Rozwój struktur parafialnych i dekanalnych metropolii mohylewskiej (1783–1918)
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2019.2.01Słowa kluczowe
Kościół katolicki, metropolia mohylewska, parafie, Rosja, geografia historyczna, schematyzmy diecezjalneAbstrakt
Artykuł w układzie chronologicznym przedstawia analizę geograficzno-historyczną rozwoju struktur parafialnych w metropolii mohylewskiej w latach 1783–1918. Główną podstawę źródłową stanowią schematyzmy diecezjalne oraz spisy duchowieństwa. Zmiany sieci parafialnej zostały ukazane w ramach jednostek administracyjnych wyższego rzędu: dekanatów oraz diecezji (mohylewskiej, wileńskiej, żmudzkiej, łucko-żytomierskiej, kamienieckiej, mińskiej, tyraspolskiej). Tekst podejmuje próbę interpretacji tych zmian przez określenie ich przyczyn i okoliczności.
Bibliografia
Źródła
Archivum Secretum Vaticanum
Congregatio Concilii, Relationes status: Luceoriensis 1788
Lietuvos Valstybės Istorijos Archyve f. 604, ap. 10, b. 35
Akta wizytacji generalnej diecezji inflanckiej i kurlandzkiej czyli piltyńskiej z 1761 roku, wyd. S. Litak, Toruń 1998.
Calendarium pro clero dioecesis Vilnensis in annum Domini 1914, Vilnae 1913.
Chodźko I., Diecezja mińska około 1830 roku, t. 1: Struktury parafialne, wyd. M. Radwan, Lublin 1998 (Materiały do Dziejów Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej i w Rosji, t. 5–6).
Die neuesten Zustände der katholishen Kirche beider Ritus in Poland und Russland seit Katharina II. bis auf unsere Tage. Mit einum Rückblick auf die Russische Kirche und ihrem Stellung zum heiligen Stuhle seit ihrem Entstehen bis auf Katharina II, wyd. A. Theiner, Augsburg 1841.
Dioeceses Luceoriensis et Żytomiriensis nec non ecclesiae per Podoliam anno Domini 1902, [Żytomiria b.d.w.].
Dioeceses Luceoriensis et Żytomiriensis nec non ecclesiae per Podoliam Anno 1894, [Żytomiria b.d.w.].
Directorium divini officii ac missarum ad usum dioecesis Luceoriensis pro anno bissextili 1808, Luceoriae [b.d.w.].
Directorium divini officii dioecesis Camenecensis Podoliae ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Domini 1847 sede vacante editum, Vilnae 1847, http://www.petergen.com/bovkalo/sp/ camenec1847.html (dostęp: 15.02.2016).
Directorium divini officii et missarum pro archidioecesi Mohyloviensi nec non pro dioecesi Minscensi in annum Domini 1914, [b.m.d.w.].
Directorium horarum canonicarum et missarum ad usum utriusque cleri archidioecesis Mohileviensis, Petropoli 1848.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro archidioecesi Mohiloviensi in annum Domini 1857, Vilnae 1856.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Luceoriensi in annum Domini 1846, Vilnae 1845.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Luceoriensi in annum Domini 1856, Vilnae 1855.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Telsensi in annum Domini 1843, Vilnae 1842.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Telsensi seu Samogitiensi in annum Domini 1859, Vilnae 1858.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Vilnensi in annum Domini 1821, Vilnae [b.d.w.].
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Vilnensi in annum Domini 1845, Vilnae 1844.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Vilnensi in annum Domini 1846, Vilnae 1845.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Vilnensi in annum Domini 1857, Vilnae 1856.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Vilnensi in annum Domini 1912, Vilnae 1911.
Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Vilnensi in annum Domini communem 1906, Vilnae 1905.
Directorium horarum canonicarum et sacrarum missarum ad usum dioecesis Tiraspolensis pro anno Domini 1914, Saratoviae 1913.
Directorium officii divini ac missarum ad usum dioecesis Luceoriensis pro anno Domini 1803, Luceoriae [b.d.w].
Directorium officii divini ac missarum ad usum dioecesis Luceoriensis pro anno Domini 1850, Vilnae 1849.
Directorium officii divini ac missarum dioecesis Camenecensis Podoliae in annum Christi 1817, Berdiczoviae [b.d.w.].
Directorium officii divini ac missarum sanctarum pro dioecesi Minscensi in annum Domini 1856, Minsci 1855.
Directorium officii divini dioecesis Camenecensis Podoliae ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Domini 1845, Cameneci 1844.
