Przejdź do sekcji głównej Przejdź do głównego menu Przejdź do stopki
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język
    • Deutsch
    • English
    • Español (España)
    • Français (France)
    • Italiano
    • Język Polski
  • Menu
  • Strona domowa
  • Aktualny numer
  • Archiwum
  • O czasopiśmie
    • O czasopiśmie
    • Przesyłanie tekstów
    • Zespół redakcyjny
    • Polityka prywatności
    • Kontakt
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język:
  • Deutsch
  • English
  • Español (España)
  • Français (France)
  • Italiano
  • Język Polski

Litteraria Copernicana

Ludowy wizerunek dzieci kalekich i jego społeczne konsekwencje
  • Strona domowa
  • /
  • Ludowy wizerunek dzieci kalekich i jego społeczne konsekwencje
  1. Strona domowa /
  2. Archiwum /
  3. Tom 23 Nr 3 (2017): Dziecko i dzieciństwo w kulturze polskiej /
  4. STUDIA I ROZPRAWY - Kulturowe obrazy dziecka i dzieciństwa

Ludowy wizerunek dzieci kalekich i jego społeczne konsekwencje

Autor

  • Olga Zadurska Absolwentka filologii polskiej i kulturoznawstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

DOI:

https://doi.org/10.12775/LC.2017.050

Słowa kluczowe

dziecko, kalectwo, upośledzenie, choroba umysłowa, kultura ludowa, folklor

Abstrakt

W artykule podjęto próbę rekonstrukcji ludowego sposobu postrzegania dzieci dotkniętych fizyczną i umysłową niepełnosprawnością oraz społecznych konsekwencji myślenia o ich niedyspozycjach. Na podstawie źródeł etnograficznych i folklorystycznych odnotowanych na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX i na początku XX w. przeanalizowano ludowe wyobrażenia etiologii kalectwa, wśród których należy wymienić: przekonania o związkach kalectwa z nadprzyrodzonymi zależnościami w świecie, przekonania łączące kalectwo z dopustem Bożym, przekonania o kalectwie jako skutku czarów lub magicznych słów (np. klątwa) oraz przekonania o kalectwie jako wyniku aktywności demonów. Obok poglądów dotyczących nadprzyrodzonej przyczynowości piętna funkcjonowały przekonania o pokrewieństwie ułomnych z istotami zaświatowymi, manifestującym się poprzez fizyczny stygmat bądź niezwykłe zachowanie. Odstępstwa od normy na płaszczyźnie wyglądu i zachowania, kojarzone z cechami demonicznymi, a także rozumiane jako wynik kary wymierzanej przez instancje zaświatowe, kształtowały przekonanie, że niepełnosprawni nie byli do końca ludźmi, lecz swego rodzaju hybrydami pozostającymi w tajemniczej relacji ze sferą zła. Takie postrzeganie kalekich nie pozostawało bez wpływu na sposób obchodzenia się z nimi. Analizowane materiały wskazują, że niepełnosprawnych chowano lub zamykano ze wstydu bądź z obawy przed ich nieprzewidywalnym zachowaniem, nadużywano siły w stosunku do nich, traktowano ich z pogardą, znieważano i formułowano pod ich adresem wyzwiska, wreszcie – bito ich, a nawet pozbawiano życia. 

Bibliografia

Źródła

[b.a.], Dziecku odcięto głowę, ponieważ urodziło się z zębami, „Nowiny Codzienne” 1933, nr 183.

[b.a.], Poszukiwania. Lecznictwo ludowe, „Wisła” 1897, t. 11, z. 4.

Barącz Sadok, Bajki, fraszki, podania, przysłowia i pieśni na Rusi, Lwów: nakładem autora, 1886.

Cercha Stanisław, Przebieczany, wieś w powiecie wielickim, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1900, t. 4.

Czary i czarty polskie oraz wypisy czarnoksięskie, wyb. i oprac. Julian Tuwim, Warszawa: Czytelnik, 1960.

Czyżewicz Stanisław, Wiązanka wierzeń i przesądów ludu z okolic Buczkowa i Okulic tudzież Mokrzysk-Bucza, „Lud” 1907, t. 13.

