Ludowy wizerunek dzieci kalekich i jego społeczne konsekwencje
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2017.050Palabras clave
dziecko, kalectwo, upośledzenie, choroba umysłowa, kultura ludowa, folklorResumen
W artykule podjęto próbę rekonstrukcji ludowego sposobu postrzegania dzieci dotkniętych fizyczną i umysłową niepełnosprawnością oraz społecznych konsekwencji myślenia o ich niedyspozycjach. Na podstawie źródeł etnograficznych i folklorystycznych odnotowanych na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX i na początku XX w. przeanalizowano ludowe wyobrażenia etiologii kalectwa, wśród których należy wymienić: przekonania o związkach kalectwa z nadprzyrodzonymi zależnościami w świecie, przekonania łączące kalectwo z dopustem Bożym, przekonania o kalectwie jako skutku czarów lub magicznych słów (np. klątwa) oraz przekonania o kalectwie jako wyniku aktywności demonów. Obok poglądów dotyczących nadprzyrodzonej przyczynowości piętna funkcjonowały przekonania o pokrewieństwie ułomnych z istotami zaświatowymi, manifestującym się poprzez fizyczny stygmat bądź niezwykłe zachowanie. Odstępstwa od normy na płaszczyźnie wyglądu i zachowania, kojarzone z cechami demonicznymi, a także rozumiane jako wynik kary wymierzanej przez instancje zaświatowe, kształtowały przekonanie, że niepełnosprawni nie byli do końca ludźmi, lecz swego rodzaju hybrydami pozostającymi w tajemniczej relacji ze sferą zła. Takie postrzeganie kalekich nie pozostawało bez wpływu na sposób obchodzenia się z nimi. Analizowane materiały wskazują, że niepełnosprawnych chowano lub zamykano ze wstydu bądź z obawy przed ich nieprzewidywalnym zachowaniem, nadużywano siły w stosunku do nich, traktowano ich z pogardą, znieważano i formułowano pod ich adresem wyzwiska, wreszcie – bito ich, a nawet pozbawiano życia.
Citas
Źródła
[b.a.], Dziecku odcięto głowę, ponieważ urodziło się z zębami, „Nowiny Codzienne” 1933, nr 183.
[b.a.], Poszukiwania. Lecznictwo ludowe, „Wisła” 1897, t. 11, z. 4.
Barącz Sadok, Bajki, fraszki, podania, przysłowia i pieśni na Rusi, Lwów: nakładem autora, 1886.
Cercha Stanisław, Przebieczany, wieś w powiecie wielickim, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1900, t. 4.
Czary i czarty polskie oraz wypisy czarnoksięskie, wyb. i oprac. Julian Tuwim, Warszawa: Czytelnik, 1960.
Czyżewicz Stanisław, Wiązanka wierzeń i przesądów ludu z okolic Buczkowa i Okulic tudzież Mokrzysk-Bucza, „Lud” 1907, t. 13.
Gonet Szymon, Kilka szczegółów z wierzeń ludu z okolic Andrychowa, „Lud” 1896, t. 2.
Kapuściński M., O Michasiu głuptasiu, „Lud” 1986, t. 2.
Karwowski Stanisław., Choroby i medycy na Szląsku w XVII wieku, „Lud” 1896, t. 2.
Klich Edward, Materiały etnograficzne z południowo-zachodniej części powiatu limanowskiego. Teksty gwarowe, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1910, t. 11.
Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 14: Wielkie Księstwo Poznańskie, cz. 6, Wrocław–Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1962.
Kosiński Władysław, Materiały do etnografii górali beskidowych, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1883, t. 7.
Pauli Żegota, Przyczynek do etnografii tatrzańskich górali, „Lud” 1899, t. 5.
Piątkowska Ignacja, Z życia ludu wiejskiego ziemi kaliskiej, „Wisła” 1889, t. 3, z. 4.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, oprac. Zespół Biblistów Polskich, Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2013.
Podbereski Andrzej, Materiały do demonologii ludu ukraińskiego. Z opowiadań ludowych
w powiecie czehryńskim, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1880, t. 4.
Polaczek Stanisław, Z podań i wierzeń ludowych, zapisanych we wsi Radawie pod Krakowem, „Wisła” 1891, t. 5, z. 3.
Rybowski Mikołaj, Diabeł w wierzeniach ludu polskiego, „Lud” 1906, t. 12.
Saloni Aleksander, Lud łańcucki. Materiały etnograficzne, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1903, t. 6.