Directorium officii divini dioecesis Camenecensis Podoliae ac ecclesiarum in Bessarabia in annum Domini 1846, Cameneci 1845.
Directorium officii divini dioecesis Camenecensis Podoliae in annum Domini 1856, Vilnae 1855.
Directorium officii divini et missarum generale pro utroque clero archidioecesis Mohyloviensis in annum Domini 1803, Polociae [b.d.w.].
Directorium officii divini et missarum generale pro utroque clero archidioecesis Mohiloviensis, Mohileviae 1820.
Directorium officii divini pro dioecesi Luceoriensis in annum Domini 1843, http://www.petergen. com/bovkalo/sp/luck1843.html (dostęp: 15.02.2015).
Directorium officii divini pro dioecesi Minscensi in annum Domini 1843, http://www.petergen. com/bovkalo/sp/minsk1843.html (dostęp: 16.02.2016).
Directorium officii divini pro dioecesi Tiraspolensi in annum Domini 1866, http://www.petergen. com/bovkalo/sp/tyraspol1866.html (dostęp: 8.03.2016).
Directorium seu ordo divini officii recitandi missaeque celebrandae ab utroque clero dioecesis Chersonensis in annum Domini 1853, Odessae [b.d.w.].
Elenchus cleri secularis dioeceseos Luceoriensis et Żytomiriensis ordine alphabetico confectus 1876, [Vilna b.d.w.].
Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri dioecesium Luceoriensis et Żytomiriensis nec non Camenecensis anno Domini 1914, [Żytomiria b.d.w.].
Fircks E. v., Neue Kurländische Güter-Chroniken, Mitau 1900.
Girsztowt P., Mappa rzymsko-katolickich dyecezyj w Rossyi, St. Petersburg 1857.
Nonciature d’Arezzo 1802–1806, t. 1–2, wyd. M.J. de Journel, Città del Vaticano 1922 (Studi e testi, t. 168–169).
Ordo divini officii et missarum ad usum Samogitiensis seu Telsensis dioecesis pro anno Domini 1914, Seinis 1914.
Relationes status dioecesium in Magno Ducatu Lituaniae, t. 1–2, red. P. Rabikauskas, Roma 1971–1978 (Fontes Historiae Lituaniae, t. 1–2).
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1–15, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880–1902.
Spisek łacińskiego duchowieństwa mohilewskiey archi-dyecezyi roku 1808, [b.m.d.w.].
Tetsch C.L., Curländische Kirchengeschichte, von dem Zustande dieser Provincial-Kirche, bis zum Ableben Gotthards ersten Herzogs zu Curland, nebst der gegenwärtigen äusserlichen kirchlichen Verfassung dieses Herzogthums, t. 1, Riga–Leipzig 1767.
Ukmergės dekanato vizitacija 1784 m., atlikta Vilniaus vyskupo Ignoto Jokūbo Masalskio parėdymu, wyd. S. Jegelevičius, Vilnius 2009 (Fontes Historiae Lituaniae, t. 8).
Źródła do dziejów rozgraniczenia diecezji łacińskich w Cesarstwie Rosyjskim w połowie XIX wieku, t. 1, wyd. J. Skarbek, Lublin 2000.
Список римско-католических духовных лиц н учреждении, Санкт-Петербург 1853.
Opracowania
Bieńkowski L., Oświecenie i katastrofa rozbiorów (2. poł. XVIII w.), w: Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966–1979, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992, s. 295–372 (Biblioteka Historii Społeczno-Religijnej Instytutu Geografii Historycznej Kościoła w Polsce, t. 7).
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, 1564–1995, red. L. Grzebień, Kraków 1996.
Flaga J., Zakony męskie w Polsce w 1772 roku, t. 2, cz. 1: Duszpasterstwo, Lublin 1991 (Materiały do Atlasu Historycznego Chrześcijaństwa w Polsce, t. 8).
Gach P.P., Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773–1914, Lublin 1984.
Kaliński T., Monografia parafii Narewka, [b.d.m.w.], http://www.narewka.archibial.pl/files/Historia_parafii_Narewka.pdf (dostęp: 30.03.2016).
Knapiński W., Mohilewska archidiecezja i prowincja, w: Encyklopedia kościelna, t. 14, red. M. Nowodworski, Warszawa 1881, s. 531–558.
Krahel T., Schematyzmy diecezji wileńskiej jako źródło historyczne, Lublin 1979.
Królik L., Organizacja diecezji łuckiej i brzeskiej od XVI do XVIII wieku, Lublin 1983.
