Mszał jako księga liturgiczna: geneza i ewolucja
DOI:
https://doi.org/10.12775/TiCz.2018.039Słowa kluczowe
liturgia rzymska, księgi liturgiczne rzymskie, mszał rzymskiAbstrakt
Bezpośrednią inspiracją niniejszego opracowania stało się wydanie monumentalnego dzieła Biskupa Toruńskiego Seniora Andrzeja Wojciecha Suskiego „Rękopiśmienne mszały przedtrydenckie. Katalog sumaryczny”. Podobnie jak wcześniejsza publikacja dotycząca sakramentarzy, dzieło to jest owocem iście benedyktyńskiej pracy przez całe ostatnie ćwierćwiecze. Sporządzone przez pierwszego Biskupa Toruńskiego przewodniki to katalogi unikatowe w nauce, stanowiące nieocenioną pomoc zwłaszcza dla badaczy historii liturgii.W opracowaniu przedstawiono genezę i ewolucję mszału. Zanim mszał pojawił się jako jednolita księga liturgiczna przeznaczona do sprawowania Eucharystii, w celebracji Mszy św. używano wielu ksiąg: sakramentarzy, lekcjonarzy, ewangeliarzy (ewangelistarzy), graduałów i antyfonarzy, a także tekstów zawierających rubryki mszalne. Funkcjonowały one jako odrębne księgi z przeznaczeniem dla: biskupa i prezbitera (sakramentarz), subdiakona (lekcjonarz), diakona (ewangeliarz) oraz zespołu śpiewaczego (graduał). W IX wieku rozpoczyna się proces scalania owych ksiąg w jedną księgę liturgiczną, co w rezultacie spowodowało powstanie mszału pełnego (missale plenarium, missale completum), do którego wprowadzono także rubryki przejęte z przepisów określających sposób wykonania liturgii (ordines).
Bibliografia
Altaner B., Stuiber A., Patrologia. Życie, pisma i nauka Ojców Kościoła, Warszawa 1990.
Ambroise de Milan, Des Sacrements. Des Mystères. Explication du Symbole, wyd. B. Botte, wyd. drugie, Paris 1980 (=Sources Chrétiennes, t. 25 bis).
Antiphonale Missarum sextuplex, wyd. R. J. Hesbert, Roma 1967.
Baroffio G., I libri per il canto: una pluralità di generi per una diversità di ministeri, „Rivista Liturgica” 101 (2014) 3, s. 523-546.
Bartnicki R., „To czyńcie na moją pamiątkę”. Eucharystia w świetle Biblii, Warszawa 2010.
Ben-Chorin S., Betendes Judentum. Die Liturgie der Synagoge, Tübingen 1980.
Boguniowski J.W., Rozwój historyczny ksiąg liturgii rzymskiej do Soboru Trydenckiego i ich recepcja w Polsce, Kraków 2001.
Bouyer L., Eucaristia. Teologia e spiritualità della Preghiera eucaristica, wyd. drugie, Leumann 1992 (=Collana „Liturgia e vita”, t. 3), s. 319-341.
Bradshaw P.F., Alle origini del culto cristiano. Fonti e metodi per lo studio della liturgia dei primi secoli, traduzione italiana a cura delle Monache dell’Abbazia Benedettina „Mater Ecclesiae” dell’Isola San Giulio - Orta, Città del Vaticano 2007 (=Monumenta Studia Instrumenta Liturgica, red. M. Sodi, A. M. Triacca, t. 46).
Brzeziński D., „Chrystus wczoraj i dziś, i na wieki”. Anamnetyczny wymiar roku liturgicznego, Toruń 2015.
Brzeziński D., Liturgia chrześcijańska celebracją Misterium Chrystusa in sacramento w świetle źródeł liturgiczno-patrystycznych, w: B. Migut, Z. Głowacki, W. Pałęcki (red.), Quod itaque Redemptoris nostri conspicuum fuit, in sacramenta transivit. Sakramenty w Misterium Kościoła. Księga dedykowana Księdzu Profesorowi Czesławowi Krakowiakowi z okazji siedemdziesiątych urodzin, Lublin 2014, s. 60-65.
Casel O., Pamiątka Pana w liturgii pierwotnego Kościoła. Główne idee kanonu mszalnego, Kraków 2000 (=Modlitwa Kościoła, t. 1).
Cattaneo E., I Padri della Chiesa prima dei sacramentari: pastori e mistagoghi, „Rivista Liturgica” 101 (2014) 3, s. 571-587.
Di Sante C., La preghiera di Israele. Alle origini della liturgia cristiana, wyd. drugie, Genova 1991.
