Chmury Arystofanesa w świetle Fenomenologii ducha. Przyczynek do antropologicznej interpretacji fenomenu komizmu
DOI:
https://doi.org/10.12775/szhf.2018.024Słowa kluczowe
komedia, Arystofanes, Hegel, wolność, Erros, podmiotowość, substancja, mit, śmierć, koniecznośćAbstrakt
Punktem wyjścia artykułu jest rekonstrukcja Hegla rozważań o komedii zawartych w Fenomenologii Ducha. Niemiecki filozof stawia tam tezę, że komedia stanowi zwieńczenie „religii sztuki” i przewyższa - pod względem stopnia samowiedzy ducha i rozwoju wolności – tragedię. W drugiej części tekstu próbuję pokazać, że komedia stanowi swoiste, niedoceniane dotąd przedpole filozofii, z którego można wyprowadzić posttragiczny obraz człowieka odmienny od tego, jaki proponuje szkoła lacanowska, ironizm Rorty’ego, czy kynizm Sloterdijka. Punktem odniesienia będzie tutaj komedia Arystofanesa zatytułowana Chmury. Analizując wybrane wątki tej komedii, spróbuję uzasadnić tezę, że losy Strepsjadesa, głównego bohatera komicznego ukazują proces jego wewnętrznej przemiany. W finale komedii Arystofanes przedstawia podmiot, który uwolnił się od presji partykularnych potrzeb oraz abstrakcyjnych zasad, stając się medium narodzin komicznego Dionizosa, w którym uwalnia się witalny potencjał człowieka: „więcej życia” (Nietzsche) or Erros (Bielik-Robson). Nowa komiczna podmiotowość przeciwstawia się terroryzującej władzy śmierci, lęku i konieczności. Finał komedii przedstawia tym samym pojednaną ze sobą, doświadczającą rozkoszy podmiotowość, w której budzi się niewykorzystany, kreatywny potencjał mowy i działania. Te komediowo-dionizyjskie narodziny człowieka otwierają przed nim perspektywę nowej, konkretnej natura naturans, ugruntowanej w niepowtarzalnej, jednostkowej egzystencji, anarchicznej i rebelianckiej, ale przenikniętej krytyczną refleksją, która chce dobra wspólnego w imię radości życia.
Bibliografia
Arystofanes, Komedie, przeł. J. Ławińska-Tyszkowska, Wrocław 1991.
Bielik-Robson A., „Na pustyni”. Kryptoteologie późnej nowoczesności, Kraków 2008.
Bielik-Robson A., Erros, Mesjański witalizm i filozofia, Kraków 2012.
Blumenberg H., Das Lachen der Thrakerin. Eine Urgeschichte der Theorie, Frankfurt am Main 1987.
Freydberg B., Philosophy and comedy. Aristophanes, Logos and Eros, Bloomington 2008.
Guczalska K., Państwo jako dzieło sztuki. Piękno i wolność w filozofii Hegla, Kraków 2010.
Hamacher W., Das Ende der Kunst mit der Maske, [w:] Sprachen der Ironie – Sprachen des Ernstes, hg. K. H. Bohrer, Frankfurt am Main 2000, s. 121–155.
Hebing N., Hegels Ästhetik des Komischen, Hamburg 2015.
Hegel G. W. F., Fenomenologia ducha, t. 2, przeł. A. Landman, Warszawa 2010.
Hegel G. W. F., Wykłady o estetyce, t. 3., przeł. J. Grabowski, A. Landman, Warszawa 1967.
Hegel G. W. F., Wykłady z filozofii dziejów, t. 1, przeł. J. Grabowski, A. Landman Warszawa 1958.
Hegel G. W. F., Wykłady o estetyce, t. 3, przeł. J. Grabowski, A. Landman, Warszawa 1967.
Kraft S., Zum Ende der Komödie. Eine Theoriegeschichte des Happyends, Göttingen 2011.
Marquard O., Schwierigkeiten mit der Geschichtsphilosophie, Frankfurt am Main 1973.
Michalski R., Rozważania wokół koncepcji śmiechu Platona, „Studia z Historii Filozofii”, t. 6, 2015, z. 4, s. 149–174.
Michalski R., Antyczne źródła pojęcia mimesis, „Filo-Sofija”, nr 5, Bydgoszcz 2005, s. 45–64.
Nussbaum M., Aristophanes and Socrates on Learning Practical Wisdom, „Yale Classical Studies”, vol. 26, 1980, s. 43–97.
Plessner H., Śmiech i płacz. Badania nad granicami ludzkiego zachowania, przeł. A. Zwolińska, Z. Nerczuk, Kęty 2004.
O’Regan D., Rhetoric, Comedy and the Violence of Language, Oxford 1992.
Ritter J., Über das Lachen, w: idem, Subjektivität. Sechs Aufsätze, Frankfurt am Main 1974.
Schulte M., „Tragödie im Sittlichen”. Zur Dramentheorie Hegels, München 1992.
Snell B., Odkrycie ducha. Studia o greckich korzeniach europejskiego myślenia, przeł. A. G. Onsymow, Warszawa 2009.
Steiner G., The Death of Tragedy, New York 1999.
Śmiechowicz O., Arystofanes, Warszawa 2015.
Zupančič A., The Odd One In: on Comedy, London 2007.
Żelazny M., Heglowska filozofia ducha, Toruń 2000.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 369
Liczba cytowań: 0