Wybrane przykłady realiów biblijnych ze świata flory i fauny wprowadzone do przekładu Pisma Świętego przez św. Hieronima
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPTh.2023.003Słowa kluczowe
realia biblica, rącznik pospolity, lew, góralek, Hieronim ze StrydonuAbstrakt
W artykule przedstawiono problemy związane z oddaniem realiów biblijnych (realia biblica). Przedmiotem analizy jest kwestia przekładu przez św. Hieronima hebrajskiej nazwy rośliny קִיקָיוֹן (qîqājôn – rącznik pospolity) oraz hebrajskich nazw zwierząt ליִַשׁ (layiš – lew) i שָׁפןָ (šāpān – góralek). W przypadku terminu קִיקָיוֹן (qîqājôn), który użyty jest w Księdze Jonasza (4,6), św. Hieronim wybrał dla swego łacińskiego tłumaczenia nazwę hedera (bluszcz), co wywołało spore zamieszanie. Hebrajskie słowo ליִַשׁ (layiš), występujące w Księdze Hioba (4,11) przetłumaczył jako tygrys. Natomiast, jeśli chodzi o góralka, małe stworzenie biblijne (zob. Kpł 11,5; Pwt 14,7; Ps 104,18; Prz 30,26), które prawdopodobnie spotkał podczas pobytu w Ziemi Świętej, wprowadził kilka różnych identyfikacji: jako zająca, jeża, a nawet świnię. Przykłady te bardzo dobrze obrazują problemy, z jakimi św. Hieronim spotkał się przy doborze realiów biblijnych. Niniejszy artykuł jest próbą uporządkowania wszystkich istotnych informacji dotyczących identyfikacji wymienionych roślin i zwierząt. Autor artykułu po pierwsze analizuje teksty, w których Hieronim bronił swoich wyborów i odpowiadał na krytykę, a po drugie konfrontuje jego rozwiązania translatorskie z podejściem tłumaczy Septuaginty, informacjami o florze i faunie zawartymi w innych starożytnych źródłach oraz dorobkiem nauk przyrodniczych.
Bibliografia
Abramowiczówna, Zofia. 1960. Słownik grecko-polski. T. II. Warszawa: PWN.
Bazzana, Giovanni. 2010. „Cucurbita super caput ionae: Translation and Theology in the Old Latin Tradition.” Vatus Testamentum 60 (3): 309–322.
Beekes, Robert, Beek van, Lucien. 2010. Etymological Dictionary of Greek, vol I–II, Leiden–Boston: Brill.
Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem (Vulgata). 2001. Ed. V, red. E. Weber, R. Gryson, Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
Biblia, to jest księgi Starego i Nowego Testamentu, z łacińskiego na język polski przełożone przez Ks. D. Jakóba Wujka. 1923. Warszawa: Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne.
Brehm, Alfred. 1963. Życie zwierząt. Ssaki. Red. J Żabiński. Warszawa: PWN.
Bugała, Władysław. 2000. Drzewa i krzewy. Warszawa: PWRiL.
Bosak, Pius Czesław. 2018. Leksykon wszystkich zwierząt biblijnych, Kraków: Petrus.
Cansdale, George. 1970. Animals of Bible Lands. Sydney–Toronto–Auckland–Cape Town: Paternoster Press.
Chrostowski, Waldemar. 2013. „Historia Początków (Rdz 1–11) w interpretacji żydowskiej.” Collectanea Theologica 83 (4): 105–127.
Dines, Ilya. 2008. „The Textual and Pictorial Metamorphoses of the Animal called Chyrogrillius.” In Science Translated: Latin and Vernacular Translations of Scientific Treatises in Medieval Europe, eds. M. Goyens, P. De Leemans, A. Smets, 73–90, (Mediaevalia Lovaniensia, Series I, Studia XL). Leuven: Leuven University Press.
Feliks, Jehuda. 1962. The Animal World of The Bible. Tel-Aviv: “SINAI”.
Ferguson, Walter W. 2002. The Mammals of Israel. Jerusalem–New York: Gefen Publishing House.
Fizjologi i Aviarium. Średniowieczne traktaty o symbolice zwierząt. 2005. Tłum. i oprac. S. Kobielus. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec.
Fraïsse-Bétoulières, Anne. 2010. „Comment traduire la Bible?: Un échange entre Augustin et Jérôme au sujet de la ‚citrouille’ de Jonas 4,6.” Études théologiques et religieuses 85 (2): 145–165.
Gajusz Pliniusz Sekundus. 2019. Historia naturalna. Tom II: Antropologia i Zoologia. Księgi VII–XI (tekst, wstęp, przekład i komentarz I. Mikołajczak). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Gajusz Pliniusz Sekundus. 2022. Historia naturalna. Tom III: Botanika. Rolnictwo i Ogrodnictwo. Księgi XII–XIX (tekst, wstęp, przekład i komentarz I. Mikołajczak). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Hepper, Frank N. 1992. Ilustrated Encyclopedia of Bible Plants. Flowers and Trees, Fruits and Vegetables, Ecology. London: Three’s Company.