Saloni Aleksander, Lud rzeszowski. Materiały etnograficzne, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1908, t. 10.
St[aniszewska] Z[ofia], Znad Buga. Szkic etnograficzny, „Lud” 1897, t. 3.
Sulisz Józef, Zwyczaje wielkanocne w sanockim, „Lud” 1906, t. 12.
Świętek Jan, Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny, Kraków: Akademia Umiejętności, 1893.
Świętek Jan, Zwyczaje i pojęcia prawne ludu nadrabskiego, cz. 2, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1897, t. 2.
Taroniowa Helena, Opowiadania spod Krakowa, „Lud” 1905, t. 11.
Udziela Seweryn, Materiały etnograficzne zebrane z miasta Ropczyc i okolicy, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1886, t. 10.
Udziela Seweryn, Topograficzno-etnograficzny opis wsi polskich Galicji, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1903, t. 6.
Wierzchowski Zygmunt, Materiały etnograficzne z powiatu tarnobrzeskiego i niskiego w Galicji, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1890, t. 14.
Witanowski Michał, Z rodzinnej niwy, „Wisła” 1893, t. 7, z. 2.
Witort Jan, Filozofia pierwotna (animizm), „Lud” 1900, t. 6.
Żmigrodzki Michał, Ukraina, „Lud” 1896, t. 2.
Opracowania
Biegeleisen Henryk, Matka i dziecko w w zwyczajach, obrzędach i praktykach ludu polskiego, Lwów: Ateneum, [1927].
Bittner-Szewczykowa Halina, Dziecko wiejskie, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie” 1984, t. 9.
Engelking Anna, Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa, Wrocław: Funna, 2000.
Goffman Eving, Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, przeł. Aleksandra Dzierżyńska, Joanna Tokarska-Bakir, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005.
Grochowski Piotr, Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2009.
Kalniuk Tomasz, Mityczni obcy. Dzieci i starcy w polskiej kulturze ludowej przełomu XIX i XX wieku, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.
Kowalski Piotr, Kalectwo, hasło w: Piotr Kowalski, Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa: PWN, 2007.
Mazurkiewicz Małgorzata, Praca i sacrum w polszczyźnie ludowej, „Etnolingwistyka” 1989, t. 2.
Moszyński Kazimierz, Kultura ludowa Słowian, cz. 2: Kultura duchowa, t. 1, Warszawa: Grafika (reprint wydania z roku 1929), 2010.
Nowina-Sroczyńska Ewa, Przezroczyste ramiona ojca. Studium etnologiczne o magicznych dzieciach, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1997.
Okolski Antoni, Rzecz o dzieciobójstwie, „Czasopismo Poświęcone Prawu i Umiejętnościom Politycznym” 1864, R. 2, z. 8–10 (osobne odbicie).
Perzanowski Andrzej, Bzij, zabzij, ja honorem ręce… Bójka wiejska – walka i rytuał, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty” 1995, t. 49, z. 1.
Piotrowski Robert, Ekspresja negatywna, czyli opętanie w kulturze ludowej, „Literatura Ludowa” 2004, nr 2.
Stomma Ludwik, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Łódź: Piotr Dopierała, 2002.
Wieczorkiewicz Anna, Monstruarium, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2009.
Wróblewska Violetta, „Od potworów do znaków pustych”. Ludowe demony w polskiej literaturze dla dzieci, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.
Zadrożyńska Anna, Homo faber i homo ludens. Etnologiczny szkic o pracy w kulturach tradycyjnej i współczesnej, Warszawa: PWN, 1983.
Netografia
Ashliman Dee L., Changelings, http://www.pitt.edu/~dash/changeling.html#protective [dostęp: 14.01.2014].
Grochowski Piotr, Sensualizm religijności ludowej, hasło w: Sensualność w kulturze polskiej. Przedstawienie zmysłów człowieka w języku, piśmiennictwie i sztuce od średniowiecza do współczesności, http://sensualnosc.ibl.waw.pl/pl/articles/sensualizm-religijnosci-ludowej-293 [dostęp: 25.01.2015].
Mianecki Adrian, Demonologia ludowa, hasło w: Sensualność w kulturze polskiej. Przedstawienie zmysłów człowieka w języku, piśmiennictwie i sztuce od średniowiecza do współczesności, http://sensualnosc.ibl.waw.pl/pl/articles/demonologia-ludowa-673 [dostęp: 24.01.2015].
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Stats
Number of views and downloads: 847
Number of citations: 0