LUD. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych PAN
Kobiety i (nie)obecność problematyki płci i gender w polskim ludoznawstwie i antropologii społeczno-kulturowej. Szkic historyczno-autoetnograficzny
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/lud102.2018.05
Abstrakt
Tematyka płci była raczej nieobecna w polskiej etnografii i etnologii, mimo że od samego początku dyscyplina ta przyciągała wiele kobiet. Z pierwszego pokolenia badaczek jedynie Regina Lilientalowa w swoich studiach nad kulturą żydowską zajmowała się kwestiami płci. Później temat podjęła Maria Czaplicka , a po niej - Józef Obrębski, którzy byli zainteresowani tymi problemami na poziomie teoretycznym, ponieważ pozostawali pod wpływem brytyjskiej antropologii społecznej z jej socjologicznym nastawieniem, podczas gdy polska etnografia skupiała się głównie na kulturze materialnej, więc kwestia płci nie była zbyt ważna. Po drugiej wojnie światowej kobiety zajmowały wiele ważnych pozycji w akademickiej etnografii, ale nie oznaczało to przyjęcia przez te badaczki perspektywy genderowej, co można tłumaczyć teoretyczną słabością polskiej etnografii w tamtym czasie a także specyfiką polskiej emancypacji, która była raczej praktykowana, niż poddawana refleksji. Dopiero od niedawna młode badaczki (i nieliczni badacze) skupiają się na problemach związanych z płcią kulturową i seksualnością, proponują oryginalne idee i teorie. Niestety, główny nurt polskiej etnologii pozostaje w znacznym stopniu ciągle ślepy na kwestie płci kulturowej.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Antyborzec, E. (2014). We dworze spisane, czyli etnograficzne obserwacje współpracowniczek Oskara Kolberga. W: G. Kubica , K. Majbroda (red.), Obserwatorki z wyobraźnią. Etnograficzne i socjologiczne pisarstwo kobiet, s. 45–55. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Ardener, E. (1975). Belief and the problem of women. W: S. Ardener (red.), Perceiving Women, s. 1–28. London: Dent.
Behar, R., D.A. Gordon red.. (1995). Women Writing Culture. Berkeley: University of California Press.
Bell, D. (1993). Introduction: the context. W: D. Bell, P. Caplan , W. Jahan Karim (red.), Gendered Fields: Women, Men and Ethnography, s. 1–18. London: Routledge.
Cole, S. (2003). Ruth Landes: A Life in Anthropology. Lincoln: University of Nebraska Press.
Czaplicka, M. (1914). Aboriginal Siberia: A Study in Social Anthropology. Oxford: Clarendon Press.
Czaplicka, M. (1916). Poland, past and present. The Vote (London, 28 January).
Czaplicka, M. (1917). The Polish woman: her work, her rights, and her future. Jus suffragii: International Woman Suffrage News 11(10):145–46.
Engelking, A. (2005). Józef Obrębski. Szkic do portretu w stulecie urodzin. W: J. Obrębski, Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, (red.) A. Engelking, s. 9–24. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Gingrich, A. (2010). After the Great War: national reconfigurations of anthropology in late colonial times. W: R. Johler, C. Marchetti , M. Scheer (red.), Doing Anthropology in Wartime and War Zones: World War I and the Cultural Sciences in Europe, s. 1–25. Bielefeld: Verlag.
Grącikowski, P. (2013). Portret przedwojennej etnografki żydowskiej Reginy Lilientalowej, rozprawa doktorska, Uniwersytet Wrocławski.
Hołówka, T. (red.). (1982). Nikt nie rodzi się kobietą. Warszawa: Czytelnik.
Janion, M. (1996). Kobiety i duch inności. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Jasiewicz, Z. (2014). Pierwsze etnografki polskie: Barbara Czarnowska, Konstancja z Flemingów Chodakowska i inne. W: G. Kubica , K. Majbroda (red.), Obserwatorki z wyobraźnią. Etnograficzne i socjologiczne pisarstwo kobiet, s. 25–44. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Jasiewicz, Z., D. Slattery. (1994). Ethnography and anthropology: the case of Polish ethnology. W: H. Vermeulen , A. Roldan (red.), Fieldwork and Footnotes: Studies in the History of European Anthropology, s. 184–201. London: Routledge.
Jasińska, A. (1982). Dylematy feminizmu. W: T. Hołówka (red.), Nikt nie rodzi się kobietą, s. 313–32. Warszawa: Czytelnik.
Kościańska, A. (2015). The anthropology of gender and sexuality in Poland. W: W. Kuligowski , R. Papp (red.), Sterile and Isolated? An Anthropology Today in Hungary and Poland, s. 63–74. Poznań: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM, Wydawnictwo TIPI.
Kubica, G. (2006). Siostry Malinowskiego, czyli kobiety nowoczesne na początku XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kubica, G. (2006a). Tęczowa flaga przeciwko wawelskiemu smokowi. Kulturowa interpretacja konfliktu wokół krakowskiego Marszu dla Tolerancji, Studia Socjologiczne, nr 4 (183), s. 69-106.
Kubica, G. (2007a). Shirley in my mind. W: D.F. Bryceson, J. Okely , J. Webber (red.), Identity and Networks: Fashioning Gender and Ethnicity Across Cultures, s. 263–4. Oxford: Berghan Books.
