Listy Bernarda Moranda do Jana Zamoyskiego (1592-1594). Przekład filologiczny z komentarzem
DOI:
https://doi.org/10.12775/TSP-W.2025.012Abstrakt
Przedkładany artykuł poświęcony jest analizie zachowanej w Archiwum Zamoyskich korespondencji Bernarda Moranda, weneckiego architekta i budowniczego Zamościa, kierowanej do Jana Zamoyskiego z lat 1592–1594. Listy te, znane uczonym od dawna i wzmiankowane w literaturze przedmiotu, nie doczekały się dotąd całościowego przekładu na język polski. Ich charakter jest stricte użytkowy i informacyjny, a nie artystyczny, tym niemniej stanowią ważne źródło faktograficzne dla badaczy dziejów Polski doby renesansu oraz cenny materiał językowy dokumentujący ówczesny stan wernakularnej odmiany włoskiego z obszaru dawnej Wenecji w zbiorach rękopiśmiennictwa na ziemiach polskich. Autorzy nakreślają kontekst historyczny powstania korespondencji, omawiają jej treść merytoryczną i przeprowadzają analizę filologiczną tekstu włoskiego oryginału w ujęciu diachronicznym z wykorzystaniem właściwej do tego metodologii badań językoznawczych (ocena jakościowa materiału językowego, opis zjawisk fonomorfologicznych, morfoskładniowych i ortograficznych) z uwzględnieniem regionalnych aspektów języka używanego przez Moranda. Publikacja zawiera pełne tłumaczenie listów na język polski (ich treść została poddana transkrypcji na podstawie skanów rękopisów pozyskanych z mikrofilmów znajdujących się w Archiwum Głównym Akt Dawnych – AGAD).
Bibliografia
ALIGHIERI D. (2002), O języku pospolitym (przeł. W. Olszaniec), Antyk, Kęty.
BEMBO P. (1931), Prose della volgar lingua, UTET, Torino.
BEREZOWSKI Ł. J., CIESIELKA J. (2023), Italiano vero. Leksyka włoska w polszczyźnie XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
FILIP A. (2019), Bernardo Morando: pochodzenie i edukacja budowniczego Zamościa, „Kronika Zamkowa. Roczniki”, 6(72), s. 45-73.
FILIP A. (2024), Morandowskie fortyfikacje Zamościa 1585-1618: rekonstrukcje, konteksty, interpretacje (rozprawa doktorska niewydana), Uniwersytet Warszawski, https://repozytorium.uw.edu.pl/entities/publication/3dc7a225-7573-4cb9-87fc-fd5b9e5bdd33 [dostęp: 22.09.2025].
FROSINI G. (2023), Storia dell’italiano. La lingua, i testi, Carocci, Roma.
HERBST S., ZACHWATOWICZ J. (1936), Twierdza Zamość, Wydawnictwo Zakładu Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej, Warszawa.
KORNELUK P. (2024), Odczytać miasto, czyli Zamość wyobrażony (1772-1939). Architektura, urbanistyka, historia, pamięć, miejsca (rozprawa doktorska niewydana), Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, https://wnhip.uni.wroc.pl/content/download/60983/319559/file/mgr%20Paulina%20Patrycja%20Korneluk%20-%20Rozprawa%20doktorska.pdf [dostęp: 22.09.2025].
JASIENICA P. (1986), Rzeczpospolita Obojga narodów. Część pierwsza. Srebrny wiek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
KOWALCZYK J. (1968), Kolegiata w Zamościu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
KOWALCZYK J. (1967), Morando e Zamoyski. La collaborazione tra un architetto veneto e un mecenate polacco nella creazione delle città ideale, w: M. Brahmer (a. c. d), Italia, Venezia e Polonia: tra umanesimo e rinascimento, Ossolineum, Wrocław, s. 336-351.
KOWALCZYK J. (1986), Zamość – città ideale in Polonia. Il fondatore Jan Zamoyski e l’architetto Bernardo Morando, Ossolineum, Wrocław.
LEWICKA M. (1952), Bernardo Morando. Mistrzowie Architektury Polskiej, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, Warszawa.
LEWICKA M. (1959), Bernardo Morando, „Saggi e Memoria di Storia dell’Arte”, 2, s. 143-155.
MAKOWSKI T. (red.) (2005), Biblioteka Ordynacji Zamojskiej. Od Jana do Jana. Katalog wystawy, Biblioteka Narodowa, Warszawa.
NIEMCEWICZ J. U. (1839), Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze z rękopismów, tudzież dzieł w różnych językach o Polszcze wydanych oraz z listami oryginalnemi królów i znakomitych ludzi w kraju naszym. Tom. 2, nakładem i drukiem Breitkopfa i Haertela, Lipsk.
PETRUCCI A. (1988), Storia e geografia delle culture scritte (dal secolo XI al secolo XVIII), w: Letteratura Italiana. Storia e geografia. II. L’età moderna, Einaudi, Torino, s. 1194-1292.
Posiedzenie z dnia 31 października 1918 (1922), w: „Prace Komisji Historii Sztuki, tom 2. Sprawozdania z posiedzeń Komisji Historii Sztuki za czas od 1 stycznia 1914 do 31 grudnia 1921 r.”, Wydawnictwo Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków, s. 42-54.
PRZEGON W., ŻYGAWSKI J. (2020), Rewaloryzacja założenia pałacowo-ogrodowego w Zamościu w świetle materiałów kartograficznych i ikonograficznych, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego”, 22, s. 36-54.
SZCZYGIEŁ R. (2024), Historia i rozwój przestrzenny do 1820 roku, w: Zdzisław Noga (red.), Atlas historyczny miast polskich. Zeszyt 9: Zamość, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń-Kraków, s. 11-47.
TARNAWSKI A. (1935), Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana w. kor. (1572-1605), Skład Główny Kasa im. Rektora J. Mianowskiego, Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, Lwów-Warszawa.
TYGIELSKI W. (2005), Włosi w Polsce XVI-XVII wieku: utracona szansa na modernizację, Biblioteka Więzi, Warszawa.
TYGIELSKI W. (2007), Listy, ludzie, władza: patronat Jana Zamoyskiego w świetle korespondencji, VIATOR, Warszawa.
TOMASIN L. (2010), Storia linguistica di Venezia, Carocci, Roma.
TOMKOWICZ S. (1920), Ordynaci Zamoyscy i sztuka, „Teka Zamojska”, 4, s. 49–64.
WUJCIK W. (1991), Pobyt architekta Bernarda Moranda we Lwowie w świetle źródeł archiwalnych (przeł. Wojciech Boberski), „Biuletyn Historii Sztuki”, 1-2, s. 95-97.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Łukasz Jan Berezowski, Joanna Ciesielka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 3
Liczba cytowań: 0
