Tematyka soli w wybranych tekstach biblijnych i pozabiblijnych: pozyskiwanie, zastosowanie, symbolika
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPTh.2025.015Słowa kluczowe
sól, Biblia, pozyskiwanie, zastosowanie, symbolika, źródła pozabiblijneAbstrakt
Niniejszy artykuł stanowi przeglądowe i systematyzujące omówienie wybranych zagadnień związanych z biblijnymi wzmiankami na temat soli w zakresie jej pozyskiwania, właściwości i różnego zastosowania, które niewątpliwie rzutują na dosyć szeroki zakres znaczeń symbolicznych przypisywanych temu minerałowi. Ponieważ motyw soli w Biblii odzwierciedla wielofunkcyjność tego minerału w starożytnym świecie, dlatego w lepszym zrozumieniu tych odniesień pomocne mogą być również niektóre źródła pozabiblijne. W niniejszym opracowaniu starano się dotrzeć zwłaszcza do takich, które do tej pory nie były powszechnie uwzględniane w literaturze komentującej i wyjaśniającej teksty biblijne zawierające wzmianki na temat soli. Przykładem jest choćby traktat Ginekologia autorstwa greckiego lekarza Soranosa z Efezu, pozwalający na lepsze zrozumienie sygnalizowanych w Ez 16,4 zabiegów pielęgnacyjnych stosowanych w starożytnym Izraelu wobec noworodka. W artykule najpierw omówiono, skąd i w jaki sposób pozyskiwano sól w starożytnym Izraelu (1). Scharakteryzowano biblijne zastosowania soli na tle wybranych antycznych źródeł pozabiblijnych (2), a następnie wybrane znaczenia symboliczne, które temu minerałowi przypisywali autorzy natchnieni (3).
Bibliografia
Anonim z Piacenzy.2010. „Opis pielgrzymki do Ziemi Świętej.” Tłum. Piotr Iwaszkiewicz, 206–236. W Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej IV–VIII w. Red. Barbara Borowska, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Apicjusz. 2012. O sztuce kulinarnej. Ksiąg dziesięć. Tłum. Ireneusz Mikołajczyk, Sławomir Wyszomirski, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Arystoteles. 1982. Meteorologika – O świecie (Biblioteka Klasyków Filozofii 144). Tłum. Antoni Paciorek, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Beard, Mary. (2022). Pompeje. Życie rzymskiego miasta, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Brzóska, Franciszek. 2008. „Sól i lizawki solne w żywieniu krów mlecznych oraz w profilaktyce jodowej człowieka.” Wiadomości Zootechniczne 46(4): 9–22.
Bekhorot 8b, The William Davidson Talmud (Koren – Steinsaltz): https://www.sefaria.org/Bekhorot.8b.15?lang=bi&with=Translations&lang2=en (dostęp: 10.05.2025).
Burliga, Bogdan. 2022. „Google Maps na blisko 1500 lat przed Google Maps: zwięzła legenda do mozaikowej mapy z Madaby.” W Z dziejów kartografii. Tom XXIV. Mapa a tekst, Red. nauk. Karol Łopatecki, 25–46. Warszawa: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk Zespół Historii Kartografii.
Columella. 1954. On Agriculture, Volume II: Books 5–9. Trans. Edward S. Forster, Edward H. Heffner. (Loeb Classical Library 407), Cambridge: Harvard University Press.
Dioklecjan. Edykt Dioklecjana o cenach towarów wystawionych na sprzedaż (Fontes Historiae Antiquae IX). Red. Leszek Mrozewicz, Maria Musielak, Tłum., wstęp, oprac. Agnieszka Barańska, Piotr Barański, Paweł Janiszewski, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2007.
Dioscorides. 2000. De Materia Medica. Being an Herbal with Many Other Medicinal Materials Written in Greek in the First Century of the Common Era, Ed. Tess A. Osbaldeston. Transl. Tess A. Osbaldeston, Robert P.A. Wood, Johannesburg: IbidisPress cc.