Kubica, G. (2007b). A good lady, androgynic angel, and intrepid woman: Maria Czaplicka in feminist profile. W: D.F. Bryceson, J. Okely , J. Webber (red.), Identity and Networks: Fashioning Gender and Ethnicity Across Cultures, s. 146–63. Oxford: Berghan Books.
Kubica, G. (2015). Maria Czaplicka: płeć, szamanizm, rasa. Biografia antropologiczna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kubica, G. (2016), How ‘Native’ Is My ‘Native Anthropology’? Positionality and the Reception of the Anthropologist’s Work in Her Own Community – A Reflexive Account, Cargo. Journal for Cultural and Social Anthropology, 14(1-2):81-99.
Kubica, G. (2017), Cieszyńsko-śląskie ewangeliczki: ich obraz w literaturze historycznej, własny głos i znaczenie kulturowe. W: Ł. Galusek (red.), Wszystko osiąga się przez nadzieję… Kulturowe dziedzictwo Reformacji na Śląsku, s.165-204. Katowice: Muzeum Śląskie.
Kubica, G. (2018), The strong authorial „I” in the literary writing of women-ethnographers. Three Polish cases, „Teksty Drugie“ (zgłoszone d druku).
Kutrzeba-Pojnarowa, A. (1977). Kultura ludowa i jej badacze. Mit i rzeczywistość. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Kuźma, I. (2014). ‘Własny pokój’ etnografek. Zeszyty Etnologii Wrocławskiej 20(1):29–50.
Lilientalowa, R. (1904). Dziecko żydowskie. Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne 7:141–73.
Lilientalowa, R. (1913). Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości, cz. 2. Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności ser. 3(7):270–380.
Malinowski, B. (2002) [1912]. Plemienne związki mężczyzn w Australii. W: B. Malinowski, Dzieła, t. 11, s. 393–404. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Malinowski, B. (2002a). Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu, Kraków: Wydawnictwo Literackie. Wstęp i opracowanie G. Kubica.
Markowska, D. (1976). Rodzina w społeczności wiejskiej – ciągłość i zmiana. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Mead, M. ()1935. Sex and Temperament in Three Primitive Societies. New York: Morrow.
Obrębski, J. (1977). Struktura społeczna i rytuał we wsi macedońskiej, tłum. A. Engelking, W: A. Engelking (red.), Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, s. 71–88. Warszawa: Wydawnicto IFiS PAN.
Obrębski, J. (2005a). Czarownictwo Porecza Macedońskiego. W: A. Engelking (red.), Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, s. 25–52. Warszawa: Wydawnicto IFiS PAN.
Obrębski, J. (2005b). Skandal we wsi. W: A. Engelking (red.), Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, s. 53–70. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Okely, J. (2007). Gendered lessons in ivory towers. W: D.F. Bryceson, J. Okely , J. Webber (red.), Identity and Networks: Fashioning Gender and Ethnicity Across Cultures, s. 228–46. Oxford: Berghan Books.
Okely, J., H. Callaway (red.). (1992). Anthropology and Autobiography. London: Routledge.
Penn, S. (2003). Podziemie kobiet, tłum. H. Jankowska, Warszawa: Rosner i Wspólnicy.
Schumaker, L. (2008). Women in the field in the twentieth century: revolution, involution, devolution? W: H. Kuklick (red.), A New History of Anthropology, s. 277–92. Malden, MA: Blackwell.
Siemieńska, R. (2000). Czym była emancypacja dla kobiet przed 1989 rokiem? Ośka. Pismo Ośrodka Informacji Środowisk Kobiecych 2(11):60–63.
Sokolewicz, Z. (1988). Matka Boska w poskiej kulturze ludowej XIX i XX w. Etnografia Polska 32(1):289–303.
Sokolewicz, Z. (2011). Nauka po kobiecemu, etnologia i etnolożki.Wystąpienie podczas sesji “Płeć etnografii”, II Feministyczny Kongres Akademicki, Kraków, 26-28/09.
Sokolewicz, Z. (2014). Pierwsza, uznana, zapomniana, powraca … Cezaria Anna Baudouin de Courtenay, 1o voto Vasmer, 2o Ehrenkreutz, 3o Jędrzejewiczowa. W: G. Kubica , K. Majbroda (red.), Obserwatorki z wyobraźnią. Etnograficzne i socjologiczne pisarstwo kobiet, s. 153–65. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Thornton R.J., P. Skalník. (1993). Introduction. W: R.J. Thornton , P. Skalník (red.), The Early Writings of Bronisław Malinowski, s. 1–64. Cambridge: Cambridge University Press.
Tomicki R. (1981). Religijność ludowa. W: M. Biernacka, M. Frankowska , W. Paprocka (red.), Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, s. 29–70. Wrocław: Ossolineum.
Visweswaran, K. (1997). Histories of feminist anthropology. Annual Review of Anthropology 26: 591–621.
Whitehead T.L., M.E. Conaway. (1986). Introduction. W: T.L. Whitehead , M.E. Conaway (red.), Self, Sex, and Gender in Cross-Cultural Fieldwork, s. 1–15. Urbana: University of Illinois Press.
Wnuk-Lipiński, E. (2005). Socjologia życia publicznego. Warszawa: Wydawnictwo Scholar.
Zadrożyńska, A. (1974). Zawarcie małżeństwa. Analiza systemu wartościowania. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Zawistowicz, K. (1958.) Społeczność wiejska. Doświadczenia i rozważania z badań w Zaborowie. Wyd. II, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Żarnowska, A., A. Szwarc. (2008). Wprowadzenie. W: A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc (red.), Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), s. 13–28. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.