Dokumenty Synodów od 381 do 431 roku, oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2010 (=Synody i kolekcje praw, t. 4; Źródła Myśli Teologicznej, t. 52).
Eucharystia pierwszych chrześcijan. Ojcowie Kościoła nauczają o Eucharystii, oprac. M. Starowiejski, J. Miazek, A. Luft, Kraków 1997.
Folsom C., I libri liturgici romani, w: Scientia liturgica. Manuale di Liturgia, red. A. J. Chupungco, t. 1: Introduzione alla Liturgia, wyd. drugie, Casale Monferrato 1999, s. 263-330.
Jungmann J.A.(opr.), Textus Ecclesiae antiquae, w: Prex Eucharistica. Textus e variis liturgiis antiquioribus selecti, red. A. Hänggi, I. Pahl, Fribourg 1968 (=Spicilegium Friburgense. Textus historiam vitae christianae illustrantes, t. 12), s. 59-95.
Kasper W., Jedność Eucharystii i wielość jej aspektów, w: Kolekcja „Communio”, t. 1: Eucharystia, Poznań-Warszawa 1986, s. 19-40.
Konecki K. (rec.), Bp Andrzej Suski, Rękopiśmienne mszały przedtrydenckie. Katalog sumaryczny, Fontes Scrutari II, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2017, ss. 811, „Teologia i Człowiek” 40 (2017) 4, s. 297-300.
Kudasiewicz J., Teologia Ewangelii Synoptycznych, Lublin 1986 (=Teologia Nowego Testamentu, red. F. Gryglewicz, t. 1).
La Doctrine des Douze Apôtres (Didachè). Introduction, texte critique, traduction, notes, appendices, annexe et augmentée, tłum. i oprac. W. Rordorf, A. Tuilier, Paris 1978 (=Sources Chrétiennes, t. 248).
La Tradition apostolique de Saint Hippolyte. Essai de reconstitution, tłum. i oprac. B. Botte, Münster 1989 (=Liturgiewissenschaftliche Quellen und Forschungen, t. 39), s. 1-103.
Läpple A., Eucharystia: ustanowienie, historia, uczestnictwo, Kraków 1997.
Le comes de Murbach, oprac. A. Wilmart, „Revue bénédictine” 30 (1913), s. 25-69.
L’évangéliaire de Wurtzbourg, oprac. G. Morin, „Revue bénédictine” 28 (1911), s. 296-330.
Le plus ancien comes ou lectionnaire de l’Église romaine, oprac. G. Morin, „Revue bénédictine” 27 (1910), s. 41-74.
Le Sacramentaire Grégorien. Ses principales formes d’aprés les plus anciens manuscrits, wyd. J. Deshusses: t. 1 (Le Sacramentaire, Le Supplément d’Aniane), Fribourg 1979 (=Spicilegium Friburgense, t. 16); t. 2 (Textes complémentaires pour la Messe), Fribourg 1979 (=Spicilegium Friburgense, t. 24); t. 3 (Textes complémentaires divers), Fribourg 1982 (=Spicilegium Friburgense, t. 28).
Les Constitutions Apostoliques, 3 t., tłum. i oprac. M. Metzger, Paris 1985-1986-1987 (=Sources Chrétiennes, t. 320. 329. 336).
Les Ordines Romani du haut Moyen Age, 5 t., wyd. M. Andrieu, Louvain 1931-1961 (=Spicilegium Sacrum Lovaniense. Études et Documents, t. 11. 23. 24. 28. 29).
Liber Sacramentorum Paduensis, wyd. A. Catella - F. Dell’Oro - A. Martini, Roma 2005 (=Bibliotheca „Ephemerides liturgicae”. Subsidia, t. 131; Monumenta Italiae Liturgica, t. 3).
Liber Sacramentorum Romanae Aeclesiae ordinis anni circuli, wyd. L. C. Mohlberg, Romae 1981 (=Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Series Maior. Fontes, t. 4).
Ligier L. (opr.), Textus liturgiae Iudaeorum, w: Prex Eucharistica. Textus e variis liturgiis antiquioribus selecti, red. A. Hänggi, I. Pahl, Fribourg 1968 (=Spicilegium Friburgense. Textus historiam vitae christianae illustrantes, t. 12), s. 1-57.
Mazza E., L’anafora eucaristica. Studi sulle origini, Roma 1992 (=Bibliotheca „Ephemerides Liturgicae”. Subsidia, red. C. Braga, t. 62).
