Strach na Zachodzie na przełomie XIX i XX wieku. Żyjąc z wrogiem

Abstrakt

Nawiązując do znanej pracy Jeana Delumeau La peur en Occident, XIVe-XVIIIe siècles. Une cité assiégée (Strach w kulturze Zachodu XIV-XVIII w.) oraz zakładając, że człowiek zawsze czegoś się boi oraz że w każdej epoce historycznej istnieje jakaś dominująca forma strachu, w artykule postawiono pytanie o to, czego na Zachodzie bano się na przełomie XIX i XX wieku. Zwrócono uwagę na to, że zachodnia kultura tego okresu miała charakter scjentystyczny, dlatego przyjęto, że źródeł strachu w tej epoce należy poszukiwać w nauce. Za wyjściowy punkt narastającego lęku wskazano pesymistyczną diagnozę demograficzną Thomasa Roberta Malthusa z 1798 r., natomiast za koncepcje wzmacniające ten lęk uznano teorie degeneracji (Benedict Augustin Morel, Cesare Lombroso, Max Nordau) oraz ewolucjonizm (Charles Darwin, Herbert Spencer) i eugenikę (Francis Galton). Na podstawie analizy tych koncepcji wyprowadzono wniosek, że nauka mogła stać się źródłem strachu przede wszystkim ze względu na niezrealizowanie własnych kryteriów poznania naukowego, w szczególności ze względu na obecność w jej obszarze pewnych przeświadczeń właściwych dla mentalności religijnej, które uczeni naiwnie uznali za już przezwyciężone.