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich 966–1939, Lublin 1972.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772–1918, Kraków 1980.
Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wilno 1912.
Librowski S., Katalog rubrycel i schematyzmów diecezji i zakonów historycznej Polski znajdujących się w księgozbiorze podręcznym Archiwum Diecezjalnego we Włocławku: cz. 1. Rubrycele i schematyzmy diecezjalne, z. 3. Diecezja podlaska – diecezja warmińska, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 25 (1972), s. 39–113.
Librowski S., Katalog rubrycel i schematyzmów diecezji i zakonów historycznej Polski znajdujących się w księgozbiorze podręcznym Archiwum Diecezjalnego we Włocławku: cz. 1. Rubrycele i schematyzmy diecezjalne, z. 4. Archidiecezja warszawska – diecezja żmudzka, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 26 (1973), s. 89–197.
Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, Lublin 2006.
Litak S., Stosunki kościelne na ziemiach litewsko-ruskich w latach 1772–1815, w: Ziemie północne Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w dobie rozbiorowej 1772–1815. Materiały z konferencji międzynarodowej odbytej w dniach 11–14 maja 1995 r. w Toruniu, red. M. Biskup, Warszawa–Toruń 1996, s. 67–80.
Loret M., Kościół katolicki a Katarzyna II, 1772–1784, Kraków–Warszawa 1910 (Monografie w zakresie dziejów nowożytnych, t. 12).
Loret M., Kościół katolicki w początku panowania Aleksandra I (1801–1815), „Biblioteka Warszawska” 73 (1913).
Misius K., Šinkūnas R., Lietuvos katalikų bažnyčios. Žinynas, Vilnius 1993.
Prašmantaitė A., Žemaičių vyskupas Juozapas Arnulfas Giedraitis, Vilnius 2000.
Schnurr J., Die Kirchen und das religiöse Leben der Russlanddeutschen. Katholischer Teil: Aus Vergangenheit und Gegenwart des Katholizismus in Rußland, Stuttgart 1980.
Skarbek J., Kościół katolicki w Rosji, [b.m.d.w.; mps].
Skarbek J., Kościół rzymskokatolicki na Białorusi i Litwie w XIX i początkach XX stulecia, „Sympozjum” (1999), nr 3 (1), s. 9–30.
Skarbek J., Organizacja parafialna w diecezji wileńskiej w latach 1772/3–1914, „Studia Teologiczne. Białystok, Drohiczyn, Łomża” 5–6 (1987–1988), s. 118–143.
Sułkowski W.A., Kartka z dziejów kościoła katolickiego w Polsce rosyjskiej. Biskupstwo wileńskie, Kraków 1889.
Sułkowski W.A., Kartka z dziejów Kościoła katolickiego w Rosyi: Biskupstwo mińskie, Kraków 1889.
Szantyr S., Zbiór wiadomości o kościele i religii katolickiéj w Cesarstwie Rossyjskiem a szczególniéj w prowincyach od Polski przyłączonych od czasu pierwszego rozbioru Polski aż do końca panowania cesarza Alexandra I. i początków panowania Mikołaja I, Poznań 1843.
Szot A., Dekanat białostocki w 1849 r., „Studia Teologiczne. Białystok, Drohiczyn, Łomża” 26 (2008), s. 487–500.
Wasilewski J., Arcybiskupi i administratorowie archidiecezji mohylowskiej, Pińsk 1930.
Wołonczewski M., Biskupstwo żmujdzkie, Kraków 1898.
Wołyniak [Giżycki Jan Marek], Zniesione kościoły i klasztory rzymsko-katolickie przez rząd rosyjski w wieku XIX-tym w diecezji łuckiej, żytomierskiej i kamienieckiej (gub. wołyńskiej, kijowskiej i podolskiej), „Nova Polonia Sacra” 1 (1928), s. 1–312.
Żuchowska Z., Polikarpa Girsztowta „Mapa rzymsko-katolickich diecezji w Rosji” wydana w 1857 roku, „Roczniki Humanistyczne” 34 (1986), z. 2, s. 567–574.
Кумор Б., Российский конкордат и создание Тираспольской епархии, http://catholichurch. ru/index.php/files/file/155-кумор-б-российский-конкордат-и-создание-тирасп/ (dostęp: 8.03.2016).
Лиценбергер О.А., Римско-католическая Церковь в России. История и правовое положение, Саратов 2001.
Лиценбергер О.А., Тираспольская епархия, w: Католическая энциклопедия, т. 4, Mocква 2011, s. 1337–1342.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 484
Liczba cytowań: 0