Gonet Szymon, Kilka szczegółów z wierzeń ludu z okolic Andrychowa, „Lud” 1896, t. 2.

Kapuściński M., O Michasiu głuptasiu, „Lud” 1986, t. 2.

Karwowski Stanisław., Choroby i medycy na Szląsku w XVII wieku, „Lud” 1896, t. 2.

Klich Edward, Materiały etnograficzne z południowo-zachodniej części powiatu limanowskiego. Teksty gwarowe, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1910, t. 11.

Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 14: Wielkie Księstwo Poznańskie, cz. 6, Wrocław–Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1962.

Kosiński Władysław, Materiały do etnografii górali beskidowych, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1883, t. 7.

Pauli Żegota, Przyczynek do etnografii tatrzańskich górali, „Lud” 1899, t. 5.

Piątkowska Ignacja, Z życia ludu wiejskiego ziemi kaliskiej, „Wisła” 1889, t. 3, z. 4.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, oprac. Zespół Biblistów Polskich, Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2013.

Podbereski Andrzej, Materiały do demonologii ludu ukraińskiego. Z opowiadań ludowych

w powiecie czehryńskim, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1880, t. 4.

Polaczek Stanisław, Z podań i wierzeń ludowych, zapisanych we wsi Radawie pod Krakowem, „Wisła” 1891, t. 5, z. 3.

Rybowski Mikołaj, Diabeł w wierzeniach ludu polskiego, „Lud” 1906, t. 12.

Saloni Aleksander, Lud łańcucki. Materiały etnograficzne, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1903, t. 6.

Saloni Aleksander, Lud rzeszowski. Materiały etnograficzne, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1908, t. 10.

St[aniszewska] Z[ofia], Znad Buga. Szkic etnograficzny, „Lud” 1897, t. 3.

Sulisz Józef, Zwyczaje wielkanocne w sanockim, „Lud” 1906, t. 12.

Świętek Jan, Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny, Kraków: Akademia Umiejętności, 1893.

Świętek Jan, Zwyczaje i pojęcia prawne ludu nadrabskiego, cz. 2, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1897, t. 2.

Taroniowa Helena, Opowiadania spod Krakowa, „Lud” 1905, t. 11.

Udziela Seweryn, Materiały etnograficzne zebrane z miasta Ropczyc i okolicy, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1886, t. 10.

Udziela Seweryn, Topograficzno-etnograficzny opis wsi polskich Galicji, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1903, t. 6.

Wierzchowski Zygmunt, Materiały etnograficzne z powiatu tarnobrzeskiego i niskiego w Galicji, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1890, t. 14.

Witanowski Michał, Z rodzinnej niwy, „Wisła” 1893, t. 7, z. 2.

Witort Jan, Filozofia pierwotna (animizm), „Lud” 1900, t. 6.

Żmigrodzki Michał, Ukraina, „Lud” 1896, t. 2.

Opracowania

Biegeleisen Henryk, Matka i dziecko w w zwyczajach, obrzędach i praktykach ludu polskiego, Lwów: Ateneum, [1927].

Bittner-Szewczykowa Halina, Dziecko wiejskie, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie” 1984, t. 9.

Engelking Anna, Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa, Wrocław: Funna, 2000.

Goffman Eving, Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, przeł. Aleksandra Dzierżyńska, Joanna Tokarska-Bakir, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005.

Grochowski Piotr, Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2009.

Kalniuk Tomasz, Mityczni obcy. Dzieci i starcy w polskiej kulturze ludowej przełomu XIX i XX wieku, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.

Kowalski Piotr, Kalectwo, hasło w: Piotr Kowalski, Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa: PWN, 2007.

Mazurkiewicz Małgorzata, Praca i sacrum w polszczyźnie ludowej, „Etnolingwistyka” 1989, t. 2.

Moszyński Kazimierz, Kultura ludowa Słowian, cz. 2: Kultura duchowa, t. 1, Warszawa: Grafika (reprint wydania z roku 1929), 2010.

Nowina-Sroczyńska Ewa, Przezroczyste ramiona ojca. Studium etnologiczne o magicznych dzieciach, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1997.

Okolski Antoni, Rzecz o dzieciobójstwie, „Czasopismo Poświęcone Prawu i Umiejętnościom Politycznym” 1864, R. 2, z. 8–10 (osobne odbicie).