Egeria. 2010. „Pielgrzymka do miejsc świętych.” Tłum. Piotr Iwaszkiewicz, 118–199. W Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej IV–VIII w. Red. Barbara Borowska, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Eising, H. 1997. „מֶלַח. melaḥ salt.” W Theological Dictionary of the Old Testament, red. G.J. Botterweck, H. Ringgren, H.–J. Fabry, t. VIII, tłum. D.E. Green, Eerdmans: Grand Rapids – Cambridge: W.B. Eerdmans Publishing Company: 331–333.
Goldstein, Jonathan A. 1976. I Maccabees (Anchor Bible 41), GardenCity: Doubleday & Company.
Heflik, Wiesław; Natkaniec–Nowak, Lucyna; Szczepanowicz, Barbara. 2007. „Minerały w symbolice biblijnej – sól i siarka.” Wszechświat, t. 108, nr 1–3: 65–68.
Jacoby, David. 2004. „Silk economics and cross–cultural artistic interaction: Byzantium, the Muslim world, and the Christian west.” Dumbarton Oaks Papers, vol. 58: 197–240.
Jodłowski, Antoni. 1977. „Saliny i kopalnie soli w państwach starożytnych strefy śródziemnomorskiej.” Meander 32: 40–53.
Józef Flawiusz. 2016. Wojna żydowska. Tłum. Jan Radożycki, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.
Kaczor, Idaliana. „Ofiara zwierzęca w obrzędowości starożytnych Rzymian: rekonstrukcja rytuału ofiarnego w świetle ontycznych świadectw literackich.” Collectanea Philologica. Ad fontes. Tradycja antyczna i jej recepcja 24: 53–73. https://doi.org/10.18778/1733–0319.24.03.
Kassianus Bassus. 2012. Geoponika. Bizantyjska encyklopedia rolnicza. Tłum. Ireneusz Mikołajczyk, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Minear, Paul S. 1997. „The Salt of the Earth.” Interpretation 51: 34–41.
Keener, Craig S. 1999. A Commentary on the Gospel of Matthew. Grand Rapids – Combridge: W.B. Eerdmans Publishing Company.
Klemens Aleksandryjski. 1994. Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy, cz. 1. Tłum. Janina Niemirska–Pliszczyńska, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, Akademia Teologii Katolickiej.
Kokoszko, Maciej. 2005. „Kuchnia i dietetyka późnego antyku oraz Bizancjum. Kilka uwag na temat spożycia, sporządzania, przyrządzania, wartości dietetycznych i zastosowań medycznych konserw rybnych w antycznej i bizantyńskiej literaturze greckiej.” Historia Bizancjum. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica 80: 7–25.
Konik, Jacek. 2020. Kraina soli, balsamu i zwojów. Osadnictwo w dolinie Morza Martwego od II w. p.n.e. do I w. n.e., Wrocław: Wydawnictwo Chronicon.
Kopaliński, Władysław. 1987. Opowieści o rzeczach powszednich, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”.
Kortas, Grzegorz. 2017. „Po co człowiekowi sól?” Przegląd Górniczy 73, nr 7: 42–50.
Kucharski, Jacek. 2021. Magdala i Maria Magdalena. Studium historyczne i egzegetyczno-teologiczne (Rozprawy i Studia Biblijne 55), Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”.
Kukułowicz, Anita. 2011. „Wpływ technologii utrwalania na jakość mikrobiologiczną śledzi.” Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni 68: 42–46.
Lachs, Jan (red. i tłum.). 1901. „Ginekologia Soranusa z Efezu. Przyczynek do historii ginekologii.” Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego 28: 1–109 (wstęp + polski przekład).
Langer, Piotr. 2011. „Dziedzictwo kulturowe w stymulowaniu rozwoju miast solnych.” Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN 141: 211–227.
