Overrated and overlooked. The critical reception of Czechoslovak cinema in Poland in the 1950s and 1960s based on Karel Kachyňa’s Smugglers of Death
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2020.EN5.04Słowa kluczowe
recepcja krytyczna filmów w Polsce, Przez zieloną granicę (Král Šumavy), Karel Kachyña, Pierwsza Fala w kinie czechosłowackim, polska krytyka filmowa, dystrybucja filmów w Polsce, kino gatunkówAbstrakt
Wprowadzony do dystrybucji w polskich kinach w 1960 r. film Karela Kachyni Przez zieloną granicę krytycy potraktowali jako czołowe dokonanie kinematografii czechosłowackiej. Skupiali się jednak na walorach rozrywkowych i rzemieślniczych dzieła (traktując je jako udany film gatunkowy z ambicjami), zupełnie zaś pomijali milczeniem jego genezę i zawartość ideologiczną oraz wydźwięk polityczny. Przez zieloną granicę stało się na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych – obok m.in. Romea, Julii i ciemności Jiříego Weissa oraz Diabelskiego wynalazku Karela Zemana – jednym z najwyżej ocenianych oraz najobszerniej omawianych w polskiej prasie filmów czechosłowackich. W tym samym czasie jednak polska krytyka (zaskakująco nisko oceniając np. Tu są lwy Václava Krški czy Przystanek na peryferiach Jána Kadára i Elmara Klosa) przegapiła lub zbagatelizowała znaczenie „odwilżowych” filmów Pierwszej Fali, które w końcu lat pięćdziesiątych zrywały w Czechosłowacji z socrealistycznym schematyzmem oraz próbowały nowego języka i współczesnej tematyki.
Kachyňa’s Smugglers of Death, first screened in Polish cinemas in 1960, was considered by critics as one of the top achievements of Czechoslovak film-making. Their focus, however, was on the entertainment and technical aspects of the work (treating it as a successful, ambitious genre film), glossing over its genesis, ideological content and political message. In the late 1950s and early 1960s, Smugglers of Death, along with such pictures as Romeo, Juliet and Darkness by Jiří Weiss and Invention for Destruction by Karel Zeman, became one of the most highly rated and most extensively discussed Czechoslovak films in the Polish press. Yet in the meantime, Polish film critics (who gave surprisingly low ratings to Hic Sunt Leones by Václav Krška and At the Terminus by Ján Kadár and Elmar Klos) overlooked or downplayed the importance of the “thaw-era” pictures produced by the Czechoslovak First Wave, which burst the socialist realism straitjacket and experimented with new language and contemporary topics in the late 1950s.
Bibliografia
Secondary literature
Bednařík P., “Strážci hranic ve filmu,” Literární Noviny of 29 May 2013, http://literarky.cz/ kultura/film/14908-straci-hranic-vefilmu (accessed: 20 December 2018).
Březina V., Lexikon českého filmu. 2000 filmů 1930–1996, Praha, 1996.
Hames P., The Czechoslovak New Wave, London–New York, 2005.
Hendrykowska M., Kronika kinematografii polskiej 1895–1997, Poznań, 1999.
Kohoutek J., Veřejná polemika o uvedení seriálu Třicet případů majora Zemana v České televizi po roce 1989 (diskurzivní analýza českého celostátního tisku). (Magisterská diplomová práce) , Brno, 2011.
Lukeš J., Diagnózy času. Český a slovenský poválečný film (1945–2012), Praha, 2013.
Mały rocznik filmowy 1985, Warszawa, 1986.
Morava K., “Je možné zastavit pokles návštěvnosti kin?,” Film a Doba, 1962, no. 4, pp. 196–199.
Szymański K., “Jak ‘Dziewięciu gniewnych ludzi’ z tygodnika ‘Film’ oceniało filmy czechosłowackie. Przyczynek do dziejów recepcji kina czechosłowackiego w Polsce w latach 1958–1973,” Na Ekranach PRL, http://naekranachprl.pl/wp-content/uploads/2018/10/200.pdf (accessed: 20 December 2018).
Szymański K., “Psychologiczny balecik w konkretnym układzie sił. O polskiej recepcji ‘Wozu do Wiednia’ Karela Kachyni,” Kwartalnik Filmowy, 2018, no. 101–102, pp. 275–299.
Sources
“105% alibi,” Wiadomości Filmowe, 1960, no. 28, pp. 8–9.
ad. ha., “Piąte koło u wozu,” Wiadomości Filmowe, 1960, no. 7, p. 14.
ak, “Král Šumavy se vrací,” KAM po česku of 2 November 2014, https://www.kampocesku.cz/ clanek/15697/kral-sumavy-se-vraci (accessed: 20 December 2018).
Aleksandra [L. Kydryński], “Listy o filmie,” Przekrój, 1958, no. 680, p. 13.
