Commentary on the Apocalypse by Victorinus of Petovium: Between the Legacy of Irenaeus and the Editorial Work of Jerome
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPTh.2025.020Keywords
millenarianism, chiliasm, Victorinus of Petovium, Jerome of Stridon, Irenaeus of Lyon, Apocalypse of St. John, eschatology, biblical exegesisAbstract
This article aims to analyze and compare the millenarian concepts of two key figures of that era: Victorinus of Petovium and Irenaeus of Lyon, as well as to examine the decisive influence of Jerome of Stridon on the reception and later understanding of Victorinus' work. The first part of the article presents Victorinus' original, literal approach to the millennial kingdom of Christ on earth, including the literal imprisonment of Satan and two resurrections, and compares his millenarian concepts with the teachings of Irenaeus of Lyon, pointing to similarities in the general chiliastic trend (e.g., the vision of Jerusalem, compensation for the saints, quoting Papias), but at the same time emphasizing the lack of an indisputable, direct dependence of Victorinus on Irenaeus. Next, in the second part, the motives and scope of Jerome's intervention are presented. Influenced by the dominant theological trends of the 4th century (especially Platonism and the thought of Origen), Jerome deliberately abandoned literal millenarian interpretations in favor of allegorical and spiritual ones. The article also shows how Jerome's editing, by rejecting millenarianism, had a lasting influence on Western exegesis of the Apocalypse, as illustrated, among other things, by the change in the interpretation of the symbolism of the four creatures in Apocalypse 4:7. The entire work emphasizes the importance of the discovery of Victorinus' original text for understanding the historical complexity and dynamics of early Christian eschatological thought.
References
Budzanowska, Dominika. 2011. „Wstęp do recenzji Hieronima do Komentarza do Apokalipsy Wiktoryna z Petowium.” W Pierwsze łacińskie komentarze do Apokalipsy: Hipolit, Wiktoryn, Hieronim, Tykoniusz, zredagowane przez Dominika Budzanowska i Waldemar Linke, 105–24. Florilegium: studia classica, mediaevalia et neolatina, T. I. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Budzanowska-Weglenda, Dominika. 2021. „Victorin de Poetovio – exégète de l’Apocalypse de Saint Jean.” Vox Patrum 79:39–66. https://doi.org/10.31743/vp.12613.
Dulaey, Martine. 1991. „Jérôme « éditeur » du « Commentaire sur l’Apocalypse » de Victorin de Poetovio.” Revue d’Etudes Augustiniennes et Patristiques 37 (2): 199–236.
Dulaey, Martine, red. 1997a. „Commentaire.” W Sur l’Apocalypse suivi du Fragment chronologique et de La construction du monde, przez Victorin de Poetovio, Intoduction, texte critique, traduction, commentaire et index par M. Dulaey, 151–231. Sources Chrétiennes 423. Paris: Les Éditions du Cerf.
Dulaey, Martine. 1997b. „Introduction.” W Sur l’Apocalypse suivi du Fragment chronologique et de La construction du monde, przez Victorin de Poetovio, zredagowane przez Martine Dulaey, Intoduction, texte critique, traduction, commentaire et index par M. Dulaey, 12–41. Sources Chrétiennes 423. Paris: Les Éditions du Cerf.
Eusebius. 1903. Eusebius Werke. Zweiter Band: Die Kirchengeschichte. Erster Teil: Die Bücher I bis V. Zredagowane przez Eduardus Schwartz i Theodorus Mommsen. Die Griechischen Christlichen Schriftsteller, 9.1. Leipzig: J.C. Hinrichs.
Euzebiusz z Cezarei. 2013. Historia Kościelna. Przetłumaczone przez Agnieszka Caba na podstawie tłumaczenia Arkadiusza Lisieckiego. Źródła Myśli Teologicznej 70. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Gryson, Roger, red. 2017. „Explanatio in Apocalypsin una cum recensione Hieronymi: Prolegomena.” W Victorini Poetovionensis Explanatio in Apocalypsin una cum recensione Hieronymi Tractatus de fabrica mundi Fragmentum de vita Christi, 9–103. Corpus Christianorum Series Latina 5. Turnhout: Brepols publishers.
