O teście negacji, kontekstach interpretacyjnych i zdaniach „wyratowanych”

Abstrakt

W artykule poruszam kilka problemów związanych z rolą tzw. negatywnego materiału językowego w synchronicznej analizie semantycznej. Skupiają się one wokół dwóch podstawowych zagadnień.

Pierwsze dotyczy tego, czy preparowane przez badacza zdania sprzeczne, które mają służyć uzasadnieniu określonych hipotez semantycznych, powinny być zdaniami dewiacyjnymi w sensie absolutnym (tzn. takimi zdaniami, których nie da się „uspójnić” w żadnym możliwym do pomyślenia kontekście), czy też fakt, że można je „wyratować” w jakichś szczególnych kontekstach, pozostaje bez wpływu na ich wartość dowodową. W artykule staram się pokazać, że o ile chce się wydobyć sprzeczność na powierzchni zdania w bezpośrednim teście negacji, zestawiającym leksem z zaprzeczeniem komponentu proponowanego na składnik semantyczny tego leksemu, nie należy oczekiwać sprzeczności niepodważalnej. Z drugiej strony, anomalie gramatyczne mogą być wprawdzie doskonałym uzasadnieniem dla tez semantycznych, ale zdania tego typu nie zawsze są możliwe do zastosowania, a poza tym są to mimo wszystko dowody pośrednie, niewysławiające danego komponentu explicite. Z kolei pozostając na poziomie leksykalnym zdania, być może zawsze będziemy w stanie uspójnić zdanie testowe; to n i e znaczy, że zdania te nie wyrażają sprzeczności, jednak żeby ją uchwycić, należy kierować się ścisłymi kryteriami kodowości wypowiedzi. Za A. Bogusławskim 2008, 2009 i G. Fregem 1977 [1918] przyjmuję, że dostarcza ich rama czasownika ktoś powiedział, że wraz z warunkiem „powagi” wypowiedzi.

Drugi omawiany w artykule problem dotyczy tego, przy pomocy jakich środków wydobywa się w zdaniu sprzeczność, dla wyników testu sprzecznościowego nie jest bowiem obojętne, jakich konstrukcji czy jakich operatorów metatekstowych się w tym celu użyje. Analiza wybranych przykładów z różnych prac semantycznych pokazuje, że nie jest dobrym pomysłem uciekanie się do połączeń koniunktywnych za pomocą spójnika i, ponieważ tego rodzaju zdania będą co prawda zasługiwały na {*}, jednak niekoniecznie ze względu na sprzeczność, która rzekomo miałaby leżeć u podłoża oznaczonej w ten sposób dewiacji językowej, lecz ze względu na wysokie „wymagania spójnościowe” samego i. Zdarza się, że przyczyna anomalii jest z tego powodu mylnie interpretowana.