„Melior est canis vivus leone mortuo”. Koh 9,4 w patrystyce greckiej i łacińskiej
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPTh.2021.022Słowa kluczowe
Księga Eklezjastesa (Kohelet), Koh 9,4 (interpretacja), egzegeza patrystyczna, lew, piesAbstrakt
Artykuł stanowi analizę interpretacji Koh 9,4 w tradycji chrześcijańskiej. W odniesieniu do egzegezy tego wersetu ma się do dyspozycji materiał o różnym charakterze. Poszczególne interpretacje pochodzą nie tylko z pism specyficznie egzegetycznych, ale także z dzieł o innym charakterze. Na tej podstawie można dostrzec kierunki interpretacji całej biblijnej Księgi Eklezjastesa, a także pojedynczego wersetu. W celu lepszego zrozumienia specyficznej tematyki, najpierw zostaje przedstawiona historia interpretacji Księgi Eklezjastesa w starożytności chrześcijańskiej. Koh 9,4 był wyjaśniany w sposób alegoryczny lub z odwołaniem się do prozopopei. Następnie zostały przeanalizowane znaczące fragmenty dzieł odnoszących się do Koh 9,4. Ojcowie Kościoła zajmowali się Koh 9,4 tylko okazyjnie, bowiem cała księga nie była zbytnio popularna wśród kaznodziejów i egzegetów epoki patrystycznej. Koh 9,4 był traktowany jako problem egzegetyczny do rozwiązania, jako przykład porzekadła, które otrzymało różne wersje i było używane także w kręgach kościelnych. Refleksja nad Koh 9,4 w okresie patrystycznym znajduje wiele punktów stycznych, ale także istnieją różnice w poszczególnych wyjaśnieniach tego wersetu. W ten sposób stworzono płaszczyznę dla jego bogatszej interpretacji już w epoce średniowiecza.
Bibliografia
Aesop’s Fables, transl. L. Gibbs, Oxford 2002.
Ambrosiaster, Ambrosiastri qui dicitur commentarius in epistulas Paulinas, ed. H. I. Vogels, Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum [CSEL] 81, pars I, Vindobonae 1966.
Ambrosiaster, Quaestiones, w: Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII, ed. A. Souter, CSEL 50, Wien 1960.
Ambrosius, De benedictionibus patriarcharum, Patrologia Latina [PL] 14, kol. 673-690.
Ambrosius, Exameron, ed. G. Banterle, Opera Omnia di Sant’Ambrogio 1, Milano 1979, tłum. W. Szołdrski, Starochrześcijańskich Pisarzy [PSP] 4, Warszawa 1969.
Apoftegmaty Ojców Pustyni, t. 3: Zbiory etiopskie (wybór), mniejsze zbiory greckie, zbiory łacińskie, S. Kur i in. (tłum.), Źródła Monastyczne [ŹM] 56, Kraków 2011.
Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos, ed. V. Tarulli, T. Mariucci, F. Monteverde, Nuova Biblioteca Agostiniana 27–28, Roma 1976–1977, tłum. J. Sulowski, Święty Augustyn, Objaśnienie Psalmów, z. 1-2, Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy [PSP 37], 42, Warszawa 1986.
Augustinus, Speculum. Liber de divinis scripturis, ed. F. Weihrich, CSEL 12, Wien 1887.
Basilius Magnus, In Hexaemeron, ed. S. Giet, Sources Chrétiennes [SCh] 26 bis, Paris 19682.
Didymus Caecus, Kommentar zum Ecclesiastes (Toura Papyrus), ed. M. Groenwald, Papirologische Texte und Abhandlungen 22, Bonn 1977.
Epiphanius, Ancoratus, ed. K. Holl, Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten drei Jahrhunderte 25, Leipzig 1915.
Eucherius Lugdunensis, Formulae spiritualis intelligentiae, PL 50, 727 A-772 D.
Fedrus, Bajki Ezopowe, przeł. i oprac. P. Gruszka, Gdańsk 1999.
Filastrius Brixiensis, Diversarum hereseon liber, ed. F. Heylen – G. Banterle, Scriptores circa Ambrosium, t. 2, Milano – Roma 1991.
Gregorius Agrigentinus, In Ecclesiasten libri X, Patrologia Graeca [PG] 98, kol. 741-1181.