Miazek J., Wprowadzenie do mszałów przedtrydenckich, w: Rękopiśmienne mszały przedtrydenckie. Katalog sumaryczny, Toruń 2017 (=Fontes Scrutari, t. 2), s. 35-50.
Michelini Tocci L., Il manoscritto del Sacramentario Gelasiano, „Rivista Liturgica” 101 (2014) 3, s. 477-500.
Missale Romanum. Editio princeps (1570), edizione anastatica, introduzione e appendice, wyd. M. Sodi, A. M. Triacca., Città del Vaticano 1998 (=Monumenta Liturgica Concilii Tridentini, t. 2).
Missalis Romani editio princeps: Mediolani anno 1474 prelis mandata, wyd. C. Johnson, A. Ward (=Bibliotheca „Ephemerides liturgicae”. Subsidia; Instrumenta Liturgica Quarreriensia. Supplementa, t. 3), Roma 1996.
Nadolski B., Leksykon liturgii, Poznań 2006.
Nadolski B., Liturgika, t. 4: Eucharystia, wyd. drugie uzupełnione, Poznań 2011.
Nadolski B., Święcenia absolutne i święcenia zakonników, w: Studia liturgiczne, t. 7: Prezbiterzy w Kościele do Soboru Trydenckiego. Liturgia święceń, teologia, ministerium, red. C. Krakowiak, W. Pałęcki, Lublin 2011, s. 71-84.
Niedźwiecki W., Wczesnochrześcijańskie źródła kanoniczno-liturgiczne. Przewodnik bibliograficzny, Toruń 2005.
Nocent A., Dall’improvvisazione alla fissazione delle formule e dei riti, w: Anàmnesis. Introduzione storico-teologica alla liturgia, red. S. Marsili, t. 2: La liturgia, panorama storico generale, Casale Monferrato 1978 (dodruk 1988), s. 131-135.
Nocent A., Storia dei libri liturgici romani, w: Anàmnesis. Introduzione storico-teologica alla liturgia, red. S. Marsili, t. 2: La liturgia, panorama storico generale, Casale Monferrato 1978 (dodruk 1988), s. 147-183.
Romaniuk K., Eucharystia w przekazach biblijnych, „Ateneum Kapłańskie” 447 (1983) 2, s. 159-178.
Sacramentarium Veronense, wyd. L.C. Mohlberg, L. Eizenhöfer, P. Siffrin, Roma 1994 (=Rerum Ecclesiasticarum Documenta cura Pontificii Athenaei Sancti Anselmi de Urbe edita moderante Pontificio Instituto Liturgico, Series Maior. Fontes, t. 1).
Saint Justin, Apologies. Introduction, texte critique, traduction, commentaire et index, tłum. i oprac. A. Wartelle, Paris 1987.
Scicolone I., Libri liturgici, w: Nuovo Dizionario di Liturgia, red. D. Sartore, A. M. Triacca, wyd. czwarte, Cinisello Balsamo 1990, s. 701-713.
Sorci P., Gli Ordines Romani e la celebrazione dell’Eucaristia, degli altri sacramenti e sacramentali, „Rivista Liturgica” 101 (2014) 3, s. 547-570.
Stefański J. (rec.), Bp Andrzej Suski, Sakramentarze. Przewodnik po rękopisach. Fontes Scrutari I, Toruń 2016, ss. 1023, „Teologia i Człowiek” 36 (2016). 4, s. 253-255.
Suski A., Chrzest według Didachè, w: K. Konecki (red.), Laudate Dominum. Księdzu profesorowi Jerzemu Stefańskiemu z okazji 65-lecia urodzin i 40-lecia kapłaństwa, Gniezno 2005, s. 287-306.
Suski A. (oprac.), Rękopiśmienne mszały przedtrydenckie. Katalog sumaryczny, Toruń 2017 (=Fontes Scrutari, t. 2).
Suski A. (oprac.), Sakramentarze. Przewodnik po rękopisach, Toruń 2016 (=Fontes Scrutari, t. 1).
Suski A.W., Baroffio G., Sodi A., Rotoli liturgici medievali (secoli VII-XV). Censimento e bibliografia, „Rivista Liturgica” 101 (2014) 3, s. 603-621.
Torti Mazzi R., La preghiera ebraica. Alle radici dell’eucologia cristiana, Cinisello Balsamo 2004.
Valli N., I lezionari al tempo dei sacramentari Veronese, Gelasiano e Gregoriano, „Rivista Liturgica” 101 (2014) n. 3, s. 501-521.
Zachara M., Krótka historia mszału rzymskiego, Warszawa 2014.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1571
Liczba cytowań: 0
