LUD. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych PAN
Macedońskie Trobriandy. Józef Obrębski i pierwsze badania wsi europejskiej w paradygmacie funkcjonalizmu
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/lud102.2018.06
Abstrakt
Artykuł dotyczy początków drogi naukowej Józefa Obrębskiego (1905-1967), ucznia Malinowskiego, polskiego prekursora badań nad etnicznością, płcią kulturową oraz studiów postkolonialnych. Jego prace, nowatorskie i wyprzedzające swój czas, w więszości nie zostały opublikowane; Obrębski nie funkcjonuje więc w antropologicznym mainstreamie. We wczesnych latach 30. prowadził on badania terenowe w prawosławnych społecznościach chłopskich Macedonii. Był pierwszym antropologiem, który zastosował etnograficzną metodę terenową i teorię funkcjonalną w badaniach wsi europejskiej. Obrębski, pragnąc znaleźć wśród górali macedońskich swoje Trobriandy, analizował m.in. strukturę społeczną i rytuał w badanych społecznościach pod kątem relacji między płciami. Koncentrował się na społecznych, ekonomicznych i symbolicznych aspektach prawa małżeńskiego (np. odkup za żonę, małżeństwo przez ucieczkę czy stosunki seksualne). Badał także – metodą „obiektywnej obserwacji i bezpośredniego doświadczenia”, jak ją nazywał – czarownictwo i sekretne praktyki magii miłosnej, jak również inne rytuały sprawowane przez kobiety z perspektywy zarówno konfliktu, jak i współpracy między płciami. II wojna światowa, a następnie emigracja Obrębskiego spowodowały, że nie ukończył i nie opublikował macedońskich monografii, nad którymi pracował. Autorka artykułu przygotowuje obecnie do druku krytyczną edycję pism uczonego z intencją wprowadzenia jego dorobku do antropologicznego obiegu.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Bielenin-Lenczowska, K. (ed.) (2015). Anthropology of continuity and change. Macedonian Poreče 80 years after Józef Obrębski's work. Warszawa: Instytut Slawistyki PAN.
Bielenin-Lenczowska, K., Engelking, A. (2015). Józef Obrębski’s Poreče. An ethnographic revisit. In: K. Bielenin-Lenczowska (ed.), Anthropology of continuity and change. Macedonian Poreče 80 years after Jozef Obrebski’s work (s. 9-29). Warszawa: Instytut Slawistyki PAN.
Engelking, A. (2004). Obrębski o Malinowskim. Z dziejów recepcji funkcjonalizmu w Polsce. Studia Socjologiczne, 173 (2), 17-34.
Engelking, A. (2006). Józef Obrębski – etnolog i socjolog warszawski. Sprawy Narodowościowe, 29, 91-106.
Engelking, A. (2007a). Józef Obrębski (1905-1967). W: E. Fryś-Pietraszkowa, A. Spiss (red.), Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne. T. 2 (s. 226-233). Wrocław-Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Engelking, A. (2007b). Polesie Józefa Obrębskiego. W: J. Obrębski. Polesie. Studia etnosocjologiczne (red. A. Engelking). T. 1 (s. 9-32). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Engelking, A. (2012). Kazimierz Moszyński i Józef Obrębski: nauczyciel i uczeń. Lud, 96, 139-156.
Engelking, A. (2018). Krakowski projekt słowianoznawstwa zintegrowanego. Wizja, realizacje, kontynuacje. W: E. Drzewiecka, E. Wróblewska-Trochimiuk (red.), Niekonwencjonalne historie instytucji slawistycznych. Warszawa: Instytut Slawistyki PAN [w druku].
Engelking, A. (2019). Uczony w konfrontacji z polityką państwa. Przypadek Józefa Obrębskiego, badacza Polesia w II Rzeczypospolitej. Sprawy Narodowościowe [w druku].
Flis, M., Paluch, A. K. (red.) (1985). Antropologia społeczna Bronisława Malinowskiego. Warszawa: PWN.
Georgievski, P. T. (2014). Karakteristike etnografskog istraživanja sela u Poreču tridesetih godina od polskog sociologa J. Obrembskog. In: D. ђorđević (ed.), Biti sociolog sela. Spomenica ђure Stefanovića (s. 97-118). Nowi Sad: Prometej.
Kuper, A. (1987). Między charyzmą i rutyną. Antropologia brytyjska 1922-1982 (przeł. K. Kaniowska). Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Kutrzeba-Pojnarowa, A. (1979). Wkład Józefa Obrębskiego w badanie procesów etnicznych. Etnografia Polska, 23 (2), 72-82.
Lubaś, M. (2011). Różnowiercy. Współistnienie międzyreligijne w zachodniomacedońskiej wsi. Studium z zakresu antropologii społeczno-kulturowej. Kraków: Nomos.
Lučeska, E., Dimoski, Z. (ed.) (2013). 105 godini od ragianieto na Jozef Obrembski. 105 years from the birth of Józef Obrębski. Prilep – Poznań: Institut za Staroslovenska Kultura, Instytut Filologii Słowiańskiej UAM.
Malinowski, B. (1938a). Prawo i zwyczaj (przeł. J. Obrębski). Przegląd Socjologiczny, 6 (1-2), 1-50.
Malinowski, B. (1938b). Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich (przeł. J. Obrębski). Przegląd Socjologiczny, 6 (3-4), 307-380.