Haussleiter, Johannes. 1916. „Prolegomena.” W Victorini episcopi Petavionensis opera, przez Victorinus Poetavionensis, zredagowane przez Johannes Haussleiter, Recensuit, commentario critico instruxit, prolegomena et indices adiecit Iohannes Haussleiter, VII–LXXIV. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum 49. Vindobonae, Lipsiae: F. Tempsky, G. Freytag (G.M.B.H.).
Hieronim. 2011. „Recenzja Komentarza do Apokalipsy Wiktoryna z Petowium.” W Pierwsze łacińskie komentarze do Apokalipsy: Hipolit, Wiktoryn, Hieronim, Tykoniusz, zredagowane przez Dominika Budzanowska i Waldemar Linke, przetłumaczone przez Dominika Budzanowska, 125–165. Florilegium: studia classica, mediaevalia et neolatina, T. I. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Hieronymus. 1883. „Liber de viris illustratibus.” W Patrologia Latina 23, opracowane przez Jacques Paul Migne, kol. 631–760. Paris: Typis J.-P. Migne.
Hieronymus. 1916. „Commentarii in Apocalypsin editio Victorini et recensio Hieronymi una cum posteriorum additamentis.” W Victorini episcopi Petavionensis opera, zredagowane przez Johannes Haussleiter, Recensuit, commentario critico instruxit, prolegomena et indices adiecit Iohannes Haussleiter, 11–154. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum 49. Vindobonae, Lipsiae: F. Tempsky, G. Freytag (G.M.B.H.).
Hieronymus. 2017. „Explanatio in Apocalypsin una cum recensione Hieronymi: Editio synoptica cum adnotationibus criticis.” W Victorini Poetovionensis Explanatio in Apocalypsin una cum recensione Hieronymi Tractatus de fabrica mundi Fragmentum de vita Christi, zredagowane przez Roger Gryson, 105–291. Corpus Christianorum Series Latina 5. Turnhout: Brepols publishers.
Irénée de Lyon. 1969. Contre les hérésies. Livre V. Édition critique d’après les versions arménienne et latine par Adelin Rousseau, Moine de l’abbay d’Orvat, Louis Doutreleau, s.j., Charles Mercier. Tome II. Texte et traduction. Zredagowane przez Adelin Rousseau. Przetłumaczone przez Louis Doutreleau, Charles Mercier, i Adelin Rousseau. Sources Chrétiennes 153. Paris: Éditions du Cerf.
Irénée de Lyon. 1974. Contre les hérésies. Livre III. Édition critique par Adelin Rousseau, Moine de l’abbaye d’Orval, et Louis Doutreleau, s.j. Tome II. Texte et traduction. Zredagowane przez Adelin Rousseau. Przetłumaczone przez Louis Doutreleau i Adelin Rousseau. Sources Chrétiennes 211. Paris: Éditions du Cerf.
Irénée de Lyon. 1995. Démonstration de la prédication apostolique. Zredagowane i przetłumaczone przez Adelin Rousseau. Sources chrétiennes 406. Paris: Éditions du Cerf.
McGinn, Bernard. 1998. Visions of the End: Apocalyptic Traditions in the Middle Ages. Records of Civilization: Sources and Studies 96. New York: Columbia University Press.
Minns, Denis. 2010. Irenaeus: An Introduction. London; New York: T & T Clark.
Myszor, Wincenty. 2000. „Tysiąc lat panowania Chrystusa na ziemi. Millenaryzm w ujęciu Ireneusza z Lyonu (Adversus haereses V, 30, 4-36, 3).” Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 33:5–24.
Origène. 1978. Traité des principes: tome I (Livres I et II): introduction, texte critique de la version de Rufin, traduction. Zredagowane i przetłumaczone przez Henri Crouzel i Manlio Simonetti. Sources Chrétiennes 252. Paris: Éditions du Cerf.
Osborn, Eric Francis. 2001. Irenaeus of Lyons. Cambridge: Cambridge University Press.
Paczkowski, Mieczysław. 2000. „Interpretacja millenarystyczna idei Jerozolimy (II-III wiek).” Tarnowskie Studia Teologiczne 19 (1): 55–62.
Paczkowski, Mieczysław. 2020. „Krytyka millenarystycznego obrazu Jerozolimy u św. Hieronima ze Strydonu.” Vox Patrum 75:345–74. https://doi.org/10.31743/vp.5814.