Perzanowski Andrzej, Bzij, zabzij, ja honorem ręce… Bójka wiejska – walka i rytuał, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty” 1995, t. 49, z. 1.

Piotrowski Robert, Ekspresja negatywna, czyli opętanie w kulturze ludowej, „Literatura Ludowa” 2004, nr 2.

Stomma Ludwik, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Łódź: Piotr Dopierała, 2002.

Wieczorkiewicz Anna, Monstruarium, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2009.

Wróblewska Violetta, „Od potworów do znaków pustych”. Ludowe demony w polskiej literaturze dla dzieci, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.

Zadrożyńska Anna, Homo faber i homo ludens. Etnologiczny szkic o pracy w kulturach tradycyjnej i współczesnej, Warszawa: PWN, 1983.

Netografia

Ashliman Dee L., Changelings, http://www.pitt.edu/~dash/changeling.html#protective [dostęp: 14.01.2014].

Grochowski Piotr, Sensualizm religijności ludowej, hasło w: Sensualność w kulturze polskiej. Przedstawienie zmysłów człowieka w języku, piśmiennictwie i sztuce od średniowiecza do współczesności, http://sensualnosc.ibl.waw.pl/pl/articles/sensualizm-religijnosci-ludowej-293 [dostęp: 25.01.2015].

Mianecki Adrian, Demonologia ludowa, hasło w: Sensualność w kulturze polskiej. Przedstawienie zmysłów człowieka w języku, piśmiennictwie i sztuce od średniowiecza do współczesności, http://sensualnosc.ibl.waw.pl/pl/articles/demonologia-ludowa-673 [dostęp: 24.01.2015].

Litteraria Copernicana

Pobrania

  • PDF

Opublikowane

2017-09-28

Jak cytować

1.
ZADURSKA, Olga. Ludowy wizerunek dzieci kalekich i jego społeczne konsekwencje. Litteraria Copernicana [online]. 28 wrzesień 2017, T. 23, nr 3, s. 53–66. [udostępniono 6.7.2025]. DOI 10.12775/LC.2017.050.
  • PN-ISO 690 (Polski)
  • ACM
  • ACS
  • APA
  • ABNT
  • Chicago
  • Harvard
  • IEEE
  • MLA
  • Turabian
  • Vancouver
Pobierz cytowania
  • Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
  • BibTeX

Numer

Tom 23 Nr 3 (2017): Dziecko i dzieciństwo w kulturze polskiej

Dział

STUDIA I ROZPRAWY - Kulturowe obrazy dziecka i dzieciństwa

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 1075
Liczba cytowań: 0

Wyszukiwanie

Wyszukiwanie

Przeglądaj

  • Indeks autorów
  • Lista archiwalnych numerów

Użytkownik

Użytkownik

Aktualny numer

  • Logo Atom
  • Logo RSS2
  • Logo RSS1

Informacje

  • dla czytelników
  • dla autorów
  • dla bibliotekarzy

Newsletter

Zapisz się Wypisz się

Język / Language

  • Deutsch
  • English
  • Español (España)
  • Français (France)
  • Italiano
  • Język Polski

Tagi

Szukaj przy pomocy tagu:

dziecko, kalectwo, upośledzenie, choroba umysłowa, kultura ludowa, folklor
W górę

Akademicka Platforma Czasopism

Najlepsze czasopisma naukowe i akademickie w jednym miejscu

apcz.umk.pl

Partnerzy platformy czasopism

  • Akademia Ignatianum w Krakowie
  • Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
  • Fundacja Copernicus na rzecz Rozwoju Badań Naukowych
  • Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk
  • Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
  • Instytut Tomistyczny
  • Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie
  • Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku
  • Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie
  • Polska Fundacja Przemysłu Kosmicznego
  • Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
  • Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
  • Towarzystwo Miłośników Torunia
  • Towarzystwo Naukowe w Toruniu
  • Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
  • Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
  • Uniwersytet Mikołaja Kopernika
  • Uniwersytet w Białymstoku
  • Uniwersytet Warszawski
  • Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie / Wydawnictwo Diecezjalne „Bernardinum" w Pelplinie

© 2021- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Deklaracja dostępności Sklep wydawnictwa