Konfederacja targowicka w 1792 r. w świetle korespondencji służbowej rosyjskiego generała Michaiła Kreczetnikowa
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2019.1.04Słowa kluczowe
konfederacja targowicka, wojna Rosji z Rzecząpospolitą 1792 r., korespondencja wojskowa, Wielkie Księstwo Litewskie, Michaił Nikiticz Kreczetnikow, Szymon KossakowskiAbstrakt
Szczegółowa analiza korespondencji M.N. Kreczetnikowa, dowódcy wojsk rosyjskich w wojnie 1792 r., którego zadaniem było opanowanie terenu Wielkiego Księstwa Litewskiego i wspieranie targowiczan w zawiązywaniu lokalnych konfederacji, daje nowe, istotne informacje o tych ważnych dla historii Rzeczypospolitej wydarzeniach. Przede wszystkim ukazuje istotną rozbieżność między informacjami zawartymi w opublikowanych raportach Kreczetnikowa do Katarzyny II i P.A. Zubowa a w niepublikowanej oraz mało znanej części jego korespondencji do N.I. Sałtykowa.
Targowica Confederation of 1792 in the Light of Official Correspondence of Russian General Mikhail Krechetnikov
The author analyses the official correspondence of the commander of the Russian army Mikhail N. Krechetnikov, revealing completely different accounts and opinions of the events of the 1792 war and the creation of pro-Russian confederations in the Grand Duchy of Lithuania. One part of Krechetnikov’s letters to Empress Catherine II and her favourite Platon A. Zubov is widely known; it was published as early as the nineteenth century, and when there was no access to Russian archives, it often served as a basis for researchers’ theses and establishments of facts. In this part of his letters, Krechetnikov described in detail the victories of Russian troops and their political consequences in the form of the creation of local confederations, while refraining from comments that could even partially overshadow the success in the eyes of the empress. His other, much more personal and real opinions about the events of 1792, are to be found in Krechetnikov’s letters to the head of the Military College in the person of Nikolai I. Saltykov, which have not been published.
One of the main subjects of this correspondence was the sharp conflict between Krechetnikov and Szymon Kossakowski, one of the members of the confederation of Targowica and Zubov’s protégé. It is this part of the letters that remains unknown even to specialists, while it contains in the most objective Kreczetnikov’s presentation of military and political events of 1792, with a description of numerous problems of the Russian army, their fears of uprising at the back of their troops and difficulties in creating local confederations. After comparing the content of Krechetnikov’s correspondence to various recipients, we can clearly see that the reports sent to Empress Catherine II by military commanders did not provide a real picture of the situation; only after analysing other archival materials (in this case correspondence with Saltykov), we can learn the real situation. Most importantly, this image shows in a completely different light the scene of the struggle in the war of 1792 and its assessment from the perspective of its main actors, Russian commanders.
Тарговицкая конфедерация в 1792 г. в свете служебной переписки российского генерала Михаила Кречетникова
Автор анализирует содержание служебной переписки генерал-аншефа российских войск М.Н. Кречетникова, с указанием противоречивого отражения в ней военных событий 1792 г. и создания пророссийских конфедераций в Великом Княжестве Литовском. Одна часть писем М.Н. Кречетникова, Екатерине II и её фавориту П.А. Зубову, – широко известна, поскольку была опубликована в ХIХ веке и в ситуации отсутствия доступа к российским архивам часто служила исследователям основой для выводов и предположений. В этой части своих донесений М.Н. Кречетников подробно описывал победы российского оружия и их политические последствия, в виде образования местных конфедераций, воздерживаясь при этом от добавления информации, которая могла бы даже частично затмить успех в глазах императрицы. Иную, гораздо более личную и объективную, оценку со стороны М.Н. Кречетникова события 1792 г. получили в его неопубликованных письмах к руководителю Военной коллегии России Н.И. Салтыкову. Один из центральных сюжетов их переписки – острый конфликт М.Н. Кречетникова с Ш. Коссаковским, представителем конфедерации, выступающим в роли протеже П.А. Зубова.
Хотя данная группа источников остается неизвестной даже специалистам, именно она содержит наиболее объективное изложение М.Н. Кречетниковым военно-политических событий 1792 г., с констатацией многочисленных проблем российской армии, наличия у российских офицеров опасений восстания в тылу своих войск, описания ими трудностей создания локальных конфедераций. Таким образом, сравнение содержания разных групп служебной переписки М.Н. Кречетникова показывает, что отправляемые Екатерине II российскими военачальниками рапорты не отражали истинный характер дел; только после знакомства с другими источниками (в данном случае, с корреспонденцией Н.И. Салтыкова) мы можем увидеть реальную картину событий. Самое главное, что эта картина в совершенно ином свете показывает сцену войны 1792 года и оценку происходящих на ней событий с точки зрения главных действующих лиц, руководителей российской армии.