Papias Hierapolitani. 1894. „S. Papiae Hierapolitani Episcopi Fragmenta: E Quinque libris de expositione oraculorum dominicorum.” W Saeculum II: Του Ἁγιος Πατρος Ἡμων Ἰγνατιυ Ἐπισκοπου Αντιοχειας Ἐπιστολαι. S. P. Nignatii, Episcopi Antiocheni Epistolae: cum genuinae, tum dubiae et supposititiae Praemissa Dissertatione de integritate textus recepti Epistolarum S. Ignati, auctore H. Denzinger, in. Universitate Virceburgensi Theologiae Professore. Accedunt romanorum pontificum saeculi II, S. Polycarpi martyris, S. Melitonis sardensis, s. Papiae Hierapolitani, S. Quadrati Atheniensis, S. Claudii Apollinaris Hierapolitani, Maximi Hierosolymitani, Polycratis Ephesini, S. Theophili Caesareae Palaestinae, S. Serapionis Antiocheni, Archaei Africani, Episcoporum, Aristidis Apologistae Christiani, Castoris, Aristonis Pelloei, S. Hegesippi, Pantaeni, Rhodonis, Apollonii, plurium anonymorum. Epistolae, Opuscula, Fragmenta, 1255–62. Patrologia Graeca 5. Parisiis: Apud Garnier Fratres, Editores et J.-P. Migne Successores.
Quasten, Johannes. 1986a. Patrology: The Ante-Nicene Literature after Irenaeus. 3. paperback print. Westminster, Md: Christian Classics.
Quasten, Johannes. 1986b. Patrology: The Beginnings of Patristic Literature. 3. paperback print. Westminster, Md: Christian Classics.
Rousseau, Adelin, red. 1995. „Introduction.” W Démonstration de la prédication apostolique, przez Irénée de Lyon, przetłumaczone przez Adelin Rousseau, 9–78. Sources chrétiennes 406. Paris: Éditions du Cerf.
Smith, Christopher R. 1994. „Chiliasm and Recapitulation in the Theology of Ireneus.” Vigiliae Christianae 48 (4): 313–31.
Tertullianus. 1954. „Adversus Marcionem.” W Tertulliani opera: pars prima: Opera catholica. Adversus Marcionem, zredagowane przez A. Kroymann, 437–726. Corpus Christianorum Series Latina 1. Turnhout: Typographi Brepols Editores Pontificii.
Victorinus Poetavionensis. 2017. „Explanatio in Apocalypsin una cum recensione Hieronymi: Editio synoptica cum adnotationibus criticis.” W Victorini Poetovionensis Explanatio in Apocalypsin una cum recensione Hieronymi Tractatus de fabrica mundi Fragmentum de vita Christi, zredagowane przez Roger Gryson, 105–291. Corpus Christianorum Series Latina 5. Turnhout: Brepols publishers.
Wiktoryn z Petowium. 2011. „Komentarz do Apokalipsy.” W Pierwsze łacińskie komentarze do Apokalipsy: Hipolit, Wiktoryn, Hieronim, Tykoniusz, zredagowane przez Dominika Budzanowska i Waldemar Linke, przetłumaczone przez Dominika Budzanowska, 69–104. Florilegium: studia classica, mediaevalia et neolatina, T. I. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Witko, Krzysztof. 2000. „Millenaryzm w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Rys teologiczno-historyczny.” Tarnowskie Studia Teologiczne 19 (1): 4–8.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Maciej Kiliszek
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
CC BY ND 4.0. The Creator/Contributor is the Licensor, who grants the Licensee a non-exclusive license to use the Work on the fields indicated in the License Agreement.
- The Licensor grants the Licensee a non-exclusive license to use the Work/related rights item specified in § 1 within the following fields: a) recording of Work/related rights item; b) reproduction (multiplication) of Work/related rights item in print and digital technology (e-book, audiobook); c) placing the copies of the multiplied Work/related rights item on the market; d) entering the Work/related rights item to computer memory; e) distribution of the work in electronic version in the open access form on the basis of Creative Commons license (CC BY-ND 3.0) via the digital platform of the Nicolaus Copernicus University Press and file repository of the Nicolaus Copernicus University.
- Usage of the recorded Work by the Licensee within the above fields is not restricted by time, numbers or territory.
- The Licensor grants the license for the Work/related rights item to the Licensee free of charge and for an unspecified period of time.
FULL TEXT License Agreement
Stats
Number of views and downloads: 17
Number of citations: 0
