu Preussen Albrecht des Älteren – Königsberg 1555. 1, ed. H. J. Bömelburg, B. Chiari, M. Thomae, 137–146. Braunschweig: Archiv Verlag.

Shevchenko, Nadezda. 2007. Eine historische Anthropologie des Buches. Bücher in der preussischen Herzogsfamilie zur Zeit der Reformation. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.

Sotheby’s. n.d. “Albrecht of Brandenburg, Kriegs Ordenung, on the management of an army, in German, illuminated manuscript on paper.” Accessed August 12, 2014. http://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/2009/western-manuscriptsand-miniatures-and-the-korner-sale-l09740/lot.25.html.

Sotheby’s. n.d. “Albrecht of Brandenburg, Kriegsbericht und Memorial, on the composition of the army, in German, illuminated manuscript on paper [north-east Germany or Poland (probably Königsberg), dated 1550].” Accessed August 11, 2014. http://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/2014/medieval-renaissance-manuscripts-l14240/lot.43.html.

Staatsbibliothek zu Berlin. n.d. „Erwerbungen von 1997 bis 2017.“ Accessed February 17, 2018. http://staatsbibliothek-berlin.de/fileadmin/user_upload/zentrale_Seiten/handschriftenabteilung/abendlaendische_handschriften/pdf/Erwerbungen.pdf.

Tondel, Janusz. 1994. Srebrna Biblioteka księcia Albrechta Pruskiego i jego żony Anny Marii, Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Wasserzeichensammlung Piccard. Bestand J 340. Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Niemcy. Accessed December 10, 2017. https://www.piccard-online.de/struktur.php?klassi=024&anzeigeKlassi=024.039&Id=101718&sprache=OudA&weitere=struktur.