Bibliografia
Źródła
Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór Popiełów, sygn. 7
Biblioteka Jagiellońska, rkps 955
Архив внешней политики Российской империи (АВПРИ), ф. 79, оп. 6, д. 1525
Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, ф. 1901, воп. 1, спр. 1, спр. 2
Российский государственный архив древних актов (РГАДА), ф. 7, оп 1, д. 2791; ф. 12, оп. 1, д. 218
Российский государственный военно-исторический архив (РГВИА), ф. 41, оп. 1/199, д. 167, д. 173, д. 174; ф. 52, оп. 2, д. 7
Źródła drukowane
Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1697–1794. Spis, red. A. Rachuba, Warszawa 2004.
Rok nadziei i rok klęski 1791–1792. Z korespondencji Stanisława Augusta z posłem Polskim w Petersburgu Augustynem Deboli, wybrał i oprac. J. Łojek, Warszawa 1964.
Tajna korespondencja z Warszawy 1792–1794 do Ignacego Potockiego. Jan Dembowski i inni, oprac. М. Rymszyna, A. Zahorski, Warszawa 1961.
Дела Польши 1792 года (Из бумаг М.В. Каховского, М.Н. Кречетникова и других), Сборник императорского русского исторического общества, т. 47, Cанкт-Петербург 1885, s. 240–483.
Дневные записки о движении и действиях войск русских в Великом княжестве Литовском и Польше в 1792 году, находившихся под начальством генерал-аншефа Михаила Никитича Кречетникова, „Чтения в императорском обществе истории и древностей российских при Московском университете” (Москва 1863), кн. 4, s. 21–104.
Екатерина ІІ и Г.А. Потемкин. Личная переписка 1769–1791, подготовил В.С. Лопатин, Москва 1997.
Письма князя Александра Андреевича Безбородки к графу Семену Романовичу Воронцову, Сборник императорского русского исторического общества, т. 26, Cанкт-Петербург 1879, s. 395–443.
Opracowania
Dolinskas V., Simonas Kosakovskis: politinė ir karinė veikla Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje 1763–1794, Vilnius 2003.
Lord R.H., Drugi rozbiór Polski, tłum. A. Jaraczewski, Warszawa 1973.
Maksimowicz K., Oświeceniowy rebus polityczny. O ukrytych w akrostychach nazwiskach wodzów targowickich, „Napis” 2011, seria 17, s. 111–121.
Rolnik D., Michał Zaleski – moralne dylematy targowiczanina. O postawie politycznej marszałka konfederacji targowickiej województwa brzesko-litewskiego w latach 1788–1793, „Wieki Stare i Nowe” 3 (2003), s. 90–108.
Rolnik D., O postawach szlachty litewskiej wobec konfederacji targowickiej w 1792 roku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 1 (2004), s. 73–96.
Rolnik D., Z dziejów związku targowickiego na Litwie. O powstaniu i działalności konfederacji mińskiej w latach 1792–1793, w: W podróży przez wiek osiemnasty. Studia i szkice z epoki nowożytnej, red. A. Perłakowski, M. Wyszomirska, M. Zwierzykowski, Kraków 2015, s. 317–336.
Šmigelskytė-Stukienė R., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės konfederacijos susidarymas ir veikla 1792–1793 metais, Vilnius 2003.
Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kraków 1903.
Walicki А., Stanisław Moniuszko, Warszawa 1873.
Wolański А., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., Warszawa 1996.
Аніпяркоў В.В., Гандаль правіянтам і фуражом у 1792–1793 гг. у кантэксце адносін паміж шляхтай Вялікага Княства Літоўскага і войскамі Расійскай імперыі, w: Гісторыя гандлю на тэрыторыі Беларусі, уклад. А.А. Скеп’ян, Мінск 2016, s. 201–211.
Анішчанка Я., Ваеннае забеспячэнне Расіяй другога падзелу Рэчы Паспалітай, „Беларускі гістарычны агляд” 15 (2008), s. 365–374.
Иловайский Д.И., Гродненский сейм 1793 г. Последний сейм Речи Посполитой, Москва 1870.
Карпеев И., Документы личных фондов Российского государственного военно-исторического архива по истории российско-польской войны 1792 г. на территории Великого княжества Литовского, w: Мірскі замак у кантэксце падзелаў Рэчы Паспалітай і вайны 1812 г., ред. В.М. Папко, Мінск 2013, s. 7–13, http://mirzamak.by/admin-panel/ vendor/kcfinder/upload/files/Publications/vojna_1812/1_karpeev_dokumenty.pdf (dostęp: 6.09.2019).
Курукин И.В., Платон Зубов – «министр всех частей правления»: фаворитизм на исходе XVIII столетия, „Quaestio Rossica” 2015, № 3, s. 200–226.
Никитин М.Г., К вопросу о добровольном присоединении белорусской шляхты к Тарговицкой конфедерации, „Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта” (1995), Серыя 3, № 1, s. 15–19.
Стегний П.В., Разделы Польши и дипломатия Екатерины II. 1772, 1793, 1795, Москва 2002.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 383
Liczba cytowań: 0