Al-Ka, “Nowe zakupy filmowe,” Ekran, 1960, no. 21, p. 2.
Al-Ka, “W kinie TV. Przybrana córka,” Ekran, 1961, no. 40, p. 15.
Armatys L., “Notatnik wenecki 1961. XXII MRR w Wenecji,” Ekran, 1961, no. 39, p. 11.
BK [B. Kosecka], “Kachýňa Karel,” in: Encyklopedia kina, ed. T. Lubelski, Kraków, 2003, p. 467.
Bukowiecki L., “Panorama Północy przedstawia program specjalny p.t.: ‘Takiego miesiąca jeszcze w Polsce nie było,’” Panorama Północy, no. 36 of 4 September 1960, p. 16.
Cybulski W., “Zapiski kinomana. ‘Piąty wydział,’” Dziennik Polski, 1963, no. 11, p. 6.
Cybulski W., “Zapiski kinomana. ‘Przez zieloną granicę,’” Dziennik Polski, 1960, no. 228, p. 4.
Cybulski W., “Zapiski kinomana. ‘Przystanek na peryferiach,’” Dziennik Polski, 1960, no. 15, p. 4.
Cybulski W., “Zapiski kinomana. ‘Srebrny wiatr,’” Dziennik Polski, 1958, no. 164, p. 3.
Dagmar L., “Przeczucie. Pujmanova – Vavra – Tanska,” Film, 1948, no. 20, p. 7.
Derkuczewska M., “W stronę ojców. Osamotniony,” Film, 1958, no. 46, p. 5.
Dębnicki K., “Socjalistyczna ‘nowa fala,’” Film, 1960, no. 3, pp. 10–11.
Dębnicki K., “Sprawy trochę znikąd,” Film, 1960, no. 8, p. 4.
Dębnicki K., „Zamiast ‘Po kinie’. Potrzeba delikatności uczuć,” Film, 1960, no. 34, p. 3.
Dębowski K., ““Effel na ekranie,” Ekran, 1958, no. 21, p. 12.
Dolińska E., “Długie, gorące lato,” Film, 1980, no. 2, p. 8.
“Dziewięciu gniewnych ludzi,” Film, 1960, no. 38, p. 3.
“Filmy nowo zakupione. Król przemytników,” Wiadomości Filmowe, no. 11 of 13 March 1960, p. 2.
Grabiński T., “Zmarł Karel Kachyna,” Gazeta Wyborcza, 2004, no. 62, p. 10.
H.P., “Ostatni Mohikanin… patriarchatu,” Film, 1948, no. 21, p. 6.
Helman A., “Celuloidowa maska życia. II FFF Warszawa 1959,” Ekran, 1959, no. 18, p. 7.
Helman A., Filmy sensacyjne, Warszawa, 1974.
Horoszczak A., “Alibi nie wystarcza. O czechosłowackim ‘kryminale,’” Ekran, 1962, no. 30, p. 6.
hs [H. Smolińska], “Dobre oświetlenie,” Filmowy Serwis Prasowy, 1987, no. 14, pp. 7–10.
Hučková J., “Czechosłowacja,” in: Historia kina. Tom 2: Kino klasyczne, ed. T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska, Kraków, 2011.
“Idziemy do kina,” Film, 1960, no. 4, p. 3.
“Idziemy do kina,” Film, 1960, no. 25, p. 3.
“Idziemy do kina,” Film, 1960, no. 35, p. 15.
“Idziemy do kina,” Film, 1961, no. 1, p. 15.
j.b., ““W salonie Złotego Lwa,” Film, 1958, no. 38, p. 13.
j.p. [J. Płażewski], “Na ekranach,” Przegląd Kulturalny, 1963, no. 2, p. 9.
j.p., z.p. [J. Płażewski, Z. Pitera], “Na ekranach,” Przegląd Kulturalny, 1960, no. 37, p. 7.
j.p., z.p. [J. Płażewski, Z. Pitera], “Na ekranach,” Przegląd Kulturalny, 1962, no. 32, p. 9.
j.p., z.p. [J. Płażewski, Z. Pitera], “Niebawem na ekranach,” Przegląd Kulturalny, 1960, no. 3, p. 6.
j.p., z.p. [J. Płażewski, Z. Pitera], “W lutym na ekranach,” Przegląd Kulturalny, 1959, no. 6, p. 7.
Jackiewicz A., “Cannes 1959. Telefonem od naszego specjalnego wysłannika,” Film, 1959, no. 21, p. 12.
Jackiewicz A., “Cannes 59. O XII Międzynarodowym Festiwalu w Cannes,” Kwartalnik Filmowy, 1959, no. 2, p. 33.
Jurata J., “Krok naprzód w repertuarze naszych kin,” Film, 1950, no. 1, p. 8.
