Porównanie mezopotamskich i izraelskich obrazów świata podziemnego

Abstract

Celem niniejszego artykułu jest porównanie obrazu świata podziemnego w mitologii mezopotamskiej i literaturze biblijnej. Lokalizacja świata podziemnego jest w obu kulturach podobna: umiejscawiano go pod powierzchnią ziemi i pod wodami mitycznego praoceanu. W obu tradycjach istnieją również teksty sugerujące, że znajdował się bezpośrednio pod powierzchnią ziemi, a groby i różnego rodzaju doły stanowiły "wrota" do zaświatów. W kwestii "krajobrazu" i kondycji zmarłych obie tradycje charakteryzuje negatywne postrzeganie zaświatów jako miejsca ciemności i prochu, a egzystencja po śmierci jest cieniem życia ziemskiego. Jednak szczegóły się różnią. W Mezopotamii świat podziemny przedstawiany jest jako starożytne miasto z mityczną rzeką, siedmioma lub czternastoma bramami i pałacem dla władczyni Ereszkigal, co odzwierciedla urbanistyczną mentalność. Istniała tam hierarchia społeczna podobna do tej w świecie żywych, a los zmarłych mógł być poprawiony przez godny pochówek i ofiary rodzinne, zwłaszcza dużą liczbę potomstwa. Teksty mezopotamskie koncentrują się na losie jednostki. W literaturze biblijnej Szeol jest raczej pustkowiem, zbiorową mogiłą lub cmentarzyskiem, a jego obraz jest bardziej mglisty i niejednorodny. Różnice w losie po śmierci mają charakter teologiczny i etyczny, często służąc ukazaniu losu narodów wrogich Izraelowi i manifestowaniu panowania YHWH. Relacja Boga/bogów do świata podziemnego ujawnia największe różnice. W Mezopotamii, charakteryzującej się politeizmem, kraina umarłych była zamieszkana przez wielu bogów, a bogowie nieba i ziemi nie posiadali w niej władzy, a próby jej przejęcia kończyły się tragicznie. W tradycji biblijnej, w miarę rozwoju monoteizmu absolutnego, stopniowo ewoluowała idea panowania YHWH nad Szeolem i zmarłymi, co doprowadziło do pojawienia się idei zmartwychwstania. Początkowo YHWH nie miał władzy nad tą krainą, a zmarli nie mogli mu oddawać czci.