Leon–Dufour, Xavier. 1994. Sól. W: X. Leon–Dufour (red.), Słownik Teologii Biblijnej. Poznań: Pallottinum: 896–897.
Meijer, Fik. 2014. Morze Śródziemne. Historia osobista. Tłum. Agnieszka Bienias, Warszawa: Książka i Wiedza.
Murphy–O’Connor, Jerome. 1976. „Demetrius I and the Teacher of Righteousness (I Macc., X, 25–45).” Revue Biblique 83 (3): 400–420.
Paczkowski, Mieczysław C. 2013. „Metafora soli w Biblii i literaturze wczesnochrześcijańskiej.” Vox Patrum 33: 221–243.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych (Biblia Tysiąclecia), opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań: Pallottinum 52000.
Plinius Secundus, Caius. 1845. K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII = C. Plinii Secundi Historiae naturalis libri XXXVII, T. 9, Ks. 28–33 (Biblioteka Klasyków Łacińskich), Poznań: W księgarni i drukarni Józefa Łukaszewicza.
Pliniusz Sekundus, Gajusz. 2019. Historia naturalna. Tom II. Antropologia i Zoologia. Księgi VII–XI. Tekst, wstęp, przekład i komentarz Ireneusz Mikołajczyk, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,
Popowski, Remigiusz. 1997. Wielki słownik grecko–polski Nowego Testamentu. (Prymasowska Seria Biblijna). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.
Ryken, Leland, Wilhoit James C., Longman III, Tremper. (2010). Sól. W: L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman III (red.), Słownik Symboliki Biblijnej. Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie Świętym. (Prymasowska Seria Biblijna). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio: 934–935.
Senderski, Mateusz E. 2015. Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, (Mądrość Natury 1), Podkowa Leśna: Wydawnictwo Mateusz E. Senderski.
Strabon. 1917. The Geography of Strabo. With an English translation by H.L. Jones, t. 7, (The Loeb Classical Lbrary), London: William Heinemann Ltd.
Szczepanowicz, Barbara. 2014. Ziemia Święta. Geografia biblijna, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Świderkówna, Anna (red.). 1982. Słownik pisarzy antycznych, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Tacitus, Cornelius. 1931. The Histories, with an English translation by Clifford H. Moore. The Annals, with an English translation by John Jackson, London: William Heinemann; New York: G.P. Putnam’s Sons.
Tatarkiewicz, Anna. 2013. Higiena i pielęgnacja noworodka w starożytnym Rzymie. Rady Soranosa z Efezu. W: Czystość i brud. Higiena w starożytności, red. Walentyna Korpalska, Wojciech Ślusarczyk, 49–62. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Tic, Wilhelm J. 2014. „System poprawy efektywności energetycznej i ekologicznej spalania paliw stałych.” Chemik 64(10): 850–855.
Tomassi–Morawiec, Hanna; Czapowski, Grzegorz; Schramm, Michael. 2013. „Agregaty halitowe współczesnych śródlądowych zbiorników słonych – reminiscencje z wypraw naukowych PSGS.” Geology, Geophysics & Environment 39(3): 279–289. DOI: http://dx.doi.org/10.7494/geol.2013.39.3.279
Warron. 1991. O gospodarstwie rolnym (Biblioteka Przekładów z Literatury Antycznej 27), tłum. Ireneusz Mikołajczyk, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Wipszycka, Ewa (red.). 1982. Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. 1, Warszawa: PWN.
Wisniak, Jaime. 2002. „The Dead Sea–A live pool of chemicals.” Indian Journ al of Chemical Technology 9:79–87.
Włodarczyk, Zofia. 2008. Siedem upraw biblijnych i ich symbolika, Kraków: Wydawnictwo Salwator.
Zayadine, Fawzi. 2000. Luoghi biblici. Giordania terra dei Profeti, Florence: Casa Editrice Bonechi.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Anna Wajda
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 12
Liczba cytowań: 0