Malinowski, B. (1986). Ogrody koralowe i ich magia. Studium metod uprawy ziemi oraz obrzędów towarzyszących rolnictwu na Wyspach Trobrianda (przeł. A. Bydłoń, B. Leś). W: B. Malinowski. Dzieła. T. 4, 5. Warszawa: PWN.
Obrebski, J. (1976). The Changing Peasantry of Eastern Europe (ed. B., J. Halpern). Cambridge, Mass: Schenkman Publishing Company.
Obrembski, J. (2001a). Folklorni i etnografski materijali od Poreče (ed. T. Vražinovski). Vol 1. Skopje-Prilep: Institut za Staroslovenska Kultura, Matica Makedonska.
Obrembski, J. (2001b). Makedonski etnoocioloszki studii (ed. T. Vražinovski). Vol 2. Skopje-Prilep: Institut za Staroslovenska Kultura, Matica Makedonska.
Obrembski, J. (2002). Makedonski etnosocioloszki studii (ed. T. Vražinovski). Vol 3. Skopje-Prilep: Institut za Staroslovenska Kultura, Matica Makedonska.
Obrębski, J. (1933). Family Organisation Among Slavsas Reflected in the Custom of Couvade. Typescript in archives of London School of Economics.
Obrębski, J. (1934). Czarna Magja w Macedonii. Kuryer Literacko-Naukowy. Dodatek do Ilustrowanego Kuryera Codziennego, 111, 6-8.
Obrębski, J. (1936). System religijny ludu macedońskiego. Kuryer Literacko-Naukowy. Dodatek do Ilustrowanego Kuryera Codziennego, 24, 13-14, 26, 11-12, 28, 11-13, 29, 11-12, 30, 13.
Obrębski, J. (1972). Obrzędowa i społeczna struktura wsi macedońskiej (przeł. W. Kowalski). Etnografia Polska, 16 (1), 201-213.
Obrębski, J. (2004). O metodzie funkcjonalnej Bronisława Malinowskiego, oprac. A. Engelking. Studia Socjologiczne, 173 (2), 35-63.
Obrębski, J. (2005a). Czarownictwo Porecza Macedońskiego. W: J. Obrębski. Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje (red. A. Engelking) (s. 25-52). Warszawa: IFiS PAN.
Obrębski, J. (2005b). Problem grup i zróżnicowań etnicznych w etnologii i jego socjologiczne ujęcie. W: J. Obrębski. Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje (red. A. Engelking) (s. 153-172). Warszawa: IFiS PAN.
Obrębski, J. (2005c). Skandal we wsi. W: J. Obrębski. Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje (red. A. Engelking) (s. 53-70). Warszawa: IFiS PAN.
Obrębski, J. (2005d). Struktura społeczna i rytuał we wsi macedońskiej (przeł. A. Engelking). W: J. Obrębski. Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje (red. A. Engelking) (s. 71-88). Warszawa: IFiS PAN.
Obrębski, J. (2006). Social Structure and Ritual in a Macedonian Village. Sprawy Narodowościowe, 29, 286-295.
Obrębski, J. (2007). Polesie. Studia etnosocjologiczne (red. A. Engelking). T. 1. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Rękas, J. (2018). Między słowami. Projektowanie folklorystyki konwersacyjnej na materiale celebracji Wodzic w Macedonii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Rękas, J., Lučeska, E. (2015). Wodzicka narracja Józefa Obrębskiego i zarys projektu jej współczesnej aktualizacji. W: V. Petreska, J. Rękas (red.), Bałkański folklor jako kod interkulturowy (s. 25-41). Skopje–Poznań: Instytut Folkloru im. Marka Cepenkova, Instytut Filologii Słowiańskiej UAM.
Risteski, L. S. (2011). Josef Obrebski’s Anthropological Research on Macedonia. Etnoantropoloszki problemi, 6 (4), 837-858.
Spencer, J. (2008). Chłopi. W: A. Barnard, J. Spencer (red.), Encyklopedia antropologii społeczno-kulturowej (s. 155-157). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Veselinovski, A. (2002). Moite seḱavanja na J. Obrembski i negovata sopruga Tamara. In: Т. Vražinovski (ed.) 70 godini od istražuvanjata na Jozef Obrembski vo Makedonija. Medžunaroden naučen sobir, Samokov, 14-16 septemvri 2001 (s. 227-231). Prilep: Institut za Staroslovenska Kultura.
Vražinovski, T. (ed.) (2002). 70 godini od istražuvanjata na Jozef Obrembski vo Makedonija. Medžunaroden naučen sobir, Samokov, 14-16 septemvri 2001. Prilep: Institut za Staroslovenska Kultura.
Vražinovski, T., Engelking, A., Halpern, J. M. (ed.) (2003). Jozef Obrembski, Poreče 1932-1933. Jozef Obrebski, Macedonian Porech 1932-1933. Prilep-Skopje: Institut za Staroslovenska Kultura, Matica Makedonska.
Vražinovski, T., Karadžoski, V., Jovanovska-Rizoska, S. (ed.) (2006). Jozef Obrembski – značaen istražuwač na narodnata kultura na Makedoncite. Skopje: Matica Makedonska.
Weintraub, W. (1994). O współczesnych i o sobie. Wspomnienia, sylwetki, szkice literackie (red. S. Barańczak). Kraków: Znak.