Gregorius Magnus, Dialogorum libri IV, ed. A. de Vogüe, SCh 251, 260, 265, Paris 1978-1980, tłum. W. Szołdrski, Św. Grzegorz Wielki, Dialogi, PSP 2, Warszawa 1969.
Gregorius Magnus, Registrum epistularum, Ed. D. Norberg, Corpus Christianorum. Series Latina [CCL] 140, 140A, Turnholti 1982, tłum. J. Czuj, Św. Grzegorz Wielki, Listy, t. I-IV, Warszawa 1954-1955.
Hieronymus, Adversus Vigilantium, ed. J.-L. Feiertag, CCL 79 C, Turnhout 2005, tłum. G. Rurański, Św. Hieronim ze Strydonu, Pisma polemiczne. Przeciw Helwidiuszowi. Przeciw Jowinianowi. Przeciw Wigilancjuszowi, ŹM 67, Kraków 2013.
Hieronymus, Commentarius in Ecclesiasten, PL 23, kol. 1009-1116, tłum. K. Bardski, Św. Hieronim, Komentarz do Księgi Eklezjastesa, Biblioteka Ojców Kościoła 5, Kraków 1995.
Hilarius Pictaviensis, Commentarius in Matthaeum, ed. J. Doignon, SCh 254; 258, Paris 1978-1979, tłum. E. Stanula, Św. Hilary z Poitiers, Komentarz do Ewangelii św. Mateusza, PSP 63, Warszawa 2002.
Hippolytus, Interpretatio Cantici Canticorum, ed. G. Garitte, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 263-264, s. 32-70, 23-53, Paris 1965.
Joannes Chrysostomus, Homiliae in Matthaeum 41-90, PG 58, kol. 647-662, tłum. A. Baron, Św. Jan Chryzostom, Homilie na Ewangelię według św. Mateusza, cz. 2: Homilie 41-90, Źródła Myśli Teologicznej [= ŹMT] 23, Kraków 2001, s. 321-343.
Joannes Chrysostomus, In Ecclesiasten, ed. S. Leanza, Corpus Christianorum. Series Graeca 4, Turnhout 1978, s. 67-97.
Origenes, Commentarium in Canticum canticorum, éd. L. Brésard – H. Crouzel – M. Borret, SCh 375-376, Paris 1991-1992, tłum. S. Kalinkowski, w: Orygenes, Komentarz do „Pieśni nad Pieśniami”. Homilie o „Pieśni nad Pieśniami”, Kraków 1994.
Origenes, Commentarius in Joannem, ed. C. Blanc, SCh 120, 157, 222, 290, Paris 1966;1970; 1975; 1982, SCh 385, Paris 1992, tłum. S. Kalinkowski, Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, ŹMT 27, Kraków 2003, 25-562.
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, SCh 132, Paris 1967, SCh 136, 147, 150, Paris 1968-1969, tłum. S. Kalinkowski, Orygenes, Przeciw Celsusowi, Warszawa 1986.
Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, SCh 252-253; 268-269; 312, Paris 1978-1980; 1984, tłum. S. Kalinkowski – W. Stanula, oprac. W. Myszor, Orygenes. O zasadach, PSP 23, Warszawa 1979.
Przyszychowska M. (wyd.), Ojcowie Kościoła komentują Biblię. Stary Testament, t. 8: Księga Przysłów, Księga Koheleta, Pieśń nad Pieśniami, Ząbki k. Warszawy 2015.
Sancti Columbani Opera, ed. G. S. M. Walker, Scriptores Latini Hiberniae, t. II, Dublin 1957, tłum. E. Zakrzewska-Gębka Św. Kolumban, Pisma, Jonasz z Bobbio, Żywot Kolumbana, PSP 60, Warszawa 1995.
Sancti Epiphanii episcopi Interpretatio evangeliorum, ed. A. Erikson, Lund 1939.
Wright J. R., Ancient Christian Commentary on Scripture, t. 9: Proverbs, Ecclesiastes, Song of Solomon, Illinois 2005.
Bardski K., Poemat o czasie właściwym (Koh 3,1-8) w starożytnej interpretacji judaistycznej i chrześcijańskiej, w: Jak śmierć potężna jest miłość (Pnp 8,6). Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Juliana Warzechy SAC (1944-2009), red. W. Chrostowski, Ząbki 2009, s. 25-32.