Herodot. 2020. Dzieje. Tłum. S. Hammer. Warszawa: Czytelnik.
Hieronim ze Strydonu. 2011. Listy III (80–115). Oprac. M. Ożog, tekst łac. H. Pietras. Kraków: WAM.
Hieronim. 1998. Komentarz do Księgi Jonasza. Wstęp S. Gądecki, tłum. L. Gładyszewski. Kraków: WAM.
Jougan, Alojzy. 2013. Słownik kościelny łacińsko-polski. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu.
Kaczyńska, Elwira. 2018. „Klaudiusz Elian o nazwach młodych zwierząt („De natura animalium” VII 47).” Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae Et Latinae 28 (1): 33–48. DOI: 10.14746/sppgl.2018.XXVIII.1.2.
Koehler, Ludwig, Baumgartner, Walter, Stamm, Johann J. 2008a. Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. T. 1. Red. nauk. wyd. pol. P. Dec. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.
Koehler, Ludwig, Baumgartner, Walter, Stamm, Johann J. 2008b. Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. T. 2. Red. nauk. wyd. pol. P. Dec. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.
Koncewicz, Łukasz. 1922. Nowy słownik podręczny łacińsko-polski opracowany podług najlepszych źródeł. Lwow–Warszawa: Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych.
Kumaniecki, Kazimierz. 1995. Słownik łacińsko-polski: według słownika Hermana Mengego i Henryka Kopii, Warszawa: PWN.
Malinowski, Gościwit. 2003. Zwierzęta świata antycznego. Studia nad Geografią Strabona, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Mazur, Roman, Bogacz, Roman. 2021. Słownik analityczny do Biblii greckiej. Kraków: UNUM.
Midrash Rabbah. 1939. Translated into english with notes, glossary and indices under the editorship of Rabbi Dr. H. Freedman, B.A., PH.D. and Maurice Simon, M.A. with a foreword by Rabbi Dr. L. Epstein, B.A., PH.D., D.LIT. in ten volumes. London: The Soncino Press.
Morta, Krzysztof. 2017. „Biblijny szafan – problem identyfikacyjno-gramatyczny.” Verbum Vitae 32: 351–396.
Morta, Krzysztof. 2011. „Bluszcz kontra dynia, czyli trudne początki Wulgaty.” Theologica Wratislaviensia 6: 91–120.
Nowiński, Marian. 1977. Dzieje roślin i upraw ogrodniczych. Warszawa: PWRiL.
Nowiński, Marian.1980. Dzieje upraw i roślin leczniczych. Warszawa: PWRiL.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych (Biblia Tysiąclecia). 2000. Oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich. Poznań: Pallottinum (wyd. 5).
Plezi, Marian (red.). 1969. Słownik łacińsko-polski. T. III, I–O. Warszawa: PWN.
Plezi, Marian (red.). 1959. Słownik łacińsko-polski. T. I. A–C. Warszawa: PWN.
Robinson, Bernard P. 1985. „Jonah’s Qiqayon Plant.” Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 97 (3): 390–403.
Sander, Henryk. 1979. Mały słownik zoologiczny. Owady. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Sander, Henryk. 1976. Owady. Zwierzęta świata. Warszawa: PWN.
Seneta, Włodzimierz, Dolatowski, Jakub. 2000. Dendrologia. Warszawa: PWN.
Smithers, Reay H.N. 1983. „Order Lagomorpha.” In The Mammals of the Southern African Subregion. Ed. R.H.N. Smithers, 160–169. Pretoria: University of Pretoria.
Sondel, Janusz. 2006. Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków. Kraków: Universitas.
Stefański, Jacek. 2011. Proces poznawania Boga w Księdze Jonasza. Rozprawy i Studia Biblijne 41. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.
Szczepanowicz, Barbara, Mrozek, Andrzej. 2007. Atlas zwierząt biblijnych. Miejsce w Biblii i symbolika. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Szczepanowicz, Barbara. 2004. Atlas roślin biblijnych. Pochodzenie, miejsce w Biblii i symbolika. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Szczepanowicz, Barbara. 2014. Rośliny biblijne. Ziemia Święta. Kraków: Petrus.
Szweykowska, Alicja, Szweykowski, Jerzy (red.). 1993. Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
The Geography of Strabo, (The Loeb Classical Library). 1930. Vol. VII. Ed. T.E. Page, E. Caps, W.H.D. Rouse, trans. H.L. Jones. London: William Heinemann Ltd, New York: G.P. Putnam’s Sons.
Wajda, Anna Maria. 2016. Szkice z biblijnego zwierzyńca. Kraków: Petrus.
Włodarczyk, Zofia. 2011. Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Anna Wajda
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 576
Liczba cytowań: 0
