Stosunek Salomona Majmona do filozofii Kanta (w świetle korespondencji i nowo odkrytego manuskryptu Rozmowa pomiędzy Kantem i jednym z jego uczniów)

Abstract

Niniejszy tekst stanowi przybliżenie postaci żyjącego w latach 1754–1800 filozofa-samouka żydowskiego pochodzenia, Salomona Majmona, oraz jego stosunku do poglądów naukowych Immanuela Kanta, którego to myśli, jak sam się określił Majmon, jest kontynuatorem. W praktyce było jednak zupełnie inaczej.

Podstawą wniosków zawartych w artykule są listy oraz niedawno odkryty rękopis zatytułowany Rozmowa pomiędzy Kantem i jednym z jego uczniów.

Wspomniana korespondencja z Kantem ukazuje wyraźnie stanowisko Majmona wobec poglądów królewieckiego filozofa. Listy, które w większości przypadków pozostały bez odpowiedzi, napisane są w charakterystyczny, nieco zuchwały sposób. Po wstępie skupiającym się na gloryfikacji filozofii Kanta, Majmon sugeruje mu liczne poprawki dotyczące nie tylko drobnych szczegółów, lecz również istotnych, zasadniczych kwestii, których wprowadzenie zmieniłoby diametralnie system kantowskiej filozofii.

Przypuszczalnie ze względu na to, w toku całej wspomnianej korespondencji Majmon uzyskał odpowiedź tylko raz. Stało się tak za sprawą Marcusa Herza, przyjaciela Kanta, w którego łaski Majmon się wkupił. Sam Kant miał później o to do Herza żal do tego stopnia, że dotychczasowa, częsta i bardzo osobista korespondencja między nimi ustała, a jej miejsce zajęła rzadka wymiana zdań, sprowadzająca się wyłącznie do kwestii oficjalnych.

Nie zniechęciło to jednak Majmona, który nawet w swojej Autobiografii z 1792 roku stwierdził, że Kant ma o nim jak najlepsze zdanie. Żydowski filozof-samouk nie zaprzestał również pisania listów, nie uzyskał jednak na nie już żadnej odpowiedzi, taka sytuacja okazała się dla niego na tyle bolesna, że w pewnym momencie postanowił odpisać sam do siebie.

Rzekome odpowiedzi Kanta zawarł we wspomnianym wcześniej rękopisie Rozmowa pomiędzy Kantem i jednym z jego uczniów. Cały tekst zdaje się formą rekompensaty, której Majmon potrzebował ze względu na odrzucenie przez Kanta. Tytułowa rozmowa odbywa się między królewieckim filozofem a słuchaczem N, którego poglądy były identyczne z tymi, głoszonymi przez Majmona. Nie sposób nie zauważyć natarczywości, z jaką N atakuje Kanta, który przez całą rozmowę pozostaje grzeczny, chociażby ze względu na fakt, że nie jest w stanie swojemu słuchaczowi dorównać. Kant z dialogu Majmona popada w sprzeczności, gubi się i godzi się z tezami N, pomimo że są one bardzo dalekie od systemu filozofii krytycznej.

N bądź też Majmon wyraża swoje wątpliwości dotyczące między innymi przestrzeni jako czystej formy oglądu, w zawartym w tekście fragmencie widać nieporadność, z jaką Kant stara się obronić swoje stanowisko. Wypowiedzi typu: „nie wiem” bądź „bardzo możliwe” dodatkowo potęgują obraz Majmonowskiego Kanta.

Okazuje się jednak, że w niektórych tezach zawartych w dialogu Majmon bardzo zbliżył się do późniejszych poglądów Fichtego, które to Kant również odrzucał. Może z tego wynikać, że Majmon stanowił dużo ważniejsze, niż powszechnie się uważa, ogniwo pomiędzy kantyzmem a klasycznym idealizmem niemieckim.