De Margerie B., Introduzione alla storia dell’esegesi. Padri greci e orientali, t. 1, Roma 1983.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. W. Zakrzewska, Warszawa 1990.
Grillo J., Is Patristic Exegesis Good for Biblical Scholarship? Jerome and Gregory of Nyssa on Qohelet, w: J. Jarick (ed.), Perspectives on Israelite Wisdom. Proceedings of the Oxford Old Testament Seminar (The Library of Hebrew Bible/Old Testament Studies), London 2006, s. 232–253.
Holm-Nielsen S., On the Interpretation of Qoheleth in Early Christianity, Vetus Testamentum 24 (1974), s. 168-177.
Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
Leanza S., I condizionamenti dell’esegesi patristica. Un caso sintomatico: l’interpretazione di Qohelet, Ricerche Storico Bibliche 2 (1990), s. 25-49.
Leanza S., L’esegesi patristica di Qohelet da Melitone di Sardi alle compilazioni catenarie, w: Letture cristiane dei Libri Sapienziali. XX Incontro di studiosi dell’antichità cristiana 9-11 maggio 1991, Studia Ephemeridis „Augustianum” 37, Roma 1992, s. 237-250.
Lemański J., Negatywny obraz psa w Biblii. Przyczyny i konsekwencje, Colloquia Theologica Ottoniana 1 (2011), s. 67. 51-96.
Masłowska D., Masłowski W., Przysłowia polskie i obce od A do Z, Warszawa 2003.
Műldner-Nieckowski P., Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 2003.
Nuovo dizionario patristico e di antichitá cristiane [NDPAC], ed. Di Berardino A., t. 1-3, Genova – Milano 2006-2008.
Pastoureau M., Średniowieczna gra symboli (Horyzonty Cywilizacji), przeł. H. Igalson-Tygielska, Warszawa 2006.
Penna A., Principi e carattere dell’esegesi di S. Girolamo, Roma 1950.
Przyszychowska M. (wyd.), Ojcowie Kościoła komentują Biblię. Stary Testament, t. 8: Księga Przysłów, Księga Koheleta, Pieśń nad Pieśniami, Ząbki k. Warszawy 2015.
Purc-Stępniak B., Lwy zła - lwy cnoty. Ikonograficzne aspekty obrazowania motywu lwa w sztuce nowożytnej, w: Lwy w heraldyce i w sztuce europejskiej. Międzynarodowa konferencja historyczna, zorganizowana przez Uniwersytet Gdański i Fundacje Współpracy Wspólnota Gdańska - 23 października 2008, red. T. Maćkowski, Gdańsk 2008, s. 5-19.
Schattner-Rieser U., Le „Chien” dans la tradition juive des littératures bibliques et para- et postbiblique (Ahiqar, écrits de Qumrân, pseudépigraphes et littérature rabbinique), Res Antiquae 6 (2009), s. 293-304.
Simonetti M., Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do dziejów egzegezy patrystycznej, tłum. T. Skibiński, Kraków 2000.
Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 1990.
Starowieyski M., Księga Eklezjastesa w starożytności chrześcijańskiej, Warszawskie Studia Teologiczne (numer specjalny 2017), s. 270-305 (przedruk z Vox Patrum 10/19 [1990], s 771-806).
Stocchi C., Dizionario della favola antica, Milano 2012.
Szram M., „Wszystko ma swój czas”. Patrystyczna egzegeza Księgi Eklezjastesa 3,1-8, Verbum Vitae 35 (2019), s. 345-372.
Villani A., Origenes als Schriftsteller: Ein Beitrag zu seiner Verwendung von Prosopopoiie, mit einigen Beobachtungen über die prosopologische Exegese, Adamantius 14 (2008), s. 130-150.
von Bardenhewer O., Geschichte der altkirchlichen Literatur, t. 5: Die letzte Periode der altkirchlichen Literatur mit Einschluß des ältesten armenischen Schrifttums, Freiburg im Breisgau 1932.
Wright J. R., Ancient Christian Commentary on Scripture, t. 9: Proverbs, Ecclesiastes, Song of Solomon, Illinois 2005.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Mieczysław Celestyn Paczkowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 562
Liczba cytowań: 0