Chmury Arystofanesa w świetle Fenomenologii ducha. Przyczynek do antropologicznej interpretacji fenomenu komizmu

Abstract

Punktem wyjścia artykułu jest rekonstrukcja Hegla rozważań o komedii zawartych w Fenomenologii Ducha. Niemiecki filozof stawia tam tezę, że komedia stanowi zwieńczenie „religii sztuki” i przewyższa - pod względem stopnia samowiedzy ducha i rozwoju wolności – tragedię. W drugiej części tekstu próbuję pokazać, że komedia stanowi swoiste, niedoceniane dotąd przedpole filozofii, z którego można wyprowadzić posttragiczny obraz człowieka odmienny od tego, jaki proponuje szkoła lacanowska, ironizm Rorty’ego, czy kynizm Sloterdijka. Punktem odniesienia będzie tutaj komedia Arystofanesa zatytułowana Chmury. Analizując wybrane wątki tej komedii, spróbuję uzasadnić tezę, że losy Strepsjadesa, głównego bohatera komicznego ukazują proces jego wewnętrznej przemiany. W finale komedii Arystofanes przedstawia podmiot, który uwolnił się od presji partykularnych potrzeb oraz abstrakcyjnych zasad, stając się medium narodzin komicznego Dionizosa, w którym uwalnia się witalny potencjał człowieka: „więcej życia” (Nietzsche) or Erros (Bielik-Robson). Nowa komiczna podmiotowość przeciwstawia się terroryzującej władzy śmierci, lęku i konieczności. Finał komedii przedstawia tym samym pojednaną ze sobą, doświadczającą rozkoszy podmiotowość, w której budzi się niewykorzystany, kreatywny potencjał mowy i działania. Te komediowo-dionizyjskie narodziny człowieka otwierają przed nim perspektywę nowej, konkretnej natura naturans, ugruntowanej w niepowtarzalnej, jednostkowej egzystencji, anarchicznej i rebelianckiej, ale przenikniętej krytyczną refleksją, która chce dobra wspólnego w imię radości życia.