(J. Jur.) [J. Jurczyński], ““Sensacja w dobrym gatunku,” Trybuna Ludu, 1960, no. 261, p. 4.
Korzycka A., “Latem,” Film, 1979, no. 36, p. 8.
Kowalski T., “Diabelski wynalazek,” Film, 1958, no. 35, p. 8.
Kowalski T., “Wenecja 61. Od naszego specjalnego wysłannika,” Film, 1961, no. 37, p. 13.
Kumor A., “Elementarz z barwną okładką,” Ekran, 1958, no. 39, p. 6.
Ledóchowski A., “Sprawa ludzkiego szczęścia,” Ekran, 1961, no. 21, p. 6.
Leśniewski W., “W kinie. ‘Przystanek na peryferiach’ – Kadára i Klosa,” Życie Literackie, 1960, no. 6, p. 8.
(Ł), “Ucieczka przed cieniem,” Wiadomości Filmowe, 1960, no. 29, pp. 8–9.
Ł., “Osamotniony,” Wiadomości Filmowe, 1958, no. 35, p. 12.
Marszałek R., “Nauka chodzenia,” Film, 1969, no. 26, p. 5.
Merz I., O filmie czechosłowackim, Warszawa, 1954.
Michałek B., “Brukselski dziennik,” Film, 1958, no. 25, pp. 12–13.
Michałek B., “Co się zmienia w filmie czechosłowackim? Korespondencja własna,” Film, 1962, no. 18, pp. 12–13.
Michałek B., “VII Festiwal Festiwali Filmowych,” Film, 1964, no. 3, p. 7.
Michałek B.,, “Ojciec, koń i dwie armie,” Film, 1966, no. 44, p. 5.
pel [J. Peltz], “Filmy, o których się mówi. Wóz do Wiednia,” Film, 1966, no. 35, p. 3.
Peltz J., “Karlovy Vary po raz XIII. Od naszego specjalnego wysłannika,” Film, 1962, no. 26, pp. 12–13.
Pijanowski L., Filmy, które widzieliśmy. Nie jesteśmy śmieszni,” Kino, 1970, no. 2, pp. 56–57.
Pijanowski L., “Nowe filmy czechosłowackie,” Nowa Kultura, 1961, no. 47, p. 8.
Pitera Z., “Nasze recenzje. Nocne spotkania,” Film, 1955, no. 51–52, p. 20.
Płażewski J., “Przewrotny Makovec. Straceńcy,” Film, 1958, no. 23, p. 6.
“Po stopách krále Šumavy,” Cestujeme Šumavou, http://www.cestujemesumavou.cz/po-stopach- krale-sumavy (accessed: 20 December 2018).
“Przeczytaj, zanim zobaczysz. ‘Przez zieloną granicę,’” Tygodnik Powszechny, 1960, no. 43, p. 6.
Przewłocka A., “Na ekranach. Alena się kłania,” Film, 1958, no. 11, p. 6.
“Recenzyjki – Tu są lwy,” Film, 1959, no. 10, p. 5. Rubach L., “Mały partyzant,” Film, 1952, no. 22, pp. 6–7.
S.H.M., “Z naszych ekranów. ‘W rozterce,’” Słowo Ludu. Magazyn Niedzielny, 1960, no. 43, p. 11.
Skwara J., “Ballada o zakochanej dziewczynie,” Film, 1964, no. 37, p. 5.
Skwara J., “Filmy, które widzieliśmy. Kłopoty wieku dojrzewania,” Kino, 1984, no. 3, pp. 46–47.
Skwara J., Nowy film czechosłowacki, Warszawa, 1968.
Skwara J., “Za wcześnie na rezygnację,” Film, 1960, no. 38, p. 4.
Smolińska H., “Lipcowe spotkanie,” Filmowy Serwis Prasowy, 1979, no. 14, p. 8.
(ś), “Przez zieloną granicę,” Wiadomości Filmowe, 1960, no. 32, pp. 10–11.
Toeplitz J., “Dwa filmy czechosłowackie,” Kwartalnik Filmowy, 1951, no. 2, p. 53.
Tronowicz H., Film czechosłowacki w Polsce, Warszawa, 1984.
W.Ś., “Podlotki,” Wiadomości Filmowe, 1958, no. 47, p. 10.
Węsierski B., “Nasze recenzje. Czarne korytarze,” Film, 1954, no. 36, p. 10.
WIDZ [J. Eljasiak], “Różne filmy. ‘Przez zieloną granicę,’” Sztandar Młodych, 1960, no. 218, p. 6.
(y), “Król Szumawy,” Ekran, 1960, no. 18, p. 16.
Zagroba B., ““Fantazja scenograficzna,” Film, 1978, no. 14, p. 8.
“Zapraszamy na polskie ekrany,” Ekran, 1958, no. 28, pp. 8–9.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 395
Liczba cytowań: 0
